کیتاب بیر عیلمە یاعنی بیر اوصولە گؤرە آللاە طارافئندان “تافصیل” أدیلییۇر. بیزە دۆشن بو اوصولە گؤرە، هرحانگی بیر قۇنودا موحکم اۇلاراق سچیلن آیتین مۆتشابیەلرینە اولاشمایا چالئشماقتئر.
هود سورەسینین ایلک آیتی شؤیلەدیر:
الر كِتَابٌ أُحْكِمَتْ آيَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَكِيمٍ خَبِيرٍ ﴿۱﴾ (سورة هود)
ألیف، لام، را! بو (قورئان)؛ دائیما دۇغرو حۆکۆملر ورن وە هر شەیین ایچ یۆزۆنۆ بیلن طارافئندان، آیتلری هم موحکم (حۆکۆم ایچریر) حالە گتیریلمیش هم دە آیرئنتئلئ اۇلاراق آچئقلانمئش (تافصیل أدیلمیش) بیر کیتابتئر. (هود سورەسی؛ 1)
هرحانگی بیر قۇنودا موحکم اۇلاراق سچیلن آیتتن، اۇ آیتین مۆتشابیەلرینە گیتمەمیز گرکیر. بونو یاپاراق اۇ قۇنویلا ایلگیلی آنلام کۆمەسی اۇلوشور کی، بؤیلەجە اۇ قۇنودا دتایلار اۇرتایا چئقار. آنلام کۆمەلری اۇلوشتورولورکن آیتلرین ایندیریلدیگی دیل یاعنی عارابچا دیققاتە آلئنئر.
ایلگیلی آیت شؤیلەدیر:
كِتَابٌ فُصِّلَتْ آيَاتُهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ ﴿۳﴾ (سورة الفصلت)
آیتلری، بیلنلر تۇپلولوغو ایچین عارابچا قورئانلار (آیت کۆمەلری) حالیندە آیرئنتئلئ اۇلاراق آچئقلانمئش بیر کیتابتئر. (فوصصیلت سورەسی؛ 3)
“تافصیل“؛ آیتلر آراسئ ایلیشکیلر ایلە گرچکلشیر. ایلیشکیلر عارابچایا گؤرە قورولور.
-
تافصیل تۆم ایلاهی کیتابلاردا گچرلی اوصولدۆر
ناحل سورەسینین 44-نجۆ آیتیندە، قورئانئن اؤنجەکی کیتابلاردا اۇلانئ، مائیدە سورەسینین 15-نجی آیتیندە دە ساقلانانلارئ اۇرتایا چئقاردئغئ بیلدیریلیر. اؤنجەکی کیتابلاردا اۇلانئن اۇرتایا قۇنماسئ، گیزلننلرین چئقارتئلماسئ، ایحتیلافلارئن چؤزۆلمەسی بللی بیر اوصوللە گرچکلشمیشتیر. تافصیل قاورامئ بو باغلامدا دا قوللانئلئر.
بو آیت شؤیلەدیر:
وَمَا كَانَ هَذَا الْقُرْآنُ أَنْ يُفْتَرَى مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلَكِنْ تَصْدِيقَ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَتَفْصِيلَ الْكِتَابِ لَا رَيْبَ فِيهِ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِينَ ﴿۳۷﴾ (سورة یونس)
بو قورئان، باشقاسئ طارافئندان اویدورولوپ آللاها مال أدیلمیش دگیلدیر. عاکسینە، کندیندن اؤنجەکیلرین تاصدیقی، اۇ کیتابلارئن آیرئنتئلئ آچئقلاماسئ (تافصیلی) وارلئقلارئن راببی (صاحیبی) طارافئندان ایندیریلدیگیندە شۆبهە اۇلمایان بیر کیتابتئر. (یونوس سورەسی؛ 37)
اؤنجەکی کیتابتا اۇلانلارئن اۇرتایا قۇنماسئ، ایحتیلافلارئن چؤزۆلمەسی، تبیینین گرچکلشمەسی ایچین تاعقیب أدیلن اوصول “تافصیل” اۇلابیلیر.
بنزەر بیر آیت شؤیلەدیر:
لَقَدْ كَانَ فِي قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِأُولِي الْأَلْبَابِ مَا كَانَ حَدِيثًا يُفْتَرَى وَلَكِنْ تَصْدِيقَ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَتَفْصِيلَ كُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ ﴿۱۱۱﴾ (سورة یوسف)
اۇنلارئن قئصصالارئندا عاقلئسلیم صاحیبی اۇلانلار ایچین عیبرتلر واردئر. قورئان، اویدورولموش بیر سؤز دگیلدیر. عاکسینە، کندیندن اؤنجەکیلرین تاصدیقی، هر شەیین آیرئنتئلئ آچئقلاماسئ (تافصیلی)، اینانئپ گۆونن بیر تۇپلولوق ایچین رهبر وە ایکرامئ اۇلان بیر کیتابتئر. (یوسوف سورەسی؛ 111)
آیتتەکی “وَتَفصِیلَ کُلِّ شَیءٍ” ایفادەسی هم کیتابتا اۇلانلارئن تاصدیقی هم دە ساقلانانلارئن تبیینی یاعنی اۇرتایا چئقما آشاماسئ اۇلابیلیر.
“تافصیل”، تۆم ایلاهی کیتابلارداکی بیر اوصول اۇلاراق قارشئمئزا چئقماقتادئر. موسایا (ع) وریلن کیتاب ایچین شو ایفادە قوللانئلئر:
ثُمَّ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ تَمَامًا عَلَى الَّذِي أَحْسَنَ وَتَفْصِيلًا لِكُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً لَعَلَّهُمْ بِلِقَاءِ رَبِّهِمْ يُؤْمِنُونَ ﴿۱۵۴﴾ (سورة الأنعام)
ذاتن موسایا اۇ کیتابئ؛ ایی داورانانا اییلیکلریمیزی تاماملاسئن، هر شەیی آچئقلاسئن، بیر رهبر وە بیر ایکرام اۇلسون دییە ورمیشتیک. بلکی راببینین حوضورونا واراجاقلارئنا اینانئرلار. (أنعام سورەسی؛ 154)
بنزەر ایفادە یینە موسایا (ع) وریلن کیتابلا ایلگیلی اۇلاراق شؤیلە گچر:
وَكَتَبْنَا لَهُ فِي الْأَلْوَاحِ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ مَوْعِظَةً وَتَفْصِيلًا لِكُلِّ شَيْءٍ … ﴿۱۴۵﴾ (سورة الأعراف)
وردیگیمیز لەوحالاردا اۇنون ایچین هر تۆرلۆ اؤگۆدۆ یازدئق وە هر شەی ایچین بیر تافصیلدی… (آعراف سورەسی؛ 145)
ایلاهی کیتابلار آراسئندا ایرتیباط اۇلدوغونو بیلییۇروز. حاتتا قاصاص سورەسینین 51-نجی آیتیندە بو شؤیلە ایفادە أدیلمکتەدیر:
وَلَقَدْ وَصَّلْنَا لَهُمُ الْقَوْلَ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ ﴿۵۱﴾ (سورة القصص)
بیز اۇنلار ایچین (قورئان وە اؤنجەکی کیتابلارداکی) سؤزلری ایلیشکیلندیردیک کی دۇغرو بیلگیلری قوللانسئنلار. (قاصاص سورەسی؛ 51)
بو ایرتیباطئن بیر یؤنۆنۆ “تافصیل” قاورامئ ایفادە أتمکتەدیر. قورئانئن کندیندن اؤنجەکی کیتابلار ایچین بیر تافصیل اۇلدوغونو گؤرمۆشتۆک. موحتملن شو آیت دە بو دوروما دلالت أتمکتەدیر:
إِنَّهُ لَقَوْلٌ فَصْلٌ ﴿۱۳﴾ (سورة الطارق)
(أن اؤنملیسی دە) بونون (قورئان)، تارتئشمایئ بیتیرن سؤز اۇلماسئدئر. (طارئق سورەسی؛ 13)
بورادا اؤنجەلیکلە موحاممدین (ع) تبلیغ أتتیگی شەیلری حافیفە آلانلارا حیطاب أدیلییۇر اۇلمالئدئر. اۇنلارا شو دەنمکتەدیر: “سیزە تبلیغ أتتیکلری، کندیسیندن اویدوردوغو شەیلر دگیل. اۇقودوقلارئنا دیققات أتملیسینیز. اؤنجەکی کیتابلاردا گیزلنن شەیلری آچئقلامئش اۇلویۇر.”
آیتین دوامئ دا اؤنملیدیر:
وَمَا هُوَ بِالْهَزْلِ ﴿۱۴﴾ (سورة الطارق)
اۇ بیر شاقا (غایرئ جیددی) وە اؤنمسیز بیر شەی دگیل. (طارئق سورەسی؛ 14)
بنزەر اؤرگۆلر باشقا آیتلردە دە واردئر. مثەلا حاققا سورەسینین شو آیتلری دە قۇنویلا ایلگیلیدیر:
إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ ﴿۴۰﴾ وَمَا هُوَ بِقَوْلِ شَاعِرٍ قَلِيلًا مَا تُؤْمِنُونَ ﴿۴۱﴾ وَلَا بِقَوْلِ كَاهِنٍ قَلِيلًا مَا تَذَكَّرُونَ ﴿۴۲﴾ تَنْزِيلٌ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِينَ ﴿۴۳﴾ (سورة الحاقة)
قورئان کسینلیکلە دگرلی بیر ألچینین سؤزۆدۆر. اۇ، بیر شاعیر سؤزۆ دگیلدیر. نە قادار آز اینانئپ گۆونییۇرسونوز! بیر کاهین سؤزۆ دە دگیلدیر. بیلگینیزی نە قادار آز قوللانئیۇرسونوز! (بو قورئان) وارلئقلارئن راببی (صاحیبی) طارافئندان ایندیریلمیشتیر. (حاققا سورەسی؛ 43-40)
-
فوصصیلت سورەسینین 44-نجۆ آیتینین تافصیل ایلە ایلگیسی
فوصصیلت سورەسینین 44-نجۆ آیتی شؤیلەدیر:
وَلَوْ جَعَلْنَاهُ قُرْآنًا أَعْجَمِيًّا لَقَالُوا لَوْلَا فُصِّلَتْ آيَاتُهُ أَأَعْجَمِيٌّ وَعَرَبِيٌّ قُلْ هُوَ لِلَّذِينَ آمَنُوا هُدًى وَشِفَاءٌ وَالَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ فِي آذَانِهِمْ وَقْرٌ وَهُوَ عَلَيْهِمْ عَمًى أُولَئِكَ يُنَادَوْنَ مِنْ مَكَانٍ بَعِيدٍ ﴿۴۴﴾ (سورة الفصلت)
بو کیتابئ، آنلاشئلماسئ زۇر بیر دیلدە آیت کۆمەلری یاپسایدئق کسینلیکلە شؤیلە دەرلردی: “آیتلری آیرئنتئلئ اۇلاراق آچئقلانسایدئ یا! آنلاشئلماسئ زۇر بیر دیل می یۇقسا (فاصیح) عارابچا مئ (اۇلمالئ)؟” دە کی: “اۇ، اینانئپ گۆوننلر ایچین بیر رهبر وە شیفادئر.” اۇنا اینانمایانلارئن (سانکی) قولاقلارئندا تئقاچ وار وە بو کیتاب اۇنلارا قاپالئدئر. اۇنلارا (سانکی) اوزاق بیر یردن سسلنیلییۇر (دا آنلایامئیۇرلار).” (فوصصیلت سورەسی؛ 44)
آیتتە گچن “أعجَمِی = آعجمی” ایفادەسی، عارابچانئن دئشئندا هرحانگی بیر باشقا دیل اۇلاراق آنلاشئلماقتا، آیتتە شاید قورئان موحاممدە (ع) عارابچانئن دئشئندا بیر دیللە ایندیریلسەیدی، اینسانلارئن بو کیتابئن آچئقلانماسئنئ طالب أدەجکلرینین آنلاتئلدئغئ سؤیلنیر. بو آیتە باشقا بیر آچئدان دا باقئلابیلیر.
ایلاهی کیتابلار مشروعیەتینی تاصدیق ایلیشکیسینە دایاندئرئر. تاصدیق ایلیشکیسی ایلاهی کیتابلارئن، ایندیگی زامان، مکان وە کۆلتۆرل اؤگەلرلە سئنئرلئ اۇلامایاجاغئ آنلامئنا گلیر. تاریحسل بیر کیتاب کندیسیندن اؤنجەکی کیتابلارلا آراسئندا تاصدیق ایلیشکیسی قوراماز، بو سببلە دە کندیسینە تابیع اۇلونماز. بیر کیتابئ ایلاهی یاپان اۇنون أدبی یؤنۆ دگیل، ایچردیگی حاقیقاتلردیر. بو حاقیقاتلر فئطری، دۇلایئسئیلا أورنسلدیر. ایلاهی کیتابلارئن بو اؤزللیگینە دیققات أدیلمەدیگیندە ایلاهی کیتابلاردان فارقلئ بکلنتیلر ایچریسینە گیدیلیر. اۇقوندوغوندا آنلاشئلان وە اویغولانابیلن بیر کیتاب اینسانلارئن چۇغونو ممنون أتمز. اینسانلار تلاففوظ أدیلدیگیندە، آنلامئ اۇلماسا دا اۇلاغاناۆستۆ أتکیلری اۇلان کیتاب ایستەرلر.
طئبقئ شو آیتتە ایفادە أدیلدیگی گیبی:
وَلَوْ أَنَّ قُرْآنًا سُيِّرَتْ بِهِ الْجِبَالُ أَوْ قُطِّعَتْ بِهِ الْأَرْضُ أَوْ كُلِّمَ بِهِ الْمَوْتَى بَلْ لِلَّهِ الْأَمْرُ جَمِيعًا … ﴿۳۱﴾ (سورة الرعد)
أگر کندیسییلە (قورئانلا) داغلار یۆرۆتۆلەجک وەیا یریۆزۆ پارچا پارچا أدیلەجک یا دا اؤلۆلر قۇنوشتورولاجاق بیر قورئان (اۇقونان بیر کیتاب) اۇلسایدئ (اۇ یینە بو قورئان اۇلوردو فاقاط اۇنلار یینە دە اینانمازدئ) حایئر! بۆتۆن ایشلر آللاها عائیدتیر (هر شەیە اۇ قارار وریر) … (راعد سورەسی؛ 31)
یوقارئداکی آیت قورئاندان بکلنتیلری فارقلئ اۇلان کیشیلردن باحثەتمکتەدیر. شو آیت دە قورئانا دائیر بنزەر بیر بکلنتییە صاحیب اۇلانلاردان باحثەتمکتەدیر:
أَوْ يَكُونَ لَكَ بَيْتٌ مِنْ زُخْرُفٍ أَوْ تَرْقَى فِي السَّمَاءِ وَلَنْ نُؤْمِنَ لِرُقِيِّكَ حَتَّى تُنَزِّلَ عَلَيْنَا كِتَابًا نَقْرَؤُهُ قُلْ سُبْحَانَ رَبِّي هَلْ كُنْتُ إِلَّا بَشَرًا رَسُولًا ﴿۹۳﴾ (سورة الإسراء)
یاحود آلتئندان یاپئلمئش بیر أوین اۇلمالئ وەیاحود گؤکیۆزۆنە چئقمالئسئن! اۇرادان بیزە اۇقویاجاغئمئز بیر بلگە ایندیرمەدیکچە چئقتئغئنا دا اینانمایاجاغئز!” دە کی: “راببیمە بۇیون أگریم؛ بن ألچی اۇلاراق گؤرەولندیریلمیش بیر بشردن باشقا نەییم کی؟” (ایسرا سورەسی؛ 93)
دۆن اۇلدوغو گیبی بوگۆن دە باعضئلارئ آللاهئن کیتابئنئن دیلینی یاوان بولماقتالار. مثەلا قورئانداکی اۆسلوبو آللاها یاقئشتئرامایان، گل گؤر کی مجبور قالدئغئ ایچین بؤیلە بیر دیل قوللاندئغئنئ دۆشۆننلر واردئر. بونلارا گؤرە، آللاە بللی دؤنملردە مثەلا میلادی آلتئیۆزلۆ یئللاردا عاراب یارئمآداسئنداکیلرلە؛ مککە وە جیوارئنداکیلرلە ایلتیشیمە گچمک ایستەدیگی ایچین اۇنلارئن دیلینی، داحاسئ اۇنلارئن اۆسلوبونو، عاقلئنئ، آلغئلارئنئ، ساپلانتئلارئنئ دیققاتە آلماق زۇروندا قالدئ. اۇیسا قورئانداکی اۆسلوب بیزیم ایلاە قابول أدیندیگیمیز آللاها یاقئشاجاق اۆسلوب دگیلدیر. نە وار کی، اۇ دؤنمدەکی موحاطاب بویدو. آداملار قارئلارئنئ دفعالارجا بۇشویۇر، دفعالارجا گری دؤنۆیۇر، اۇنلارئ رنجیدە أدییۇر، حاق حوقوق تانئمئیۇردو. آللاە دا مجبور قالدئ بۇشانمایا دائیر دتایلئ آیتلر ایندیرمەیە. یۇقسا آللاهئن مۆداحالە أدەجگی ایشلردن دگیلدی، بیر قولون قارئسئنئ ناسئل بۇشاماسئ گرکتیگینە دائیر دۆزنلەمەلر. ذاتن اینسان گلیشتی، مدەنیلشتی وە شیمدیلردە بۇشانما حوقوقونو قووتلە موحتملدیر کی، آللاهئن مورادئنا اویغون اۇلاراق شکلە سۇقتو.
ذاتن بوندان دۇلایئدئر کی، آللاە شیمدیلردە بیر کیتاب گؤندرمەیی دۆشۆنسەیدی، بۇشانمایلا ایلگیلی تک بیر آیت ایندیرمز؛ “بیلدیگینیز گیبی یاپئن!” دەردی. یینە اۇ دؤنمدە تۇپلوم قادئنلارا میراث ورمییۇر، اۇنلارئ ماغدور أدییۇردو. آللاە دا مجبور قالدئ میراثلا ایلگیلی دتایلئ آیتلر ایندیریپ قئزلارا یارئم حیصصە ورین دەمەیە. بو دا اۇنون مورادئنا اویغون دگیلدی آما نە وار کی موحاطابلارئن سەویەسی بویدو. یۇقسا بوگۆنۆن اینسانئنا حیطاب أتسەیدی، میراثلا اوغراشماز، قادئن أرکک آراسئندا حیصصە فارقئ گؤزتمز؛ “سیز یاپئلماسئ گرکنی بیلەجک سەویەدەسینیز” دەردی. طالیحسیزلیک اۇ کی، حئرسئزلئق دا آلمئش باشئنئ گیدییۇردو اۇ دؤنمدە. “یاپمایئن، یازئقتئر، گۆناەتئر!” شکلیندەکی اویارئلارلا هیچ دگیشمەیەجگینی بیلدیگی ایچین آللاە یینە آصلئندا مورادئ وە اۆسلوبویلا اویوشماسا دا؛ “أللرینی کسین حئرسئزلئق یاپانلارئن!” دەدی. آنجاق بونو دا بیزیم اۆزەریمیزە آلئنمامئزا گرک یۇقتو. چۆنکی بوگۆنۆن مۇدرن اینسانئ داحا اینسانی یۇللارلا ورمکتەیدی حئرسئزلئغئن جزاسئنئ.
بؤیلە دۆشۆننلرە گؤرە قورئانئن واحیینین اۆزەریندن اۇندؤرت عاصرئن گچتیگی شو گۆنلردە بیر مۆسلۆمانئن هرحانگی بیر قۇنویو قۇنوشورکن یا دا تمللندیریرکن قورئانداکی بیر آیتە عاطئفتا بولونماسئ اۇلاجاق ایش دگیلدیر. بو، دۆپەدۆز آللاهئن ایماژئنئ یرلە بیر أتمکتیر. قورئانئ، دینی وە آللاهئن مورادئنئ آنلاماماقتئر. ألدەکی کیتاب -کیتاب بیلە دگیل، حیطاب- بوگۆنۆن مسئلەلرینە چؤزۆم گتیرەجک دورومدا دگیلدیر. ذاتن بو ایش ایچین ایندیریلمیش دە دگیلدیر. “آللاە بو قۇنودا کیتابئندا شؤیلە دەمکتەدیر” دیەرک سەویەیی دۆشۆرمەمک، ألدەکی واحیی ایستیثمار أتمەمک گرکیر. بونلارا گؤرە ذاتن بیر یۆز قاراسئ اۇلان آما قورئاندا یر آلان، یر آلماق زۇروندا اۇلان پک چۇق حۆکمۆ دە مۇدرن اینسان اۇرتادان قالدئرمئشتئر. بونلارا گؤرە گۆنۆمۆز اینسانئنئن آحلاقی گلیشمیشلیک سەویەسی وە ساغدویوسو اۇلماسایدئ، یاعنی قورئانا قالسایدئ، حالا کۆچۆکلر أولندیریلەبیلیر وە حالا کؤلەلیک دوام أتملیدیر دەمک زۇروندا قالئردئق. قورئانا چاغرئ یاپانلار، کۆچۆکلرلە أولیلیگە وە کؤلەلیگە بوگۆندە جواز ورمک دوروموندا قالئرلار کی، بو قابول أدیلەبیلیر دگیلدیر.
ولحاصئل بونلارا گؤرە قورئان بوگۆنۆن اینسانئنئن کندیسینی رفەرانس گؤسترەجگی دۆزەیدە بیر متین دگیلدیر. قارماشئق، اینسیجامسئز، توتارسئز وە گرچک دئشئدئر. اۇ قادار اینسیجامسئزدئر کی، اۇنا متین موعاملەسی یاپانلارا شو آلئنتئیلا حاطئرلاتمادا بولونولور:
“شونو سؤیلەملیییم کی قورئان، بوگۆنە قادار اۇقونماقتا أن زۇر زۇرلاندئغئم، اۇقورکن یۇرولوپ اوساندئغئم بیر کیتابتئر. بزدیریجی بیر اینتیقامسئزلئق، قارماقارئشئق، حاملئق، بیتمز تۆکنمز تکرار، لاف قالابالئغئ، دۇلامباچلئلئق، قئساجاسئ؛ سۇن درەجە حام، یاوان وە قاهرئ چکیلمز بیر ساچمالئق… بیر باتئلئ اینسان طئبقئ دەولت آرشیولریندەکی اۇقوماسئ گۆچ أوراق یئغئنلارئندا اۇلدوغو گیبی قورئان متنینی دە آنجاق واظیفە حیسسینین باسقئسئ آلتئندا اۇقویوپ بیتیرمەیی باشارابیلیر…
بۆتۆن بونلارا راغمن قورئانئن ناسئل اۇلوپ دا سمادا یازئلمئش بیر کیتاب اۇلاراق قابول أدیلدیگینی آنلاماق گۆچتۆر. قورئانا ایی یازئلمئش بیر کیتاب دیەبیلمک، شؤیلە دورسون، هرحانگی بیر کیتاب دیەبیلمک داحی مسئلەدیر. قالدئ کی، اۇ داحا زیادە تغاننی ایلە اۇقونان مانظوم متینلرە بنزەر نیتەلیکتەدیر. سۇنوچتا قورئان آنجاق کؤتۆ یازئلئ بیر متین اۇلاراق نیتەلندیریلەبیلیر (…) قورئان سۆرکلی اۇلاراق حض. موحاممدین چاغئنداکی عارابلارئن حافئظاسئندا مەوجود اۇلان گچمیش پەیغامبرلرە عائید قئصصالارئ آقتارئر. ایبراهیم، هود، موسا، عیسا وە دیگر گرچک وە /وەیا أفسانەوی پەیغامبرلرین بیربیری آردئنجا شو وەیا بو قاومە گلیپ گۆناەلارئندان اؤتۆرۆ اۇنلارئ ناسئل اویاردئقلارئنئ دفعالارجا آنلاتئر وە جان سئقئجئ بو تکرارلاردان بئقئپ اوسانماز.”
بو ذیهنیەتە گؤرە قورئاندا آنلاتئلان تاریحی قئصصالاردا گرچک دئشئدئر. اۇ قادار گرچک دئشئدئر کی آدمدن موسایا، فیرعاووندان قارونا، ایبلیستن عیفریتە، قارئنجادان هۆدهۆدە همن هر شەی قورغودور، گرچک دئشئدئر. تک آماجئ واردئ بو قورغولارئن؛ واحیەدیلدیگی دؤنمدەکی موحاطابلارئن ایلگیسینی چکیپ اۇنلارا بیر چکیدۆزن ورمک. حاتتا واعادلر وە تهدیدلر بیلە قورغودور. چؤلدە یاشایانلارا یاعنی سئجاقلا باشئ بلادا اۇلانلارا حیطاب أتتیگی ایچین آتشلە تهدید أتمیش، قادئن وە ایچکی مۆبتلاسئ اۇلدوقلارئ ایچین جننتین حوریلریندن، شاراب آقان نهیرلریندن باحثەتمیشتیر.
