“نبی-ألچی” ایلە “دیپلۇماتیک ألچی” آراسئنداکی بو بنزەرلیکلرە راغمن آرالارئندا (طابیعی کی) چۇق بۆیۆک فارقلار دا وار. مثەلا نبیلیک سادەجە آللاهئن ورەبیلەجگی بیر عونواندئر. واحیە موحاطاب اۇلمایئ گرکتیریر. دۇلایئسئیلا آللاهئن ألچیسی ایلە دیپلۇماتیک ألچیلر (اؤزللیکلە واحیین آلئنماسئ وە تبلیغی باغلامئندا) قئیاسلاناماز. آیرئجا نبیلیک ماقامئنا گتیریلن بیر ذات موطلاقا ألچیلیک یوموشونو دا یاپار. یاعنی کندیسینە وریلن کیتابئ موطلاقا تبلیغ أدر. اۇ بونا مجبوردور. چۆنکی کندیسینە بو کیتاب بو شارطلا وریلمیشتیر. آما هر دیپلۇمات موطلاقا ألچی اۇلاراق دییە بیر قورال یۇقتور. ألچیلیک یوموشونو آتانمامئش دیپلۇماتلار دا اۇلابیلیر. آیرئجا ألچیلیک یوموشونا آتانان دیپلۇماتلار دا (دیپلۇماتیک ألچیلر) ألچیلیک یوموشونو بللی بیر سۆرەیە قادار یاپارلار (یوموشتان آلئنانا وە /وەیا أمکلی اۇلانا قادار). آما آللاهئن ألچیلری (نبی-ألچیلر) ایچین بؤیلە بیر دوروم سؤز قۇنوسو دگیلدیر. چۆنکی نبی-رسوللرین ألچیلیک یوموشو واحیین نۆزولۆ وە تبلیغی تاماملانئنجایا (سۇن آیت اینینجەیە) قادار دوام أدر. بو دوروم ایسە نبی-ألچیلرین ألچیلیک یوموشونو (آرالئقلئ اۇلاراق دا اۇلسا) اؤلنە قادار یاپتئغئنئ گؤستریر. اۇیسا دیپلۇماتیک ألچیلر ایچین بؤیلە بیر شەی سؤز قۇنوسو دگیلدیر.
آللاە اینسانلارئن آراسئندان دیلەدیگینی کندیسینە ألچی (رسول) اۇلاراق سچر. بونا شۆبهە یۇق. آما سچیلن بو ألچیلرین باعضئ اۆزللیکلری دە اۇلور. مثەلا تۆمۆ أرککتیر. چۆنکی واحیی آلماق وە اۇنو تبلیغ أتمک چۇق آغئر بیر یوموشتور. ریسالتی تبلیغ أدن تۆم رسوللر بو یۆزدن تۆرلۆ تۆرلۆ مشاققاتلارا ماعروض قالمئشلاردئر. بو آللاهئن دگیشمز قانونودور (سۆننتوللاە). بو نەدنلە سچیلن ألچیلر هم (فئطراتن) باعضئ اۆزللیکلرە صاحیب اۇلور هم دە اۆزل اۇلاراق أگیتیلیرلر.
تۆم بونلار ألبتتە کی موحاممد (ع) ایچین دە گچرلیدیر. اۇ، کندیسینە قورئان واحیەدیلمەیە باشلاندئغئ زامان 40 یاشئندا ایدی. یاعنی اۇ 40 یاشئندا نبی اۇلدو. آما اۇ داحا اؤنجە دە موحاممد أمیندی. یۆجە بیر آحلاق صاحیبییدی. بونا راغمن اؤزل بیر أگیتیمە تابیع توتولدو. واحیین ایلک گۆنلریندە گجە عیبادتی ایلە دستکلندی /حاضئرلاندئ، اۇنون ریسالتتن اؤنجەکی دؤنمدە دواملئ اۇلاراق باعضئ (صادئق) رۆیالار گؤرمەسی وە حیرا داغئنا گیدەرک اینزیوایا چکیلمەسی (راببی ایلە باش باشا قالماسئ) دا عاجابا بؤیلە بیر أگیتیم (حاضئرلئق) مئ ایدی؟ دەمک کی اۇ بو ماقامئ حاق أدییۇردو. ألچیلیک یوموشونو یاپابیلەجک دیرایتە صاحیبتی. آما بونا راغمن اۆزل اۇلاراق أگیتیلمیش وە حاتتا (بلکی دە) آللاە اۇنو بیر تاقئم سئنامالارا تابیع توتموشتو. سۇنوچتا بو سئنامالارئ گچمیش اۇلمالئ کی آللاە اۇنا قورئانئ واحیەدەرک نبیلیک ماقامئنا گتیردی. اۇ دا نبیلیگین اۇلمازسا اۇلماز شارطئ اۇلاراق قورئانئ تبلیغ أتتی. نبی-رسول اۇلدو. چۆنکی نبی اۇلدوغو حالدە رسوللۆک یاپمایان (آلدئغئ کیتابئ تبلیغ أتمەین) بیر پەیغامبر یۇقتور. اۇلاماز. بو نبیلیک میثاقئنا آیقئرئدئر.
موحاممد (ع) 40 یاشئندان ایعتیبارن وفات أتتیگی آنا قادار سۆرکلی اۇلاراق نبی ایدی. آما اۇ، یالنئزجا کندیسینە واحیەدیلن قورئانئ تبلیغ أدرکن (آرالئقلئ اۇلاراق) رسولدۆ. نە وار کی اۇنون بو یوموشو سۇن آیت نازیل اۇلانا (سۇن آیتی تبلیغ أدنە) قادار دوام أتمیشتیر. آیرئجا اۇنون ریسالت میسیۇنو اۇنون وفاتئ ایلە دە سۇنا أرمیش دگیلدیر. چۆنکی ریسالت (رسولۆن تبلیغ أتتیگی قورئان سایەسیندە) قئیامتە قادار دوام أدەجکتیر:
ذیکری (قورئانئ) ایندیرن بیزیز بیز؛ وە اۇنو قۇرویاجاق اۇلان دا ألبتتە کی بیزیز. (حیجر سورەسی؛ 9)
موحاممد آنجاق بیر رسولدۆر. اۇندان اؤنجە دە (نیجە) رسوللر گلیپ گچمیشتیر. أگر اۇ، اؤلۆر یا دا اؤلدۆرۆلۆرسە، سیز گریسین گرییە (أسکی دینینیزە) می دؤنەجکسینیز؟ کیم (بؤیلە) گری دؤنرسە، آللاها هیچبیر ضارار ورەمز. آللاە شۆکرەدنلری اؤدۆللندیرەجکتیر. (آلی عیمران سورەسی؛ 144)
موحاممدین (ع) اؤلۆمۆندن وە بو گرکچە ایلە دینینی ترک أدنلردن باحثەدن بو آیتین سۇنونداکی؛ “آللاە شۆکرەدنلری اؤدۆللندیرەجکتیر” ایفادەسی دیققات چکیجیدیر. چۆنکی اؤنجەسیندەکی آیتلرلە (ایلک باقئشتا) باغلانتئ قورولامئیۇر. بو نەدنلە باعضئ مۆفسسیرلر بو آیتتەکی “شۆکرەدنلر (شاکرین)” ایفادەسینی “ثبات أدنلر (ثابتین)” شکلیندە یۇروملامئشلاردئر. بو یاقلاشئم دا دۇغرو اۇلابیلیر. آما بیزە گؤرە بو ایفادە شؤیلە سؤیلەینلر /داورانانلار ایچیندیر؛ “موحاممد (ع) اؤلمۆشتۆر آما اۇنون آللاەتان آلدئغئ وە رسول اۇلاراق بیزە تبلیغ أتتیگی قورئان، عاینن اۇنون آلدئغئ وە تبلیغ أتتیگی شکلییلە (ألحامدۆلیللاە کی) ألیمیزدەدیر. تاپتازە، دیپدیری وە أکسیکسیز. رسولۆن تبلیغ أتتیگی قورئانئ قۇرویان وە اۇنو بیزە اولاشتئران آللاها شۆکۆرلر اۇلسون…”
بو یاقلاشئم ألبتتە کی تۆم مۆمینلر ایچین دە گچرلی اۇلمالئدئر. بیزلر، آللاها شۆکۆرلر اۇلسون کی رسولوللاهئن تبلیغ أتتیگی آیتلری اۇنونلا عاینئ دؤنمدە یاشئیۇرموشوز گیبی ایشیتتیک. اۇنون آصحابئ قاچ آیت ایشیتتی ایسە، بیز دە اۇ قادار آیت ایشیتتیک (نە بیر فاضلا نە بیر أکسیک). آللاها سۇنسوز شۆکۆرلر اۇلسون کی رسولۆن تبلیغ أتتیگی ریسالت بیزە دە اولاشتئ. یاعنی نبی موحاممد اؤلدۆ آما رسول موحاممد (قورئان سایەسیندە) آرامئزدادئر.
نبی-رسول فارقئنئ گؤسترن اؤرنک بیر سۆرچ: آحزاب سورەسی
نبی ایلە رسول آراسئنداکی فارق (ایتاعاتین نبییە دگیل، رسولە ایستندیگی) سادەجە آحزاب سورەسی اینجەلنەرک بیلە آنلاشئلابیلیر. شۆیلە کی:
بیلیندیگی اۆزەرە موحاممدین (ع) آللاهئن رسولۆ وە نبیلرین سۇنونجوسو اۇلدوغو آحزاب سورەسینین 40-نجئ آیتیندە بیلدیریلیر. آما بو سورە، نبینین اویارئلدئغئ شو آیت ایلە باشلار:
أی نبی! آللاەتان قۇرق وە کافیرلرە وە مۆنافئقلارا بۇیون أگمە. موحاققاق کی آللاە عالیمدیر، حاکیمدیر. سن، راببیندن سانا واحیەدیلنە تابیع اۇل (سادەجە واحیە اوی)! شۆبهەسیز آللاە بۆتۆن یاپتئقلارئنئزدان حابرداردئر. (آحزاب سورەسی؛ 1-2)
سورەنین 6-نجئ آیتیندە، نبینین مۆمینلر ایچین کندی جانلارئندان بیلە “أوولا” اۇلدوغو وە أشلرینین دە مۆمینلرین (ماعنەوی) آنالارئ اۇلدوغو بیلدیریلیر:
نبی، مۆمینلرە کندی جانلارئندان داحا أولادئر. أشلری دە اۇنلارئن آنالارئدئر. (آحزاب سورەسی؛ 6)
سورەنین 21-نجی آیتیندە ایسە آللاە رسولۆندە (رسولدە) مۆمینلر ایچین گۆزل اؤرنکلرین بولوندوغو بیلدیریلیر:
آند اۇلسون کی، آللاهئن رسولۆندە سیزین ایچین، آللاها وە آحیرت گۆنۆنە قاووشمایئ اومانلار وە آللاهئ چۇق ذیکرەدنلر ایچین گۆزل اؤرنکلر واردئر. (آحزاب سورەسی؛ 21)
داحا سۇنراکی آیتلردە ایسە، آللاها وە رسولۆنە ایطاعات أمرەدیلیر. آنجاق آللاها وە رسولۆنە ایطاعاتین أمرەدیلدیگی سورەنین 28-33-نجۆ آیتلریندە دیققات چکیجی بیر اؤرگۆ بولونور. آیتلر؛ “أی نبی!” وەیا “أی نبی حانئملارئ” دییە باشلادئغئ حالدە آیتلرین دوامئندا؛ “آللاها وە رسولۆنە ایطاعات أدین!” بویرولور. یاعنی؛ “أی نبی حانئملارئ!” حیطابئ ایلە باشلایان بو آیتلردە “أشینیزە وەیا نبییە ایطاعات أدین” أمری دگیل، “آللاها وە رسولۆنە ایطاعات أدین” أمری یر آلئر (آیتلری بو گؤزلە اۇقویالئم):
أی نبی! أشلرینە دە کی: “أگر دۆنیا دیرلیگینی وە سۆسۆنۆ ایستییۇرسانئز، گلین سیزە بۇشانما بدللرینیزی ورەییم دە سیزی گۆزللیکلە سالئورەییم. یۇق أگر آللاهئ وە رسولۆنۆ وە آحیرت یوردونو دیلییۇرسانئز آللاە، ایچینیزدن گۆزل داورانانلار ایچین بۆیۆک بیر مۆکافات حاضئرلامئشتئر.” (آحزاب سورەسی؛ 28-29)
أی نبی حانئملارئ! سیزدن کیم آچئق بیر هایلازلئق یاپارسا، اۇنون عاذابئ ایکی قاتئنا چئقارئلئر. بو، آللاها گؤرە قۇلایدئر. سیزدن کیم، آللاها وە رسولۆنە ایطاعات أدر وە یارارلئ ایش یاپارسا اۇنا مۆکافاتئنئ ایکی قات وریریز. وە اۇنا (جننتتە) بۇل رئزئق حاضئرلامئشئزدئر. (آحزاب سورەسی؛ 30-31)
أی نبی حانئملارئ! سیز، قادئنلاردان هرحانگی بیری گیبی دگیلسینیز. أگر (آللاەتان) قۇرقویۇرسانئز (یابانجئ أرککلرە قارشئ) چکیجی بیر أدا ایلە قۇنوشمایئن؛ سۇنرا قالبیندە حاستالئق بولونان کیمسە اۆمیدە قاپئلئر. گۆزل سؤز سؤیلەیین. أولرینیزدە اۇتورون، أسکی جاهیلیە عادتیندە اۇلدوغو گیبی آچئلئپ ساچئلمایئن. نامازئ قئلئن، زکاتئ ورین، آللاها وە رسولۆنە ایطاعات أدین. أی أهلی بەیت! آللاە سیزدن، سادەجە گۆناهئ گیدرمک وە سیزی ترتمیز یاپماق ایستییۇر. (آحزاب سورەسی؛ 32-33)
