اؤنسؤز
بسم اللە الرحمن الرحیم
الحمد للە رب العلمین و الصلاة و السلام علی رسولنا محمد و علی آلە و صحبە اجمعین
دینیمیزین بیر کیتابئ، بیر دە نبیسی واردئر. کیتابئ قۇرومایئ آللاە اۆستلنمیش.
إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ ﴿۹﴾ (سورة الحجر)
اۇ ذیکری (کیتابئ) سانا بیز ایندیردیک، بیز. ألبتتە اۇنو اؤزنلە قۇرویاجاق اۇلان دا بیزیز. (حیجر سورەسی؛ 9) بویورموشتور.
نبیمیز قورئانا اویماق وە اۇنو تبلیغ أتمکلە گؤرەولیدیر. آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
وَإِذَا لَمْ تَأْتِهِمْ بِآيَةٍ قَالُوا لَوْلَا اجْتَبَيْتَهَا قُلْ إِنَّمَا أَتَّبِعُ مَا يُوحَى إِلَيَّ مِنْ رَبِّي هَذَا بَصَائِرُ مِنْ رَبِّكُمْ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ ﴿۲۰۳﴾ (سورة الأعراف)
اۇنلارئن یانئنا ینی بیر آیتلە گلمەدیگیندە: “بیر یردن درلەسەیدین یا؟” دەرلر. دە کی: “بن راببیمدن (صاحیبیمدن) بانا واحیەدیلنە اویارئم. بونلار راببینیزین (صاحیبینیزین) اوفوق آچئجئ سؤزلریدیر. اینانئپ گۆونن بیر تۇپلولوق ایچین دە رهبر وە ایکرامدئر. (آعراف سورەسی؛ 203)
نبی، قورئانا اویماق زۇروندا اۇلدوغو ایچین اۇنون سۆننتینی، قورئان ائشئغئندا دگرلندیرمک گرکیر. بو یۇل، اویدورما وەیا یانلئش ریوایتلردن قۇرونمایئ ساغلار.
عاقائید، فئقئە، کلام وە سائیر قۇنولاردا اۇلوشموش مذهبلر واردئر. بو مذهبلرە عائید کیتابلاردا قورئانا ترس گؤرۆشلر بولونور. بو گؤرۆشلر گنللیکلە أسکیلرە دایاندئرئلئر. بونون بؤیلە اۇلاجاغئنئ قورئان حابر ورمیشتیر. آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
وَقَالَ الرَّسُولُ يَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا ﴿۳۰﴾ (سورة الفرقان)
اۇ گۆن ألچیمیز دیەجک کی: “راببیم، بنیم حالقئم بو قورئانئ کندیلریندن اوزاق توتتو. (فورقان سورەسی؛ 30)
ایبن عابباسئن بیلدیردیگینە گؤرە بیر گۆن نبیمیز شؤیلە بیر قۇنوشما یاپتئ:
«سیزلر یالئن آیاق، چئپلاق وە سۆننتسیز اۇلاراق تۇپلاناجاقسئنئز. طئبقئ آیتتە:
يَوْمَ نَطْوِي السَّمَاءَ كَطَيِّ السِّجِلِّ لِلْكُتُبِ كَمَا بَدَأْنَا أَوَّلَ خَلْقٍ نُعِيدُهُ وَعْدًا عَلَيْنَا إِنَّا كُنَّا فَاعِلِينَ ﴿۱۰۴﴾ (سورة الأنبیاء)
بونو، گؤگۆ یازئ تۇمارئ دۆرر گیبی دۆرەجگیمیز گۆن یاپاجاغئز. یاراتئلئشئ دا ایلک باشلاتتئغئمئز حالە چەویرەجگیز. بو بیزیم سؤزۆمۆزدۆر، اۇنو موطلاقا یاپاجاغئز. (أنبیا؛ 104) دەندیگی گیبی. قئیامت گۆنۆ ایلک گییندیریلەجک اۇلان ایبراهیمدیر. آصحابئمدان بیر گروپ سۇل طارافا آلئناجاق. بن: “آصحابئم! آصحابئم!” دیەجگیم. آللاە تعالا دیەجک کی: “بونلار، سنین آیرئلماندان سۇنرا سۆرکلی گرییە گیتتیلر.” بن دە صالیح قول عیسانئن دەدیگی گیبی دیەجگیم:
… وَكُنْتُ عَلَيْهِمْ شَهِيدًا مَا دُمْتُ فِيهِمْ فَلَمَّا تَوَفَّيْتَنِي كُنْتَ أَنْتَ الرَّقِيبَ عَلَيْهِمْ وَأَنْتَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ ﴿۱۱۷﴾ إِنْ تُعَذِّبْهُمْ فَإِنَّهُمْ عِبَادُكَ وَإِنْ تَغْفِرْ لَهُمْ فَإِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ﴿۱۱۸﴾ (سورة المائدة)
“… آرالارئندا بولوندوغوم سۆرەجە اۇنلارا شاهیدتیم. بنی وفات أتتیردیکتن سۇنرا اۇنلار، سادەجە سنین گؤزلمین آلتئندایدئلار. هر شەیە شاهید اۇلان سنسین. أگر عاذاب أدرسن، اۇنلار سنین قوللارئندئر. آما باغئشلارسان اۆستۆن اۇلان وە بۆتۆن قارارلارئ دۇغرو اۇلان سنسین. (مائیدە؛ 118-117)» {بوحاری}
دینی منفاعاتلرینە آلت أدنلر، هیچبیر زامان أکسیک اۇلماز. بونلار عیلیم صاحیبی وە أتکیلی کیمسەلرسە بۆیۆک ضارارلارئ اۇلور. کیمین نە نیەتتە اۇلدوغو بیلینەمەدیگیندن دیققاتلی اۇلماق، دین آدئنا اۇرتایا قۇنموش گؤرۆش وە اویغولامالارا ایحتیاطلا یاقلاشماق گرکیر.
بیز دە ایحتیاطلا یاقلاشاراق تفسیر اوصولۆنۆ گؤزدن گچیردیک وە گؤردۆک کی، موحکم، مۆتشابیە، مثانی وە نسیح گیبی تمل قاوراملار، قورئاندان اوزاق بیر بیچیمدە تانئملانمئشلار. بو تثبیت بیزیم، قورئانئ آچئقلاما اوصولۆنۆ، قورئاندان بولوپ چئقارمامئزئ ساغلادئ. کیتابئن سۇن بؤلۆمۆنۆ اۇلوشتوران بو اوصول، بیرچۇق شەیی دۆزلتەجک نیتەلیکتەدیر.
بەیاض بیر صایفا آچمایا چالئشتئق. بو سببلە کیتاب، باشتان سۇنا ینیلیکلرلە دۇلودور. أساس ینیلیک، هر قۇنونون قورئان-سۆننت بۆتۆنلۆگۆ ایچیندە ألە آلئنماسئدئر.
چالئشمالارئمئزئ، سۆلەیمانیە واقفئنداکی اوزمانلارلا بیرلیکتە یۆرۆتمکتەییز. بونلار آراسئندا عارابچایئ، قورئانئ، سۆننتی، تاریحی، فئقهئ عاقائیدی، أکۇنۇمییی، فلسفە وە سائیرەیی ایی بیلنلر واردئر. چالئشمالارا أصناف، صاناییجی، ایشچی، مەمور وە سائیر واطانداشلارئن دا قاتقئسئ اۇلموشتور. دۆنیانئن هر یریندن واقفئن اینترنت سیتەلرینە آقان سۇرولار، اینسانلارئن سئقئنتئلارئنئ وە بکلنتیلرینی تثبیت أتمەمیزی ساغلاماقتادئر. بو سببلە أن زۇر قۇنولارئ، هر اینسانئن آنلایاجاغئ شکیلدە سونمایا چالئشتئق.
هدفیمیز، کیملیگینە باقمادان، قورئانئ هر اینسانا اولاشتئرماق وە تبلیغ أتمکتیر. اینسانلارئن یازدئغئ کیتابلاردان اؤگرنیلمکتە اۇلان دینی، آللاهئن کیتابئندان اؤگرنمەنین بۆیۆک بیر ذیهنیەت دگیشیکلیگینە سبب اۇلاجاغئنا اینانئیۇروز.
غایرت بیزدن، باشارئ آللاەتاندئر.
پرۇف. دۇک. عابدولعازیز بایندئر
ایستانبول – 16.03.2006
گیریش
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
وَمَنْ يَعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمَنِ نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطَانًا فَهُوَ لَهُ قَرِينٌ ﴿۳۶﴾ وَإِنَّهُمْ لَيَصُدُّونَهُمْ عَنِ السَّبِيلِ وَيَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ ﴿۳۷﴾ (سورة الزخرف)
کیم راحمانئن ذیکریندن (قورئاندان) یۆز چەویریرسە، باشئنا بیر شەیطان سارارئز؛ اۇ، اۇنونلا برابر اۇلور. شەیطانلار بو گیبیلری یۇلدان چەویریرلر، آما بونلار دۇغرو یۇلدا اۇلدوقلارئنئ سانئرلار. (زوحروف سورەسی؛ 37-36)
آیتتەکی “یَعشُ”، “ذِکرِ الرَّحمَنِ” وە “نُقَیِّض” کلیمەلری اؤنملیدیر. “یَعشُ” کلیمەسی، “عَشا” کؤکۆندن، “گؤزۆن دومانلئ اۇلماسئ، ایی گؤرەمەمەسی وەیا کؤر اۇلماسئ” آنلامئندادئر.
“ذِکرِ الرَّحمَنِ”؛ “راحمانئن ذیکری” دەمکتیر. “ذیکیر”، قافایا یرلشتیریلیپ قوللانئما حاضئر توتولان بیلگیدیر. اۇنو عاقلا وە دیلە گتیرمەیە دە ذیکیر دەنیر. قافالارا یرلشیپ قوللانئما حاضئر توتولاجاق “آصئل بیلگی” آللاهئن کیتابئندا اۇلاندئر. بو سببلە ایلاهی کیتابلارئن اۇرتاق آدئ “ذیکیردیر”. آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
… أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ ﴿۲۸﴾ (سورة الرعد)
قالبلر آنجاق آللاهئن ذیکری ایلە یاتئشئر. (راعد سورەسی؛ 28)
کندینی وە چەورەسینی دیققاتلە گؤزلملەینلر، آللاهئن کیتابئنداکینە بنزەر بیلگیلرە اولاشئرلار. چۆنکۆ گؤزلملنن اۇ شەیلر دە بیرر آیتتیر. آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنْفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَوَلَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ ﴿۵۳﴾ (سورة فصلت)
اۇنلارا، چەورەلریندە وە کندیلریندە اۇلان آیتلریمیزی گؤسترەجگیز، سۇنوندا اۇنون (قورئانئن) تۆمۆیلە دۇغرو، اۇنلار آچئسئندان اۇرتایا چئقاجاقتئر. (فوصصیلت سورەسی؛ 53)
بو بیلگیلر فئطراتا، یاعنی یاراتئلئش، دگیشیم وە گلیشیم قانونلارئنا تام اویدوغو ایچین کیشییی راحاتلاتئر وە تاطمینە اولاشتئرئر. ایشتە آللاهئن دینی بودور. آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفًا فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا لَا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ ﴿۳۰﴾ (سورة الروم)
سن یۆزۆنۆ دۇسدۇغرو بو دینە، آللاهئن اینسانلارئ یاراتتئغئ فئطراتا چەویر. آللاهئن یاراتتئغئنئن یرینی توتاجاق بیر شەی یۇقتور. ایشتە ساغلام دین بودور. آما اینسانلارئن چۇغو بونو بیلمزلر. (روم سورەسی؛ 30)
“نُقَیِّض” کلیمەسی؛ “قَیض” کؤکۆندندیر. “قَیض”؛ یومورتایئ ساران دئش قابوقتور. آیتتە گچن “نُقَیِّض لَەُ شَیطَانًا” ایفادەسی: “شەیطانئن اۇنو، یومورتا قابوغو گیبی سارماسئنا فئرصات وریریز” دەمک اۇلور.
دۇغرو یۇل، شەیطانئن چالئشما ساحاسئدئر. ایبلیس، آللاەتان قئیامتە قادار یاشاما ایذنی آلئنجا شؤیلە دەمیشتی:
قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ ﴿۱۶﴾ ثُمَّ لَآتِيَنَّهُمْ مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَيْمَانِهِمْ وَعَنْ شَمَائِلِهِمْ وَلَا تَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شَاكِرِينَ ﴿۱۷﴾ (سورة الأعراف)
ایبلیس دەدی کی: “مادم بنی بو حالە دۆشۆردۆن، بن دە اۇنلار ایچین، سنین دۇغرو یۇلونون اۆستۆنە اۇتوراجاغئم. سۇنرا اؤنلریندن، آرقالارئندان، ساغلارئندان وە سۇللارئندان سۇقولاجاغئم. گؤرەجکسین، اۇنلارئن چۇغو سانا قارشئ گؤرەولرینی یرینە گتیرمەیەجکتیر. (آعراف سورەسی؛ 17-16)
آللاە دا شؤیلە دەمیشتی:
قَالَ اخْرُجْ مِنْهَا مَذْءُومًا مَدْحُورًا لَمَنْ تَبِعَكَ مِنْهُمْ لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنْكُمْ أَجْمَعِينَ ﴿۱۸﴾ (سورة الأعراف)
آللاە دەدی کی: “أمرە ایطاعاتسیزلیکتن قۇوولموش اۇلاراق دفۇل اۇرادان! حلە اۇنلاردان بیری سانا اویسون، جهننمی سیزینلە دۇلدوراجاغئم. (آعراف سورەسی؛ 18)
شەیطان اینساندان وە جیندن اۇلور. جیندن اۇلانئنئ قۇوماق ایچین آللاها سئغئنماق یترلی اۇلور. آما اینسان شەیطانئ ایلە مۆجادلە زۇردور. أن زۇرو دا دینی سؤیلملە قارشئمئزا چئقانلاردئر. ایلاهی دینلری بۇزانلارئن تامامئ، بو ایشی، دیندار گؤزۆکەرک یاپمئشلاردئر.
شیمدی آیتی تکرار اۇقویالئم:
وَمَنْ يَعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمَنِ نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطَانًا فَهُوَ لَهُ قَرِينٌ ﴿۳۶﴾ وَإِنَّهُمْ لَيَصُدُّونَهُمْ عَنِ السَّبِيلِ وَيَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ ﴿۳۷﴾ (سورة الزخرف)
کیم راحمانئن ذیکریندن (قورئاندان) یۆز چەویریرسە، باشئنا بیر شەیطان سارارئز؛ اۇ، اۇنونلا برابر اۇلور. شەیطانلار بو گیبیلری یۇلدان چەویریرلر، آما بونلار دۇغرو یۇلدا اۇلدوقلارئنئ سانئرلار. (زوحروف سورەسی؛ 37-36)
صاحابە دؤنمیندە، بیلینن دۆنیانئن بۆیۆک بیر بؤلۆمۆ مۆسلۆمانلارئن حاکیمیەتینە گیرینجە یؤنتیمی وە گلیرلری پایلاشمادا ایحتیلاف چئقتئ. اۆزۆجۆ اۇلایلار وە گۆنۆمۆزە قادار سۆرن درین آیرئلئقلار اۇلدو.. نبیمیز یاقئن کیشیلردن عؤمر، عۇثمان وە عالی (رض)، حالیفە ایکن، تۇرونو حۆسەین دە داحا سۇنرا، کربلادا شهید أدیلدی. جمل وە صئففین ساواشلارئندا یتمیش بین قادار مۆسلۆمان بیربیرینی اؤلدۆردۆ. هرکس حاقلئلئغئنا قورئاندان دلیل گتیرمە ایحتیاجئ ایچیندەیدی. بو اۇرتامدا عیلیم، سیاستین أمرینە گیردی. بیر طاراف، صاحابەنین اؤنملی بیر بؤلۆمۆنۆ کافیرلیکلە سوچلارکن؛ دیگر طاراف اۇنلارئ بیر شکیلدە ماعصوم سایدئ. ایسلامئ آنلاما وە یایما ایشی، ینی مۆسلۆمان اۇلموش کیمسەلرە قالدئ. موالی دییە آدلاندئرئلان بو کیشیلرین چۇغو عاراب دگیلدی.
بو آیرئشمادا اینانچلا ایلگیلی مذهبلر اۇلوشتو. آرقاسئندان دیگر مذهبلر گلدی. سۇنرا یاپئ کمیکلشتی. قورئان وە سۆننتلە مشغول اۇلانلار حۆر اۇلمادئلار، مذهبلرین گؤرۆشلرینە اویدولار. اؤنجەکیلرین گؤرۆشلری، کیتاب وە سۆننتە پردە اۇلدو وە یوقارئداکی آیتین حۆکمۆ گرچکلشتی. یانلئش یانلئشئ دۇغوردو. مۆسلۆمانلارئن حایاتئ حورافەیە بۇغولدو. سۇنوندا مۆسلۆمانلار هم قورئان آیتلرینە ، هم دە بیرر کەونی آیت اۇلان، وۆجودوموزدا وە دئش دۆنیاداکی آیتلرە ایلگیسیز قالدئلار. باتئلئلارئن کەونی آیتلری اۇقوماسئنا قادار بیرچۇق شەی فارق أدیلەمەدی. نە زامان کی اۇنلار کەونی آیتلری اۇقومایا باشلادئلار، اۇ زامان ایسلام دۆنیاسئنئن دورومو اۇرتایا چئقتئ. آللاهئن هیچبیر آیتینی اۇقومایان مۆسلۆمانلار، کەونی آیتلرینی اۇقویان باتئلئلار قارشئسئندا شاشقئن وە پریشان دوروما دۆشتۆلر.
کەونی آیتلری اۇقوماق؛ اینسانئ، تۇپلومو، تۇپراغئ، هاوایئ، سویو، حایوانلارئ، بیتکیلری وە گؤکیۆزۆنۆ آراشتئرئپ اینجەلەمک وە اۇرالاردان بیلگی أدینمک دەمکتیر. باتئلئلار بو بیلگیلرلە چۇق شەی باشاردئلار وە باشارمایا دا دوام أدییۇرلار.
نبیمیزین یتیشتیردیگی بیر آووچ مۆسلۆمانئن گیتتیگی یرلرین حاکیم رنگی حالا ایسلامدئر. فاستان دۇغو تۆرکیستانئن أن دۇغوسونا قادار بو بؤیلەدیر. سؤزۆنۆ أتتیگیمیز قارئشئقلئقلاردان سۇنرا دگیشن آنلایئشلا گیدیلن ایسپانیادا وە عۇثمانئنئن دؤرت عاصئر قالدئغئ باتئ تراکیادا ایسە دوروم فارقلئ اۇلدو. باتئ تراکیایا ایسلام یرینە مۆسلۆمان عائیلەلر گؤتۆرۆلدۆ. دؤرت عاصئر سۇنرا بو عائیلەلر گری دؤنمک زۇروندا قالدئلار. چۆنکۆ قورئان دئشئ أنگللرلە سارئلئ ایسلام دۆنیاسئندا اوفوقلار دارالمئش؛ ایسلام، اینسانلئغا سونولان دین اۇلاراق دگیل، حاکیمیەتین بیر عونصورو اۇلاراق گؤرۆلمەیە باشلانمئشتئ. بو شارطلار آلتئندا مۆسلۆمانلار کندیلرینە یۇل گؤسترەمییۇرلاردئ کی باشقالارئنا گؤسترسینلر.
بو کیتابئ اۇقویانلار، ایسلامئن ایلک حالی ایلە بوگۆنکۆ حالی آراسئنداکی فارقئ گؤرەجکلردیر. آما اؤنجە حئریستیانلارئن باشئنا گلنلری اۇقوماق گرکیر. چۆنکۆ اۇنلارئ تنقید، مۆسلۆمانلارئ تنقیدتن قۇلایدئر.
