اؤن سؤز
نسیح، گچمیشتە اۇلدوغو گیبی گۆنۆمۆزدە دە اۆزەریندە تارتئشمالارئن جرەیان أتتیگی قاوراملارداندئر. حالن سۆردۆرۆلن تارتئشمالاردان قورئانئ آنلامایا قاتما دگر ساغلایان بیری سۇنوجون چئقمامئش اۇلماسئنئن سببی، تارتئشمالارئن دۇغرو بیر زمین اۆزەریندە یۆرۆتۆلمەمیش اۇلماسئدئر. قورئانئن آنلاشئلماسئنا دائیر، دتایلارئ قورئاندا آیرئنتئلارئیلا آنلاتئلمئش ایلاهی عیلمین /اوصولۆن وە تاصدیق ایلیشکیسینین دیققاتە آلئنماماسئ بو سۇنوجو دۇغورموشتور. قورئان دئشئ واحی آنلایئشئ دا بو یانلئشلارا اۇرتام حاضئرلامئشتئر. مثەلا قورئانئن سۆننتی، سۆننتین قورئانئ نسحەدەبیلەجگی دیللندیریلەبیلمیشتیر.
تاصدیق قاورامئیلا ایلیشکیسینین قورولامایئشئ وە قورئانئن اوصولۆنە واقئف اۇلونمایئشئ؛ نسحی رددەتمە تمایۆللرینە یۇل آچمئش، مۆسلۆمانلار فارقئندا اۇلمادان، صئرف سۇن شریعاتئ گؤرمزدن گلمک ایچین “بدا” گرکچەسییلە نسحی رددەدن یاهودیلرلە عاینئ نۇقطادا بولوشموشلاردئر.
اۇیسا تاصدیقلە دە باغلانتئلئ اۇلاراق، هم دینلر آراسئ ایرتیباطئن گؤرۆلەبیلمەسی هم قورئانئن واحی سۆرجینین تاعقیب أدیلەبیلمەسی ایچین “نسیح” اؤنملی بیر قاورامدئر. رسولوللاها نیسبت أدیلن باعضئ ریوایتلری دۇغرو آنلامادا دا نسحین بۆیۆک اؤنمی واردئر.
ألینیزدەکی چالئشمادا نسیح قاورامئنئن قورئاندان حارەکتلە چرچیوەسی چیزیلەجک، قورئان ایچین نسیح اؤرنکلرینە تماس أدیلەجک وە نسیح قۇنوسوندا قورئانی بیر باقئش آچئسئنئن اۇلوشماسئ هدفلنەجکتیر.
دۇک. فاتیح اۇروم
نسیح
گیریش
قورئانئ وە اینیش سۆرجینی دۇغرو آنلامادا اؤنملی گؤردۆگۆمۆز قاوراملاردان بیریسی “نسیحتیر”. بو بؤلۆمدە نسیح قاورامئنئن گلەنکتە نە شکیلدە ألە آلئندئغئنا قئساجا دگیندیکتن سۇنرا بو کلیمەنین قورئانداکی قوللانئملارئنئ تثبیت أتمەیە چالئشاجاق، سۇنراسئندا دا بو قاورامئن قۇنوموز آچئسئندان اؤنمینە دگینەجگیز. آنجاق تۆم بونلاردان اؤنجە کلیمەنین کؤکنینە وە قوللانئم آلانلارئنا دائیر قئسا بیر بیلگی ورمک ایستییۇروز.
کلیمە آنلامئ
“النَسخ = نسیح” کلیمەسی “ن-س-خ” کؤک حارفلریندن اۇلوشان “نسخ” فیعیلینین ماصدارئدئر. نسیح کلیمەسینە سؤزلۆکلردە؛ “بیر کیتابتا اۇلانئن عاینئسئنئ بیر باشقا کیتابا آقتارما”، “اویغولامادا اۇلان بیر شەیی اۇرتادان قالدئرئپ یرینە باشقا بیر شەیی قۇیما”، “بیر شەیین بیر شەیە تاحویل أدیلمەسی” گیبی آنلاملار وریلیر. بیر کیتابتا اۇلانئن عاینئسئنئ بیر باشقا کیتابا آقتارما آنلامئنئن، فیعیلین “ایفتیعال” بابئندان تۆرەین “إنتِسَاخ = اینتیساح” وە “ایستیفعال” بابئندان تۆرەین “إستِنسَاخ = ایستینساح” کلیمەلریندە دە بولوندوغو سؤیلنیر. “النُّسخَةٌ = نۆسحا” کلیمەسینە سؤزلۆکلر؛ “کندیسیندن چۇغالتما یاپئلان آصئل متین” آنلامئ وریرلر. کلیمە، آصئل متیندن ألدە أدیلن شەی (کۇپیا) ایچین دە قوللانئلئر.
گؤرۆلدۆگۆ اۆزەرە نسیح کلیمەسینین یوقارئدا وریلن آنلاملارئندا؛ “بیر شەیین موطلاق اۇلاراق اۇرتادان قالدئرئلماسئ” دگیل، شاید بیر اۇرتادان قالدئرما وارسا دا دوامئندا؛ “یرینە بیر شەیین گتیریلمەسی” آنلامئ واردئر.
راغئب أل-ایصفاهانی، نسیح کلیمەسینە؛ “بیر شەیی، اۇنو تاعقیب أدن بیر شەیلە (بِشَیءٍ یَتعَقَبَەُ) اۇرتادان قالدئرما” آنلامئنئ وردیکتن سۇنرا گۆنشین گؤلگەیی، گؤلگەنین گۆنشی، ساچئن بەیاضلاماسئنئن گنچلیگی اۇرتادان قالدئرماسئنئ بونا اؤرنک اۇلاراق وریر، آنجاق سۇنراسئندا بو کلیمەیلە، باعضن اۇرتادان قالدئرما (الإزَالَةٌ)، باعضن یرینە قۇیما (الإثبَات)، باعضن دە هر ایکیسینین آنلاشئلدئغئنئ سؤیلەر.
کلیمە، بیر شەیین عاینئسئنئن بیر باشقا یرە تاشئنماسئ آنلامئنا دا گلدیگی ایچین، نسحین گرچکلشمەسی هر زامان آصلئن اۇرتادان قالقماسئنئ گرکتیرمەیەبیلیر. کلیمەنین؛ “بیر کیتابتا اۇلانئن عاینئسئنئ بیر باشقا کیتابا آقتارما” آنلامئندا بو آچئقچا گؤرۆلمکتەدیر. نیتەکیم راغئب أل-ایصفاهانی، بو دورومدا آصلئن اۇرتادان قالقماسئنئن گرکمەدیگینی حاتتا آصلئن وارلئغئنئن دوام أتمەسینین بیر گرکلیلیک اۇلدوغونو سؤیلەر.
کلیمەنین قورئانداکی آلانلارئ
“نسیح” کلیمەسی؛ قورئاندا اۆچۆ فیعیل، بیری ایسیم اۇلماق اۆزەرە دؤرت یردە گچمکتەدیر. فیعیل اۇلاراق گچتیگی یرلردن ایکیسیندە ثۆلاثی، بیریندە دە ایستیفعال قالئبئندا قوللانئلئر. ثۆلاثی قالئبتاکی ایکی قوللانئمئندان بیریندە؛ “بیر شەیین اۇرتادان قالدئرئلئپ یرینە اۇ شەیین عاینئسئنئن یا دا اۇندان داحا حایئرلئسئنئ گچمەسی”، دیگریندە دە؛ “بیر شەیین اۇرتادان قالدئرئلئپ یرینە بیر باشقا شەیین گچمەسی” آنلامئ واردئر.
شؤیلە کی، باقارا سورەسینین 106-نجئ آیتیندە، آیتین: آ) نسحیندن یا دا ب) اونوتتورولماسئندان وە یرینە؛ آ) عاینئسئنئ یا دا ب) داحا حایئرلئسئنئ گتیریلمەسیندن (مَا نَنسَخُ مِن آیَةً أو نُنسِهَا نَأتِ بِخَیرٍ مِنهَا أو مِثلُهَا)؛ حاج سورەسینین 52-نجی آیتیندە دە شەیطانلارئن، رسول وە نبیلرین ایچلرینە آتتئقلارئ وسوسەلردن وە آللاهئن بونلارئ اۇرتادان قالدئردئغئندان (ألقَی الشَّیطَانُ فِی أُمنِیَّتِەِ فَیَنسَخُ اللەُ مَا یُلقِی الشَّیطَانُ ثُمَّ یُحکِمُ اللەُ آیَاتِەِ) باحثەدیلیر.
کلیمەنین قورئاندا فیعیل اۇلاراق گچتیگی اۆچۆنجۆ یر جاثیە سورەسینین آیتیدیر. فیعیل بورادا اینسانلارئن یاپتئقلارئنئن قایدا گچیریلمەسی (إنَّا کُنَّا نَستَنسِخُ مَا کُنتُم تَعمَلُونَ) آنلامئندادئر. آنجاق آیتتە اینسانلارئن یاپئپ أتتیکلرینین بو فیعیل ایلە ایفادە أدیلمەسینین سببی، بو قایئدلارئن سۆرکلی گۆنجللنییۇر اۇلماسئدئر. یاعنی یازئلانلار سۆرکلی دگیشمکتە، نسحە اوغراماقتا، بؤیلەلیکلە ایستینساح گرچکلشمکتەدیر.
کلیمەنین قورئاندا گچتیگی دؤردۆنجۆ یر، آعراف سورەسینین 154-نجۆ آیتیدیر. آیتتە موسانئن (ع)، بوزاغئ هەیکلینی قوتسال أدینەرک شیرکە بولاشمالارئ سببییلە قاومینە اۇلان قئزغئنلئغئ گیتتیکتن سۇنرا واحیلرین یازئلئ اۇلدوغو لەوحالارئ آلدئغئ؛ (وَلَمَّا سَکَتَ عَن مُوسَی الغَضَبُ أَخَذَ الألوَاحَ) بیلدیریلمکتە، آردئندان دا “وَفِی نُسخَتِهَا هُدَی وَرَحمَةٌ لِلَّذِینَ هُم لِرَبهم یرهبون = اۇ لەوحالارئن بیر نۆسحاسئندا شو واردئ: یۇلا گلمە وە ایکرام، راببیندن قۇرقانلارئن حاققئدئر.” دەنیلمکتەدیر.
آیتین متنیندە گچن “نۆسحا” کلیمەسییلە قاصدەدیلن شاید موسانئن (ع) آلدئغئ لەوحالار(دان بیر قئسمئ) ایسە، بو دورومدا بونلار ایچین نۆسحا کلیمەسینین قوللانئلماسئ، دیگر نبیلرە اۇلدوغو گیبی موسایا (ع) دا وریلنلرین نیهایتیندە موسادان (ع) اؤنجەکی نبیلرە وریلنلرین بیر نۆسحاسئ اۇلماسئ سببییلە اۇلابیلیر. آیتتە گچن نۆسحا ایلە قاصدەدیلن، موسایا (ع) وریلنلردن چۇغالتئلان نۆسحالار دا اۇلابیلیر.
