اؤلۆم دؤشگیندەکی کیمسەلرلە ایلگیلی بو بیلگیلرە گؤز آتتئقتان سۇنرا شیمدی اؤلۆم حادیثەسی ووقوع بولدوغوندا نە یاپماق گرکیر، ماددەلر حالیندە اۇنلارئ گؤرمەیە چالئشالئم:
اؤلۆم گلیپ چاتئنجا
آ- اؤلۆم حادیثەسی ووقوع بولونجا نبیمیزین “اؤلنلرینیزین یانئندا حاضئر بولوندوغونوز زامان، (اؤلدۆگۆندە) گؤزلرینی قاپاتئن” بویروغو اۆزرە اؤلۆنۆن گؤزلری قاپاتئلئر، چنەسی باغلانئر وە اۇنون ایچین حایئر دوعا أدیلیر.
اۆممۆ سلەمە والیدەمیز شؤیلە دەمیشتیر:
«رسولوللاە (وفات أدن) أبو سلەمەنین یانئنا گیردی. گؤزلری آچئق قالمئشتئ، اۇنلارئ قاپادئ وە سۇنرا شؤیلە دەدی: “شۆبهەسیز کی روح قابضەدیلدیگی واقیت گؤزلر اۇنو تاعقیب أدر.” دەرکن أبو سلەمەنین عائیلە أفرادئندان باعضئلارئ فریاد أتمەیە باشلادئلار. بونون اۆزرینە رسولوللاە: “(بؤیلە یاپمایئن!) بیربیرینیزە سادەجە حایئر دوعالار أدین. چۆنکی ملکلر سؤیلەدیکلرینیزە ‘آمین’ دەرلر.” بویوردو. سۇنرا شونو عیلاوە أتتی: “آللاهئم! أبو سلەمەیی عاففەت، درەجەسینی هیدایتە أرنلر قاتئنا یۆکسلت. آرقاسئندا قالانلارئ سن قۇللایئپ گؤزت. بیزە دە اۇنا دا ماغفیرت بویور. أی عالملرین راببی! قابرینی گنیشلت وە کندیسینە اۇرادا نور حالق أیلە (یارات)!» (مۆسلیم)
ب- یاقئنئنئ قایبەدن کیشی بو أثنادا صابئرلئ اۇلمالئ وە باقارا سورەسینین 156-نجئ آیتیندە بویورولدوغو گیبی باشئنا گلن بو آجئ اۇلایئ: “بیز، آللاها عائیدیز وە اۇنون حوضورونا چئقاجاغئز” (إنا للە و إنا إلیە راجعون) دیەرک گؤگۆسلەیەبیلملیدیر. ذاتن صابئر، باشا گلن بو گیبی آئ حادیثەلر وە سئقئنتئلار قارشئسئندا گؤستریلملیدیر. آجئلار وە سئقئنتئلار گچتیکتن سۇنرا صابرەتمەنین بیر آنلامئ یۇقتور.
نیتەکیم نبیمیز: “صابئر ایلک سارسئنتئ سئراسئندا گؤستریلن متانتتیر.” بویوراراق بو حوصوصا دیققات چکمیشتیر.
یینە اۇ: “بیرینیزین باشئنا بیر موصیبت گلدیگی زامان: ‘بیز آللاها عائیدیز وە اۇنون حوضورونا چئقاجاغئز. آللاهئم! باشئما گلن موصیبتین مۆکافاتئنئ سندن بکلییۇروم، بوندان دۇلایئ بانا أجیر ایحسان أت، بنیم ایچین اۇنو داحا حایئرلئسئیلا دگیشتیر’ دەسین!” دیەرک یوقارئداکی آیتە عاطئفتا بولونموشتور.
شونو دا بلیرتمک گرکیر کی، اؤلۆم گیبی باشا گلن موصیبتلردن سۇنرا آللاها عیصیان أتمەمک وە اۇنون أمرینە تسلیم اۇلماق قایدئیلا اۆزۆلمکتە، آغلاماقتا بیر ساقئنجا یۇقتور. رسولوللاهئن (ص) دا کندی چۇجوقلارئ وە تۇرونلارئنئن اؤلۆمۆ اۆزرینە آغلادئغئ ریوایت أدیلمیشتیر کی بو، غایت اینسانی بیر دورومدور. صاحابەدن أنس بین مالیک، هنۆز اۇن سکیز آیلئق اۇلان اۇغلو ایبراهیمین وفاتئنئن آردئندان رسولوللاهئن آغلادئغئنئ، اۇراداکیلرین: “سن دە می آغلئیۇرسون یا رسولوللاە؟” سۇروسو اۆزرینە دە شؤیلە سؤیلەدیگینی ریوایت أتمیشتیر:
«بو، مرحامتتندیر. گؤز یاشارئر، قالب اۆزۆلۆر؛ فاقاط بیز راببیمیزین راضئ اۇلاجاغئ سؤزلردن باشقاسئنئ سؤیلەمەییز. أگر اؤلۆم دۇغرو بیر واعاد وە هرکس ایچین گچرلی بیر گرچک اۇلماسایدئ وە آرقادا قالان، اؤندن گیدنە هیچ قاووشمایاجاق اۇلسایدئ أی ایبراهیم، بیز شو آندا دویدوغوموزدان چۇق داحا بۆیۆک بیر اۆزۆنتۆ چکەجکتیک. بیز گرچکتن سنین ایچین چۇق حۆزۆنلۆیۆز.»
یینە أنس بین مالیک: “بیزلر رسولوللاهئن بیر قئزئنئن (اۆممۆ گۆلسۆمۆن) جنازەسیندە حاضئر بولوندوق. رسولوللاە قابرین بیر طارافئنا اۇتورموشتو. بن اۇنون ایکی گؤزۆندن یاشلار آقتئغئنئ گؤردۆم.” دەمیشتیر.
اۆسامە بین زەیدین ریوایتینە گؤرە دە قئزئ زەینبتن اۇلما تۇرونو اۆمەیمە وفات أدرکن نبیمیزین گؤزلریندن یاشلار بۇشانمئش. بونو گؤرن ساعد بین عوبادە: “بو یاش، بو آغلایئش نەدیر یا رسولوللاە؟” دییە سۇرونجا، اۇ دا شؤیلە جواب ورمیشتیر:
«بو گؤزیاشئ، بیر راحمتتیر کی، آللاە اۇنو قوللارئنئن گؤنۆللری ایچینە قۇیموشتور. آللاە آنجاق قوللارئندان مرحامتلی اۇلانلارا مرحامت ایحسان أدر.»
مۆمینلرە مۇرال ورمک ایچین “مۆسلۆمانلار بنیم باشئما گلن موصیبتلرە باقسئنلار دا کندی موصیبتلری قارشئسئندا گۆچلۆ اۇلسونلار.” دیەن دە نبیمیزدن باشقاسئ دگیلدیر.
ج- جنازە دفنەدیلمەدن اؤنجە اؤلن کیشینین -وارسا- بۇرچلارئ اؤدنملی وەیا بۇرجونا کفیل اۇلونمالئدئر. اؤلدۆکتن سۇنرا مال بئراقان کیمسەنین اؤنجە بۇرچلارئ اؤدنیر، داحا سۇنرا میراثئ پایلاشتئرئلئر. بۇرچلارئ اؤدنمەدن میراثئ پایلاشتئرئلماز!
د- اؤلۆم اۇلایئنئ اؤلنین یاقئنلارئنا، دۇستلارئنا، قۇمشولارئنا حابر ورمک وە اۇنلارئن جنازە ایچین یاپئلاجاق ایشلرە قاتئلمالارئنئ ساغلاماق آماجئیلا دویورودا بولونماق گرکیر. رسولوللاە، حابش کرالئ نجاشینین اؤلۆمۆ ایلە موتە ساواشئندا شهید دۆشن زەید بین حاریثە، جاعفر بین أبی طالیب وە عابدوللاە بین رواحانئن شهادتلرینی آصحابئنا بیذذات کندیسی دویورموشتور. جنازە حابرینی جماعات جامیعدن چئقارکن دویورماق، بلدیە هۇپارلۇرۆ وەیا تللال واسئطاسئیلا ایعلان أتمک، گازەتەلردە سادە وە قئسا ایفادەلرلە دویورماق مشروع اۇلسا گرکتیر. ایسلامئن أساسلارئنئ وە ناماز واقیتلرینی ایعلان أتمک ایچین تەسیس أدیلمیش بولونان مینارەلرین بو ایش ایچین قوللانئلماسئ، اۆچ بش قوروش آلماق ایچین باعضئ مۆئذذینلرین صالا وریپ اؤلۆم ایعلانئ یاپمالارئ ایسە بیدعاتتیر…”
أ- اؤلۆم حابرینی آلان یاقئنلارئن وە قۇمشولارئن جنازە أوینە یەمک گؤتۆرمەلری سۆننتتیر. عابدوللاە بین جاعفردن ریوایتە گؤرە اۇ شؤیلە دەمیشتیر…
جاعفرین اؤلۆم حابری گلینجە رسولوللاە شؤیلە بویوردو:
«جاعفرین أو حالقئنا یەمک حاضئرلایئن. چۆنکی اۇنلارئن باشئنا کندیلرینی مشغول أدن بیر ایش گلمیشتیر.»
ف- اؤلۆنۆن یئقانماسئ وە کفنلنمەسی فارضئ کیفایەدیر. بو قۇنودا چۇجوقلارلا یتیشکینلر آراسئندا بیر فارق یۇقتور.
گنل قورال اۇلاراق أرکک جنازەیی أرکک، قادئن جنازەیی دە قادئن یئقار. قارئ-قۇجانئن بیربیرلرینی یئقامالارئ حوصوصوندا مذهبلر آراسئندا ایحتیلاف اۇلسا دا حادیثلرین گنل بەیانئندان آنلاشئلدئغئنا گؤرە قادئن اؤلن قۇجاسئنئ یئقایابیلەجگی گیبی قۇجا دا اؤلن قارئسئنئ یئقایابیلیر. حانفیلر دئشئندا قالان حولمانئن چۇغونلوغو دا بو قاناعاتتەدیر.
نبیمیز بیر دفعاسئندا عائیشە والیدەمیزە شؤیلە دەمیشتیر:
«أگر سن بندن اؤنجە اؤلۆرسن سنی بن یئقار، بن کفنلەریم…»
آیرئجا فاطئما (رض) وفات أتتیگیندە قۇجاسئ عالی بین أبی طالیب اۇنو یئقامئش وە صاحابەدن هرحانگی بیر ایعتیراض گلمەمیشتیر.
جنازە یئقانئپ کفنلندیکتن سۇنرا نامازئ قئلئنئر وە آردئندان اوصولۆنە اویغون بیر شکیلدە دفنەدیلیر.
بیر گۆن موطلاقا گلیپ چاتاجاق اۇلان وە نبیمیزین ایفادەسی ایلە تۆم لذذتلری قاچئران اؤلۆم حادیثەسینی هیچبیر زامان عاقئلدان چئقارماماق، نە زامان گلەجگی بللی اۇلمادئغئ ایچین هر دائیم بونا حاضئرلئقلئ اۇلماق وە جنابئ حاققئن اؤگرتتیگی شو دوعالارئ دیلدن أکسیک أتمەمک گرکیر:
رَبِّ قَدْ آتَيْتَنِي مِنَ الْمُلْكِ وَعَلَّمْتَنِي مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحَادِيثِ فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ أَنْتَ وَلِيِّي فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ تَوَفَّنِي مُسْلِمًا وَأَلْحِقْنِي بِالصَّالِحِينَ ﴿۱۰۱﴾ (سورة یوسف)
«أی گؤکلرین وە یرین یاراتئجئسئ اۇلان آللاهئم! دۆنیادا دا آحیرتتە دە بنیم أن یاقئنئم سنسین. جانئمئ تسلیم اۇلموش (مۆسلۆمان) اۇلاراق آل! بنی اییلرین آراسئنا قات!» (یوسوف سورەسی؛ 101)
وَمَا تَنْقِمُ مِنَّا إِلَّا أَنْ آمَنَّا بِآيَاتِ رَبِّنَا لَمَّا جَاءَتْنَا رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَيْنَا صَبْرًا وَتَوَفَّنَا مُسْلِمِينَ ﴿۱۲۶﴾ (سورة الأعراف)
«راببیمیز! اۆزریمیزە صابئر یاغدئر وە جانئمئزئ مۆسلۆمان اۇلاراق آل!» (آعراف سورەسی؛ 126)
