- اۇنلار گلیپ گچمیش بیر تۇپلومدور. اۇنلارئن قازاندئقلارئ اۇنلارا، سیزین قازاندئقلارئنئز سیزە! اۇنلارئن یاپتئقلارئ ایشلر سیزە سۇرولمایاجاقتئر.
- بو اینسانلاردان باعضئ عاقئلسئزلار،[187] شؤیلە دیەجکلردیر: “بونلارئ یؤنلدیکلری قئبلەدن (قودۆستن) چەویرن نەدیر کی!” دە کی: “دۇغو دا آللاهئندئر، باتئ دا! اۇ، ترجیحینی دۇغرو یاپانئ[188] دۇغرو بیر یۇلا یؤنلتیر.”
- بؤیلەجە سیزی مرکز تۇپلوم یاپتئق کی اینسانلارئن گؤزۆ اؤنۆندە اۇلاسئنئز،[189] بو رسول (اۇنون ألچی اۇلاراق گتیردیکلری)[190] دە سیزین گؤزۆنۆزۆن اؤنۆندە اۇلسون.[191] شو آندا یؤنلمکتە اۇلدوغون قئبلەیی (بەیتۆل ماقدیسی)،[192] صئرف بو رسولە اویانلا اۇنا سئرت چەویرنی بیلەلیم دییە قئبلە یاپتئق.[193] بو، آللاهئن دۇغرو یۇلدا اۇلدوقلارئنئ اۇنایلادئغئ کیشیلرین دئشئندا قالانلارا پک آغئر گلیر. آللاە، (کاعبەنین تکرار قئبلە اۇلاجاغئنا دائیر) اینانجئنئزئ بۇشا چئقاراجاق دگیلدیر.[194] اینسانلارا پک شفقاتلی وە اییلیگی بۇل اۇلان آللاەتئر.
- (أی موحاممد!) یۆزۆنۆن سئق سئق گؤگە یؤنلدیگینی گؤرمکتەییز. راضئ اۇلاجاغئن قئبلەیە سنی موطلاقا چەویرەجگیز. حایدی شیمدی یۆزۆنۆ مسجیدی حارام یؤنۆنە[195] چەویر! (مۆمینلر! سیز دە) نەرەدە اۇلورسانئز اۇلون، (نامازدا) یۆزۆنۆزۆ اۇنون بولوندوغو یؤنە چەویرین! کندیلرینە کیتاب وریلنلر ایی بیلیرلر کی بو، راببینین /صاحیبینین گرچک حۆکمۆدۆر.[196] آللاە یاپتئقلارئ هیچبیر شەیە ایلگیسیز قالماز.
- کندیلرینە کیتاب وریلنلرە (کیتابلارئنداکی) بۆتۆن آیتلری گتیرسن بیلە سنین قئبلەنە اویمازلار. سن دە اۇنلارئن قئبلەسینە اویاجاق دگیلسین. اۇنلار بیربیرلرینین قئبلەسینە دە اویمازلار.[197] سانا گلن بو بیلگیدن سۇنرا اۇلور دا اۇنلارئن آرزولارئنا اویارسان، یانلئش یاپانلارا قارئشئر گیدرسین.
- کندیلرینە کیتاب وردیکلریمیز بونو (کاعبەنین تکرار قئبلە اۇلاجاغئنئ)، کندی اۇغوللارئنئ بیلدیکلری گیبی بیلیرلر. آما اۇنلارئن بیرتاقئمئ بو گرچگی بیلە بیلە گیزلەرلر.
- گرچک، سنین راببیندن گلندیر. ساقئن تارتئشمایا گیرنلردن اۇلما!
- هرکسین بیر هدفی واردئر، اۇ اۇنا یؤنلیر. سیز، ایی ایشلردە یارئشئن. نەرەدە اۇلورسانئز اۇلون، آللاە حپینیزی بیر آرایا گتیرەجکتیر. هر شەیە بیر اؤلچۆ قۇیان آللاەتئر.
- (نامازا) قالقتئغئن هر یردە یۆزۆنۆ مسجیدی حارام یؤنۆنە چەویر. راببینین دۇغرو سایدئغئ بودور. آللاە یاپتئغئنئز هیچبیر شەیە ایلگیسیز قالماز.
- نەرەدە (نامازا) قالقارسان، یۆزۆنۆ مسجیدی حارام یؤنۆنە چەویر. نەرەدە اۇلورسانئز اۇلون، (نامازدا) یۆزۆنۆزۆ اۇنون بولوندوغو یؤنە چەویرین کی بو اینسانلارئن سیزە قارشئ بیر دلیلی قالماسئن.[198] یانلئش قۇنوشان قۇنوشور. اۇنلاردان چکینمەیین، بندن چکینین. بو، سیزە اۇلان نیعمتیمی تاماملامام وە سیزین دە دۇغرو یۇلدا اولمانئز ایچیندیر.
- نیتەکیم (اییلیکلریمیزی تاماملایایئم دییە) ایچینیزدن بیرینی سیزە ألچی اۇلاراق گؤندردیک. اۇ سیزە، آیتلریمیزی باغلانتئلارئیلا اۇقور، سیزی گلیشتیریر، کیتابئ وە حیکمتی اؤگرتیر. اۇ سیزە بیلمەدیگینیز شەیلری اؤگرتیر.[199]
- اؤیلەیسە سیز بنی ذیکرەدین (دیققاتە آلئن)[200] کی، بن دە سیزی ذیکرەدەییم (دیققاتە آلایئم)! بانا قارشئ گؤرەوینیزی یرینە گتیرین، نانکؤرلۆک أتمەیین!
- أی اینانئپ گۆوننلر! دوروشونو بۇزمادان (صابئرلا) وە گؤرەوینیزی آقساتمادان[201] یاردئمئ آللاەتان ایستەیین! آللاە صابرەدنلرین یانئندادئر.
- آللاە یۇلوندا اؤلدۆرۆلنلرە “اؤلۆلر” دەمەیین! اۇنلار دیریدیرلر، فاقاط سیز بونو آنلایامازسئنئز.[202]
- سیزی موطلاقا قۇرقو وە آچلئق تۆرۆندن بیر شەیلە؛ جان، مال وە اۆرۆنلردن أکسیلتمەیلە یئپراتئجئ بیر ایمتیحانا سۇقاجاغئز.[203] سن دوروشونو بۇزمایانلارا (صابرەدنلرە) مۆژدە ور.
- اۇنلار، باشلارئنا بیر موصیبت گلینجە شؤیلە دەرلر: “بیز هر شەییمیزلە آللاها عائیدیز. بیز اۇنون حوضورونا چئقاجاغئز”.
- راببینین /صاحیبینین سۆرکلی دستگی وە اییلیگی اۇنلارادئر.[204] دۇغرو یۇلدا اۇلانلار ایشتە اۇنلاردئر.
- صافا ایلە مروە آللاها قوللوغون سیمگەلریندندیر. کیم اۇ بەیتتە[205] حاج وەیا عومرە یاپارسا، اۇ ایکیسینی ساعی أتمەسیندە[206] بیر گۆناە یۇقتور.[207] کیم بیر اییلیگی فاضلاسئیلا یاپارسا[208] بیلسین کی آللاە، هر اییلیگین قارشئلئغئنئ ورن وە هر شەیی بیلندیر.
- ایندیردیگیمیز آچئق وە یۇل گؤستریجی آیتلری اینسانلار ایچین بو کیتابتا آچئقچا اۇرتایا قۇیمامئزدان سۇنرا اؤرتنلر وار یا! آللاە ایشتە اۇنلارئ دئشلار /لاعنتلەر. لاعنت أدەجک اۇلانلار دا اۇنلارئ لاعنتلەرلر.
- تؤوبە أدن (دۇنۆش یاپان)، کندینی دۆزلتن وە (اؤرتتۆکلری آیتلری) آچئقلایانلار باشقا. اۇنلارئن تؤوبەسینی قابول أدریم. بن تؤوبەلری قابول أدن وە اییلیگی بۇل اۇلانئم.
———————————————————————-
[187] “عاقئلسئزلار” دییە مئال وردیگیمیز “السفاء”، باقارا سورەسینین 13-نجۆ آیتیندە مۆنافئقلارئن اؤزللیگی اۇلاراق آنلاتئلماقتادئر. باقارا سورەسینین 76-75-نجی آیتلریندە کیمی یاهودیلرین، قورئان آیتلرینی آنلادئقتان سۇنرا، اۇنلارئ تاحریف أتمک ایچین مۆنافئقلئق یاپتئقلارئ ایفادە أدیلدیگیندن “سۆفها” کلیمەسی، قئبلە دگیشیمیندن راحاتسئز اۇلان کسیمین “یاهودی مۆنافئقلار” اۇلدوغونو گؤستریر. [188] “شاء” فیعیلینین کؤکۆ؛ “بیر شەیی یاپما، وار أتمە” آنلامئندا اۇلان “شەیدیر”. (مۆفردات) بورادا آللاهئن دۇغرو یۇلا یؤنلتتیگی کیشیلرین یاپتئغئ شەی، دۇغرو ترجیحتە بولونمالارئدئر. باق. (باقارا؛ 20) دیپنۇتو. [189] هر اینسانئن اویماسئ گرکن “دین”؛ ایسلام دینی اۇلدوغوندان، بو دینە اینانانلارئن اؤرنک قۇنومدا اۇلمالارئ گرکیر. (آلی عیمران؛ 110) [190] “رسول”؛ “بیرینە گؤندریلن سؤز” آنلامئنا گلدیگی گیبی “اۇ سؤزۆ ایلتمک ایچین گؤندریلن ألچی” آنلامئنا دا گلیر. (مۆفردات) آللاهئن ألچیلرینین گؤرەوی، اۇنون سؤزلرینی اینسانلارا اولاشتئرماقتئر. بو سببلە قورئاندا گچن “آللاهئن رسولۆ = رسول اللە” ایفادەلریندە آصئل وورغو آیتلرەدیر. آللاهئن سۇن رسولۆ اؤلدۆگۆ ایچین، بیزیم موحاطابئمئز اۇلان “رسول”؛ سادەجە”قورئاندئر”. (آلی عیمران؛ 144) رسول کلیمەسی یرینە؛ “رسول /اۇنون ألچی اۇلاراق گتیردیکلری” ایفادەسی بونون ایچین یازئلمئشتئر. (مائیدە؛ 67) وە (ناحل؛ 35) [191] آیتتەکی “شهید” کلیمەسینە؛ “مشهود” آنلامئ وریلمیشتیر. چۆنکی بو قالئبتا اۇلان بیر کلیمەیە هم ایسمی فاعیل (أیلمی یاپان) هم دە ایسمی مفعول (أیلمە قۇنو اۇلان) آنلامئ وریلەبیلیر. بورایا اویغون آنلام، أیلمە قۇنو اۇلاندئر. [192] اؤنجەکی آیتتە عاینئ ایفادە “یؤنلمکتە اۇلدوقلارئ قئبلە” شکلیندە گچمکتەدیر. ایکی آیتی بیرلیکتە دۆشۆنۆنجە قئبلە دگیشیکلیگینین، موحاممدە (ع) اویمایان یاهودیلری چۇق راحاتسئز أتتیگی اۇرتایا چئقار. [193] ایلک قئبلە کاعبەدیر. (آلی عیمران؛ 96) قودۆستە بولونان بەیتۆل-ماقدیسە سۆلەیمان (ع) زامانئندا دؤنۆلمۆشتۆر. (کراللار؛ 30-28) [194] مسجیدی حارامئن تکرار قئبلە اۇلاجاغئنا اینانانلار، اؤنجەلیکلە کندیلرینە کیتاب وریلنلر (باقارا؛ 146-144) ایلە اۇنلارئن، ینی گلەجک اۇلان کیتابتان حابردار أتتیکلری مدینەلیلر وە مککەلیلردیر. مدینەدە یاشایان چۇق سایئدا یاهودی واردئ. مککەدە اینن مائیدە سورەسیندە مککەلیلرین اۇنلارلا ایلیشکیلرینی گؤسترن چۇق سایئدا آیت واردئر. (أنعام؛ 21-19، 91-92 وە 115) [195] نامازدا مسجیدی حارامئن کندیسینە دؤنمک گرکمز. اۇنون بولوندوغو طارافا دؤنمک یترلیدیر. [196] نبیمیز، قئبلەنین دگیشەجگینە دائیر بیلگییی یاهودی وە حئریستیانلاردان اؤگرنمیش اۇلمالئدئر. اینجیلدە شو ایفادەلر گچر:
قادئن (عیسایا): “أفندیم! آنلئیۇروم، سن بیر پەیغامبرسین.” دەدی. “آتالارئمئز بو داغدا تاپئندئلار، آما سیزلر تاپئنئلماسئ گرکن یرین یروشالیمدە (قودۆستە) اۇلدوغونو سؤیلۆیۇرسونوز.” عیسا اۇنا شؤیلە دەدی: “قادئن! بانا اینان، اؤیلە بیر ساعات گلییۇر کی، بابایا نە بو داغدا، نە دە یروشالیمدە تاپئناجاقسئنئز!” (یوحاننا؛ 21-19)
[197] یاهودیلر قودۆشتەکی سۆلەیمان ماعبدینە یاعنی بەیتۆل-ماقدیسە، حئریستیانلار دا دۇغویا یؤنلیرلر. [198] یاهودی وە حئریستیانلار، کاعبەنین تکرار قئبلە اۇلاجاغئنئ کیتابلارئندان بیلدیکلری ایچین، قئبلە دگیشمەسەیدی بونو مۆسلۆمانلارا قارشئ قوللانئرلاردئ. باق. (باقارا؛ 144) دیپنۇتو. [199] بو آیت، ایبراهیم (ع) وە ایسماعیلین (ع) دوعالارئنئن قابول أدیلدیگینی گؤستریر. (باقارا؛ 129) [200] “ذیکیر”؛ باغلانتئلارئیلا بیرلیکتە دۆشۆنۆلۆپ اؤگرنیلن دۇغرو بیلگی، اۇ بیلگییی قوللانئما حاضئر توتماق، عاقلا وەیا دیلە گتیرمکتیر. (مۆفردات) “ذیکرەتمک”؛ اۇ بیلگییی دیققاتە آلئپ قوللانماقتئر. دۇغرو بیلگینین قایناغئ آللاهئن آیتلریدیر. بونلار؛ یاراتئلان آیتلر وە ایندیریلن آیتلر اۆزرە ایکی تۆلۆدۆر. هر بیریندن ألدە أدیلن دۇغرو بیلگی ذیکیردیر. (أنبیا؛ 24) وە (أنعام؛ 80) اینسانئ، سادەجە بو بیلگی تاطمین أدر. (راعد؛ 28) “آللاهئ ذیکرەتمک”؛ اۇنو، کیتابئنئ وە یاراتتئغئ آیتلری دیققاتە آلماق، عاقئلدان چئقارماماق وە اۇنلارئن اۆزرینە دۆشۆنمکتیر. اینسان بونلاردان بیلدیگی قادارئیلا سۇروملودور. (باقارا؛ 209) [201] “الصلوة” کلیمەسینین کؤک آنلامئ، بیر شەیی بئراقماماق وە سۆرکلی آرقاسئندا اۇلماقتئر. (لسان العرب) باعضئلارئ چالئشمادان، سادەجە دوعا ایلە سۇنوجا اولاشاجاقلارئنئ سانئرلار. ایش بو قادار قۇلای دگیلدیر. آللاهئن یاردئمئنئ حاق أتمک ایچین صابئرلئ اۇلماق یاعنی دوروشونو بۇزماماق وە گرکلی چالئشمایئ، تام اۇلاراق یاپماق ایجاب أدر. (باقارا؛ 202-200) وە (نجم؛ 39) [202] آللاە یۇلوندا اؤلدۆرۆلنلرین دیریلیگی، بیزیم آنلایابیلەجگیمیز بیر دیریلیک دگیلدیر. (آلی عیمران؛ 169) [203] (باقارا؛ 214)، (آلی عیمران؛ 186)، (أنبیا؛ 35)، (عانکبوت؛ 3-2) وە (موحاممد؛ 31). [204] آللاە تعالا، یاپئلان ایی داورانئشلارئ، داحا اییسییلە اؤدۆللندیریر. (ناحل؛ 97) آللاهئن یاپتئغئ ایمتیحانئ، بۆیۆک بیر صابئرلا قازانمایا اۇداقلانان کیشی، اۇنون سۆرکلی دستگینی وە یاردئمئنئ حاق أدر. [205] باقارا سورەسینین 125-نجی آیتینین دیپنۇتونا باقئنئز. [206] “ساعی”؛ حاج وەیا عومرە یاپان کیشیلرین صافا ایلە مروە آراسئندا گیدیپ گلەرک یاپتئقلارئ عیبادتتیر. [207] جاهیلیە عارابلارئ، صافا ایلە مروە تپەلرینە ایساف وە نائیلە آدئندا ایکی پوت قۇیموشتو. مۆسلۆمانلار بو یۆزدن ساعیی ترک أتتیلر. (بوحاری) بو آیت، ساعیین اۇ پوتلارلا بیر ایلگیسینین اۇلمادئغئنئ بیلدیرمکتەدیر. “حاججئ وە عومرەیی آللاە ایچین تاماملایئن!” (باقارا؛ 196) أمری دە، ساعیی ترک أتمەیین؛ بو ایکی عیبادت ایچین أکسیکلیک اۇلدوغونو، موطلاقا یاپئلماسئ گرکتیگینی یاعنی حاججئن وە عومرەنین بیرەر فارضئ اۇلدوغونو بیلدیرمیشتیر. [208] بوراداکی “فاضلاسئیلا اییلیک”؛ صافا ایلە مروە آراسئندا “نافیلە ساعی” یاپماقتئر.
