2.2- “بیر” کلیمەسینین قورئانداکی قوللانئملارئ
کلیمە “بِرّ = بیر” فۇرموندا، قورئاندا 8 یردە گچمکتەدیر. بو قوللانئملاردان ایکیسی مۆمینلر باغلامئندادئر وە بو ایکی آیت کلیمەنین ضئد آنلاملئلارئنئ دا ورەرک “بیر” کلیمەسینین آنلامئنئ اۇرتایا قۇیماسئ آچئسئندان اؤنملیدیر:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُحِلُّوا شَعَائِرَ اللَّهِ وَلَا الشَّهْرَ الْحَرَامَ وَلَا الْهَدْيَ وَلَا الْقَلَائِدَ وَلَا آمِّينَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنْ رَبِّهِمْ وَرِضْوَانًا وَإِذَا حَلَلْتُمْ فَاصْطَادُوا وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ أَنْ صَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ أَنْ تَعْتَدُوا وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ ﴿۲﴾ (سورة المائدة)
أی اینانئپ گۆوننلر! آللاها قوللوغون سیمگەلرینە، حارام آیئنا، حاج قوربانئنا، گردانلئقلئ قوربانلارا وە راببینین ایکرامئنئ وە رئضاسئنئ آراماق ایچین کاعبەیە یؤنلنلرە سایغئسئزلئق أتمەیین. ایحرامدان چئقئنجا آولایابیلیرسینیز. مسجیدی حارامدان منع أدن بیر تۇپلولوغا دویدوغونوز اؤفکە، ساقئن سیزی آشئرئلئغا سەوق أتمەسین. “بیر” وە تاقوادا یاردئملاشئن آما گۆناەتا وە تاشقئنلئقتا یاردئملاشمایئن. آللاەتان چکینەرک کندینیزی قۇرویون چۆنکی آللاهئن جزاسئ پک آغئردئر. (مائیدە سورەسی؛ 2)
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا تَنَاجَيْتُمْ فَلَا تَتَنَاجَوْا بِالْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَمَعْصِيَتِ الرَّسُولِ وَتَنَاجَوْا بِالْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ ﴿۹﴾ (سورة المجادلة)
أی اینانئپ گۆوننلر! ساقئن گۆناە، دۆشمانلئق، ألچییە قارشئ گلمە قۇنولارئندا آرانئزدا گیزلی قۇنوشما یاپمایئن. آما “بیر” وە تاقوا قۇنوسوندا یاپابیلیرسینیز. بیر گۆن تۇپلوجا حوضورونا چئقارئلاجاغئنئز آللاەتان چکینەرک کندینیزی قۇرویون. (مۆجادلە سورەسی؛ 9)
هر ایکی آیتتە دە “البر = بیر” کلیمەسینین ضئددئ اۇلاراق “گۆناە” آنلامئنا گلن “الإثم = ایثم” کلیمەسی گچمکتەدیر. اۇ حالدە “بیر”؛ “یاپئلمادئغئ زامان گۆناە اۇلاجاق تۆردن بیر اییلیک” آنلامئندا اۇلمالئدئر. “بیررین” گرچکلشمەمەسینین گۆناە اۇلماسئ “بیر” قاپسامئنا گیرن اییلیکلرین هرکسچە بیلیندیگینی وە یاپئلماسئ گرکلیلیگینین دە گنل قابول گؤردۆگۆنۆ گؤستریر.
هر ایکی آیتتە دە “بیر” ایلە یاپئلماسئ تاوصیە أدیلن فیعیللر، عارابچاداکی “تفاعل = تفاعول” بابئندا گلمکتەدیر. بونلار “یاردئملاشما” آنلامئنداکی “تعاون = تعاوون” وە “کولیسلشمە” آنلامئنا گلن “تناجی = تناجا” فیعیللریدیر. بو بابداکی فیعیللر اینسانلارئن أیلمی قارشئلئقلئ اۇلاراق وە بیرلیکتە یاپتئقلارئنئ بیلدیریرلر. “یاردئملاشما” وە “کولیسلشمە” فیعیللری، أیلمین قئسا زاماندا یایئلماسئنا سبب اۇلاجاق فیعیللر اۇلدوغوندان “بیر” کلیمەسینین یایئلما وە گنیشلەمە آنلامئنا عاطئفتا بولونویۇر اۇلمالارئ گرکیر. اۇ حالدە “بیر” کلیمەسیندە؛ “أتکیسی تۇپلوما یایئلاراق گنیشلەیەجک اۇلان وە یاپئلمادئغئ تاقدیردە گۆناە سایئلان اؤزل بیر اییلیک” آنلامئنئ گؤرمەمیز گرکیر.
آیرئجا یوقارئداکی مائیدە سورەسینین ایکینجی آیتینی، ایلک آیتیندن اۇقومایا باشلادئغئمئزدا مۆمینلرین آللاە ایلە یاپتئقلارئ سؤزلشمەلریندن باحثەدیلدیگینی وە بو قاپسامدا اۇنلارا اۆچۆنجۆ آیتتە سایئلاجاق اۇلان حاراملاردان اؤنجە، چشیتلی اویارئلارئن یاپئلدئغئنئ گؤرمکتەییز:
أی اینانئپ گۆەننلر! عاقیدلرینیزین گرگینی یرینە گتیرین. (آشاغئدا) سئرالاناجاق اۇلانلار دئشئنداکی أنعام سیزە حلال قئلئنمئشتئر آما ایحراملئ ایکن آولادئغئنئز حلال گؤرمەیین. آللاە ایستەدیگی حۆکمۆ وریر. (مائیدە سورەسی؛ 1)
“بیر” کلیمەسی
کلیمە بیر آیتتە
ایسمی فاعیل فۇرمونون
آناسئنا وە باباسئنا اییلیک أدردی؛ زۇربا (جببار) وە دیک قافالئ دگیلدی. (مریەم سورەسی؛ 14)
بانا، آناما ایی أولاد اۇلما گؤرەوی یۆکلەدی؛ زۇربا (جببار) وە عاصی بیری یاپمادئ. (مریەم سورەسی؛ 32)
ایلکیندە یاحیا (ع)، ایکینجیسیندە عیسادان (ع) باحثەدن
بؤیلەجە
3- “بیر” کلیمەسینە قورئانئن یۆکلەدیگی
تریم آنلامئ وە تاصدیق ایلە ایلیشکیسی
“بیر” کلیمەسینین، قورئانئن کندیندن اؤنجەکی ایلاهی کیتابلارئ
هم کیتابئ اۇقویۇرسونوز، هم دە اینسانلارا “بیرری” أمرەدیپ کندینیزی اونوتویۇرسونوز، اؤیلە می؟ هیچ عاقلئنئزئ قوللانماز مئسئنئز؟ (باقارا سورەسی؛ 44)
آیتتەکی “بیر” کلیمەسینی تۆرکچەمیزە “اییلیک” اۇلاراق آقتارماق مۆمکۆندۆر. زیرا کلیمەنین تۆرکچەدەکی أن گنل قارشئلئغئ “اییلیک” کلیمەسی ایلە وریلەبیلیر. آنجاق سورەنین 40-نجئ آیتیندن ایعتیبارن دیققاتلە اۇقودوغوموزدا طئبقئ آلی عیمران سورەسینین 81-نجی آیتیندە “ائصر” کلیمەسی ایچین
أی ایسرائیل اۇغوللارئ! سیزە اۇلان نیعمتیمی عاقلئمئزدان چئقارمایئن. بانا وردیگینیز سؤزۆ یرینە گتیرین کی، بن دە سیزە وردیگیم سؤزۆ یرینە گتیرەییم. یالنئز بندن قۇرقون. سیزین یانئنئزدا اۇلان (تەوراتئ) اۇنایلایئجئ اۇلاراق ایندیردیگیمە (قورئانا) اینانئن. اۇنو گؤرمزلیکتن گلنلرین ایلکی اۇلمایئن. آیتلریمی گچیجی بیر بدلە قارشئلئق ساتمایئن. یالنئز بندن چکینەرک کندینیزی قۇرویون. حاققئ، باطئل قئلئغئنا سۇقمایئن؛ بیلە بیلە حاققئ گیزلەمەیین. نامازئ تام قئلئن، زکاتئ ورین، رۆکوع أدنلرلە بیرلیکتە رۆکوع أدین. (باقرا سورەسی؛ )
گؤرۆلدۆگۆ اۆزەرە ایسرائیل اۇغوللارئنا حیطابن بیر دیزی بویروق سئرالاندئ.
هم کیتابئ اۇقویۇرسونوز، هم دە اینسانلارا “بیرری” أمرەدیپ کندینیزی اونوتویۇرسونوز، اؤیلە می؟ هیچ عاقلئنئزئ قوللانماز مئسئنئز؟ (باقارا سورەسی؛ )
آیتتە ایسرائیل اۇغوللارئنا حیطاب أدیلدیگیندن کیتاب ایلە قاصدەدیلن دە أللریندەکی تەوراتتئر. کیتابئ اۇقودوقلارئنئن اؤزللیکلە بلیرتیلمەسی “قورئان ایلە آراسئنداکی تاصدیق ایلیشکیسینی گؤرۆیۇرسونوز وە قورئانا اویما زۇرونلولوغونوز اۇلدوغونو بیلییۇرسونوز” وورغوسونون یاپئلماسئندان دۇلایئدئر.
آیرئجا “اینسانلارا ‘بیرری’ أمرەدیپ کندینیزی اونوتویۇرسونوز، اؤیلە می؟ هیچ عاقلئنئزئ قوللانماز مئسئنئز؟” ایفادەسیندن، اینسانلارا بیر تاقئم اویارئ وە ناصیحاتلردە بولوناجاق قۇنومدا بولونان بیلگی صاحیبی کیشیلرین قۇنو أدیلدیگی آنلاشئلماقتادئر. بو کیشیلر ألبتتە ایسرائیل اۇغوللارئ ایچریسیندەکی کندی کیتابلارئنئ ایی بیلن، گلەجک کیتابئ آراشتئرئپ کندی کیتابلارئنئ تاصدیق أدیپ أتمەدیگینی گؤرەبیلەجک بیلگی وە بیریکیمە صاحیب اۇلان، عالیم وە اؤندە گلن کیشیلر اۇلمالئدئر.
سۇنوچ اۇلاراق راببیمیزین بو آیتتە “البر” اۇلاراق آدلاندئردئغئ اؤزل اییلیک، “ائصر یۆکۆندن قورتولمانئن گرگینی یاپماق وە بؤیلەجە آللاها وریلن سؤزۆ توتماقتئر” دیەبیلیریز.
بو تثبیتلریمیز دۇغرو ایسە “البر” قاورامئنئن، “بیر” کلیمەسینین اؤنجەکی بؤلۆمدە تثبیت أتتیگیمیز آنلاملارئنئ دا بۆنیەسیندە بارئندئرماسئ گرکیر. اۇ حالدە آیتلری بو باغلامدا دا تاحلیل أتمەمیز یریندە اۇلاجاقتئر.
