قورئاندا تاصدیق قاورامئ
قورئاندا تاصدیق قاورامئنئ “تاصدیق” وە “موصاددیق” کلیمەلری آچئسئندان ألە آلمایا چالئشاجاغئز.
آ- قورئاندا تاصدیق کلیمەسی
تاصدیق کلیمەسی قورئاندا ایکی آیرئ یردە تۇپلام ایکی دفعا گچر. ایلکی یونوس سورەسینین 37-نجی آیتیدیر. آیت شؤیلەدیر:
وَمَا كَانَ هَذَا الْقُرْآنُ أَنْ يُفْتَرَى مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلَكِنْ تَصْدِيقَ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَتَفْصِيلَ الْكِتَابِ لَا رَيْبَ فِيهِ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِينَ ﴿۳۷﴾ (سورة یونس)
بو قورئان، باشقاسئ طارافئندان اویدورولوپ آللاها مال أدیلمیش دگیلدیر. آما کندیندن اؤنجەکیلری تاصدیق أدن وە اۇ کیتابئ (کیتابلارئ) آچئقلایان، ایچیندە شۆبهەیە دۆشۆرەجک هیچبیر شەی اۇلمایان وە وارلئقلارئن صاحیبی طارافئندان ایندیریلمیش اۇلان کیتابتئر. (یونوس سورەسی؛ 37)
یوقارئداکی آیتتە قورئانئن، آللاهئن ایندیردیگی بیر واحی دگیل، ایفتیرا أدیلەرک اۇنون آدئنا اویدورولان بیر کیتاب اۇلدوغو ایددیعاسئ تاصدیق قاورامئنا وورغو یاپئلاراق رددەدیلمکتەدیر. یاعنی قورئانئن بشر سؤزۆ دگیل، بیر واحی اۆرۆنۆ اۇلدوغو گرچگی، اۇنون اؤنجەکی ایلاهی کیتابلارئ تاصدیق أدییۇر اۇلما واصفئیلا اۇرتایا قۇیماقتا، بؤیلەلیکلە بیر نویع أهلی کیتابا، ایکی واحی آراسئندا قارشئلاشتئرما یاپمالارئ تکلیف أدیلمکتەدیر.
چۆنکۆ موحاممد (ع)، اوزونجا بیر زاماندئر کندیلرینە اویارئجئ گؤندریلمەمیش، دۇلایئسئیلا أللریندە ایلاهی کیتاب بولونمایان بیر تۇپلولوغا منسوبتو. اۇ آیرئجا کندیسینە نۆبۆووت وریلمەدن اؤنجەکی یاشامئندا کیتابی بیر بیلگییە دە صاحیب دگیلدی. ایشتە بو حوصوصیەتلرییلە یاقئندان تانئدئقلارئ بیر کیشینین، کندی کیتابلارئنداکی اینسانلاردان ساقلادئقلارئ بلکی أن ماحرم قۇنولارئ داحی اۇنلارا حابر ورمەسی، دتایلاندئرماسئ، أهلی کیتاب ایچین، موحاممدین (ع) نۆبۆووتینین بیر بلگەسی اۇلماقتایدئ.
یوقارئداکی آیتتە گچن؛ “وتفصیل الکتاب” ایفادەسی قورئانئن اؤنجەکی ایلاهی کیتابلارئ تاصدیق أدرکن تافصیل دە یاپتئغئ، بونون دا أهلی کیتابئن، قورئانئن بیر واحی اۆرۆنۆ اۇلدوغونو آنلاملارئ حوصوصوندا اؤنملی اۇلدوغو وورغولانماقتادئر. بنزەر دوروما أنعام سورەسینین 114-نجۆ آیتیندە دە دگینیلیر. آیتتە کیتابئن “موفاصصال” اۇلاراق ایندیریلدیگی بیلدیریلدیکتن همن سۇنرا “وهو الذی أنزل إلیکم الکتاب مفصلا”، کندیلرینە کیتاب وریلنلرین، قورئانئن آللاە طارافئندان ایندیریلن بیر کیتاب اۇلدوغونو بیلدیکلرینین سؤیلنمەسی “وَالَّذِینَ آتَینَاهُمُ الکِتَاب یَعلَمُون أنَّەُ مُنزِل مِن رَبُکَ بِالحَقّ” دیققات چکیجیدیر.
یاعنی قورئانئن موفاصصال اۇلماسئ أهلی کیتاب آچئسئندان، موحاممدین (ع) نۆبۆووتینین بلگەلریندن بیری اۇلماقتادئر. بو دوروم، قورئاندا گچن “تافصیل” قاورامئنئن “تاصدیق” قاورامئیلا ایرتیباطلئ اۇلدوغونو گؤستریر. یوقارئداکی آیتتەگچن “وَتَفصِیل الکِتَاب” ایفادەسیندەکی “الکتاب” کلیمەسی اؤنجەکی ایلاهی کیتابلار آنلامئندا اۇلمالئدئر. چۆنکۆ مائیدە سورەسینین 15-نجی آیتیندە أهلی کیتابئن، کیتابتان باعضئ شەیلری گیزلەدیکلری، رسولوللاهئن دا بونلارئ اۇرتایا قۇیماق ایچین گؤندریلدیگی بیلدیریلمکتەدیر.
ایشتە قورئان “موفاصصال” واصفئیلا بونلارئ دا اۇرتایا چئقارماقتا وە بو دوروم قورئانئن “موصاددئق” واصفئنئن بیر باشقا یؤنۆنۆ تشکیل أتمکتەدیر. بؤیلەلیکلە أهلی کیتابتا، رسولوللاە حاققئندا؛ “کیتابئمئزلا ایلگیلی بو قادار دتایئ آنجاق کندیسینە بیلدیریلن بیر واحییلە بیلەبیلیر” قاناعاتی حاصئل اۇلویۇردو.
قورئاندا تاصدیق کلیمەسینین گچتیگی ایکینجی آیت یوسوف سورەسینین 111-نجی آیتیدیر.
آیت شؤیلەدیر:
لَقَدْ كَانَ فِي قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِأُولِي الْأَلْبَابِ مَا كَانَ حَدِيثًا يُفْتَرَى وَلَكِنْ تَصْدِيقَ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَتَفْصِيلَ كُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ ﴿۱۱۱﴾ (سورة یوسف)
قورئان اویدورولابیلەجک بیر سؤز دگیل؛ اؤنجەکی کیتابلارئ دۇغرولایان، هر شەیی آچئقلایان، اینانان بیر تۇپلوما یۇل گؤسترن وە راحمت اۇلان بیر کیتابتئر. (یوسوف سورەسی؛ 111)
تاصدیق کلیمەسینین گچتیگی ایکینجی آیت اۇلان یوقارئداکی آیتلە، کلیمەنین گچتیگی دیگر آیت اۇلان یونوس سورەسینین 37-نجی آیتی آراسئندا قۇنو بیرلیکتەلیگی اۇلدوغو گؤرۆلۆر. هر ایکی آیتتە دە قورئانئن آللاها ایفتیرا یاپئلاراق اۇنا نیسبت أدیلدیگینی ایددیعا أدنلردن باحثەدیلمکتە، هر ایکیسیندە دە قورئانئن تاصدیق واصفئ وورغولاناراق بو ایددیعا رددەدیلمکتە، آیرئجا هر ایکیسیندە دە تاصدیق واصفئنئن یانئ سئرا قورئانئن تافصیل واصفئنا دا دیققات چکیلمکتەدیر. آیتین سۇنوندا گچن “وَهُدَی وَرَحمَة لِقَومِ یُؤمِنُونَ” شکلیندەکی ایفادە، قورئانئن تاصدیق وە تافصیل یؤنۆندن، ایمان أدن تۇپلولوقلار ایچین راحمت وە هیدایت اۇلاجاغئ بیلدیریلمکتەدیر.
ب- قورئاندا موصاددئق کلیمەسی
موصاددئق کلیمەسی قورئاندا اۇنسکیز فارقلئ آیتتە ییرمیبیر کز گچر. بو قوللانئملارئن چۇغوندا کلیمە مۆفرد اۇلاراق وە اۆچۆ دئشئندا کیتاب یا دا رسولۆن صئفاتئ یا دا حالی اۇلاراق گچر.
ب.1- موصاددئق کیتاب وورغوسو
موصاددئق کلیمەسی قورئاندا اۇنایکی کز کیتابئن صئفاتئ یا دا حالی اۇلاراق گچر. بو یرلردە آللاهئن گؤندرمیش اۇلدوغو بیر کیتابئن، اؤنجەسیندەکی کیتابئ (کیتابلارئ) تاصدیق أتتیگی وورغولانئر. بو وورغو، أللریندە کیتاب اۇلانلارئن، گؤندریلن سۇن کیتابا دا اینانمالارئنئن گرگینە دائیر یاپئلئر.
تاصدیق، کۆللی اۇلمایابیلیر. ایلاهی کیتابلار، کندیلریندن اؤنجەکی کیتابلارئن بیر قئسمئنئ داحا حایئرلئسئیلا نسحەدەبیلیر. عیسا (ع)، تەوراتئ تاصدیق أدیجی اۇلاراق گلمەسینین یانئ سئرا حارام قئلئنان باعضئ شەیلری دە حلال قئلماق ایچین گلدیگینی سؤیلەمیشتیر.
ایلگیلی آیت شؤیلەدیر:
وَمُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيَّ مِنَ التَّوْرَاةِ وَلِأُحِلَّ لَكُمْ بَعْضَ الَّذِي حُرِّمَ عَلَيْكُمْ وَجِئْتُكُمْ بِآيَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ ﴿۵۰﴾ (سورة آل عمران)
بن، اؤنۆمدەکی تەوراتئ تاصدیق أدن وە سیزە حارام أدیلمیش باعضئ شەیلری حلال أتمک ایچین گلن بیر ألچیییم. سیزە راببینیزین بیر بلگەسینی دە گتیردیم، آللاەتان قۇرقون وە بانا ایطاعات أدین. (آلی عیمران سورەسی؛ 50)
قورئانئن اؤنجەکی ایلاهی کیتابلارئ تاصدیقی، اۇ کیتابلاردا بولونان وە قورئانئن دا میثلییلە نسحەتتیگی آیتلر ایچین گچرلیدیر.
یۆجە آللاە شؤیلە بویورماقتادئر:
وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتَابِ وَمُهَيْمِنًا عَلَيْهِ فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ عَمَّا جَاءَكَ مِنَ الْحَقِّ …﴿۴۸﴾ (سورة المائدة)
کندیندە اۇلانلا اؤنجەکیلری اۇنایلایان وە قۇروما آلتئنا آلان بو کیتابئ، سانا حاق اۇلاراق ایندیردیک. اۇ حالدە آرالارئندا آللاهئن ایندیردیگی ایلە حۆکمەت. سانا گلن دۇغرولارئ بئراقئپ اۇنلارئن آرزولارئنا اویما! (مائیدە سورەسی؛ 48)
یوقارئداکی آیتتە گچن کیتاب کلیمەسینین ایکی دفعا تکرارلانمئش اۇلماسئ، بونو گؤستریر. یاعنی قورئان کندیسیندە اۇلان آیتلر اۇرانئندا اؤنجەکی کیتابلارئ تاصدیق أتمیش اۇلور. آیرئجا آیتتە گچن “مۆهەیمین” کلیمەسی دە بونو دستکلەمکتەدیر.
“مُهَیمِن = مۆهەیمین” کلیمەسی قورئاندا ایکی یردە؛ ایلکی حاشر سورەسینین 23-نجۆ آیتیندە، آللاهئن بیر ایسمی، دیگری دە یوقارئدا گؤرۆلدۆگۆ اۆزرە مائیدە سورەسینین 48-نجی آیتیندە کیتابئن بیر صئفاتئ اۇلاراق گچر.
مۆهەیمین اۇلان ایلاهی کیتاب، اؤنجەکی کیتابلاردا اۇلانلارئ تاصدیق أتتیگی گیبی باعضئ حۆکۆملری دە داحا حایئرلئسئ ایلە نسحەدر. بؤیلەلیکلە اؤنجەکی کیتاب وە شریعاتلرلە اۇلان ایرتیباطلارئ تام قورموش، گؤسترمیش اۇلور. مۆهەیمین اۇلان ایلاهی کیتاب، تاماملاندئغئندا اؤنجەکیلری نسحەتمیش، اۇنلارئن یرینی آلمئش اۇلور.
اینجیل وە قورئان قارشئلاشتئرئلدئغئندا، قورئانئن مۆهەیمین واصفئنئن نە آنلاما گلدیگی آنلاشئلئر. اینجیلین، اؤنجەسیندەکی تەورات ایلە ایلیشکیسیندە تاصدیق وە نسیح واردئر. اینجیل، تەوراتئ بۆیۆک اۇراندا تاصدیق أتمیش، ایسرائیل اۇغوللارئنا حارام قئلئنان باعضئ شەیلری حلال قئلمئشتئر. آنجاق اینجیل، تەوراتتان تاصدیق أتتیگی هر شەیی کندی ایچینە آلمامئش تەوراتا اویمایئ أمرەتمیشتیر. بو یؤنۆیلە اۇ مۆهەیمین اۇلماز. یاعنی تەوراتئن دۇغرولوغونو اۇرتایا قۇیماق ایچین بیر تست آراجئ اۇلماز. قوئان ایسە اؤنجەکیلری دە ایچیندە بارئندئردئغئ یاعنی مۆهەیمین اۇلدوغو ایچین اۇنلارئن دۇغرولوغونون تثبیتیندە تست آراجئ اۇلور. قورئانئن اؤنجەکی کیتابلار اۆزریندە مۆهەیمین اۇلماسئ، اۇ کیتابلارداکیلرین آللاهئن آیتلری اۇلوپ اۇلماماسئ قۇنوسوندا سۇن سؤز صاحیبی اۇلماسئ آنلامئندادئر. قورئانئ قابول أتمک، تۆم ایلاهی کیتابلارئ قابول أتمک آنلامئنا گلیر. تۆم نبی وە کیتابلارا ایمان أتمک دە آنجاق بؤیلە مۆمکۆن اۇلور.
سۇنوچ اۇلاراق قورئان، اؤنجەکی کیتابلارئ بۆیۆک اۇراندا تاصدیق أتمیشتیر. بو، میثلییلە نسیحتیر. اؤنجەکی کیتابلارداکی بیر قئسئم حۆکۆملری دە داحا حایئرلئسئ ایلە نسحەتمیشتیر. آیرئجا قورئان، اؤنجەکی کیتابلاردا گیزلنن وەیا اۆزریندە ایحتیلاف أدیلن قۇنولارئ دا تبیین أتمیشتیر.
ب.2- موصاددئق رسول وورغوسو
“موصاددئق رسول” ایفادەسی، قورئاندا بش یردە رسولۆن صئفاتئ یا دا حالی اۇلاراق گچر. کلیمە، کندیندن اؤنجە ایندیریلمیش وە کندی دؤنمیندە اینسانلارئن أللریندە اۇلان ایلاهی کیتابئ تاصدیق أدن، اۇنایلایان ألچی آنلامئندادئر. رصولۆن موصاددئق اۇلماسئ، کندیسینە وریلن کیتابئن، اؤنجەکی کیتابلارئ تاصدیق أتمەسی آنلامئندادئر.
آلی عیمران سورەسینین آیتی دیققاتە آلئندئغئندا موصاددئق رسولۆن نبی اۇلما شارطئ اۇلمایئپ بیر نبییە ایندیریلن کیتابئ تبلیغ أدن کیشییە دە رسول دەنەبیلەجگینی راحاتلئقلا سؤیلەیەبیلیریز. عاکسی تاقدیردە بیر نبییلە چاغداش اۇلمایان کیشیلردە “ائصر” سۇروملولوغو اۇلماماسئ گرکیر کی بو مۆمکۆن دگیلدیر. شیمدی “ائصر” قاورامئ اۆزریندە دورالئم.
ج- ائصر قاورامئ
قۇنویا آلی عیمران سورەسینین 81-نجی آیتییلە باشلاماق ایستییۇروز:
وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ النَّبِيِّينَ لَمَا آتَيْتُكُمْ مِنْ كِتَابٍ وَحِكْمَةٍ ثُمَّ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَلَتَنْصُرُنَّهُ قَالَ أَأَقْرَرْتُمْ وَأَخَذْتُمْ عَلَى ذَلِكُمْ إِصْرِي قَالُوا أَقْرَرْنَا قَالَ فَاشْهَدُوا وَأَنَا مَعَكُمْ مِنَ الشَّاهِدِينَ ﴿۸۱﴾ (سورة آل عمران)
آللاە نبیلردن سؤز آلدئغئندا: “سیزە کیتاب وە حیکمت وریریم دە، ألینیزدە اۇلانئ تاصدیق أدن بیر رسول گلیرسە اۇنا کسینلیکلە ایناناجاق وە دستک ورەجکسینیز. بونو قابول أتتینیز می؟ بو آغئر یۆکۆمۆ یۆکلندینیز می؟” دەدی. اۇنلار دا: “قابول أتتیک” دەدیلر. آللاە: “سیز بونا شاهید اۇلون، سیزینلە برابر بن دە شاهیدیم.” دەدی. (آلی عیمران سورەسی؛ 81)
آللاهئن اینسانلاردان میثاق آلماسئ، نبیلر واسئطاسئیلا اۇنلارا گؤندریلن ایلاهی کیتابلا اۇلاجاغئ ایچین، نبیلردن آلئنان میثاق نبیلری دە ایچینە آلاجاق شکیلدە اینسانلاردان آلئنان میثاق آنلامئنا گلمکتەدیر. آیتتە؛ “سیزە کیتاب وە حیکمت وریریم دە…” ایفادەسی نبیلیکلە ایلگیلیدیر. اینسانلاردان میثاق آلماق آنجاق کندیسینە کیتاب ایندیریلن بیر نبی ایلە اۇلور. قورئان تۆم نبیلرە کیتاب وریلدیگینی بیلدیریر. رسول، اۇلانئ اۇلدوغو گیبی تبلیغ أدن کیشیدیر. رسوللۆک، نبینین اۇلمازسا اۇلماز واصفئدئر. بونونلا بیرلیکتە هر نبی رسولدۆر آنجاق هر رسول نبی دگیلدیر. آیتتە آللاهئن نبیلر وە اۇنلارا ایندیریلن کیتابلار واسئطاسئیلا اینانانلاردان میثاق آلدئغئ بیلدیریلمکتەدیر.
آیتتە اینانانلاردان، اۇنلارا گؤندریلن نبی وە دۇلایئسئیلا کیتاب واسئطاسئیلا آلئنان میثاقئن گرچکلشمە آنئنا وە میثاقئن ایچریگینە دیققات چکیلمکتەدیر. اینسانلارئن میثاقئ اویغولاما زامانئ، أللریندەکی کیتابئ تاصدیق أدن بیر رسولۆن گلمەسیدیر. میثاقئن ایچریگی دە اۇ رسولە اینانماق وە اۇنا دستک اۇلماقتئر.
رسول، بیر نبییە وریلن ایلاهی کیتاب یاحود بو کیتابئ تبلیغ أدن دە اۇلابیلەجگی ایچین، اینسانلارئن أللریندەکی کیتابئ تاصدیق أدن کیشینین نبی اۇلماسئ شارط دگیل. بوندان دۇلایئ آیتتە ‘موصاددئق’ اۇلاراق گلن ایچین ‘رسول’ ایفادەسی قوللانئلمئشتئر. آیتین دوامئندا میثاقئن تاماملانما وە قایدا گچمە بؤلۆمۆ واردئر.
