اؤن سؤز
قورئاندا تبیین، تافصیل، تاصریف گیبی فارقلئ کلیمەلر گچسە دە گنلدە مئاللردە بو کلیمەلرە “آچئقلاما” آنلامئ وریلیر. اؤرنک اۇلماسئ آچئسئندان دیانت واقفئ مئالینی دیققاتە آلاراق اۆچ قاوراما وریلن آنلاملارئ گؤرەلیم:
آ- تبیین
… قَدْ بَيَّنَّا لَكُمُ الْآيَاتِ إِنْ كُنْتُمْ تَعْقِلُونَ ﴿۱۱۸﴾ (سورة آل عمران)
… أگر دۆشۆنۆپ آنلئیۇرسانئز، آیتلریمیزی سیزە آچئقلامئش بولونویۇروز. (آلی عیمران سورەسی؛ 118)
ب- تاصریف
… انْظُرْ كَيْفَ نُصَرِّفُ الْآيَاتِ لَعَلَّهُمْ يَفْقَهُونَ ﴿۶۵﴾ (سورة الأنعام)
… باق، آنلاسئنلار دییە آیتلریمیزی ناسئل آچئقلئیۇروز! (أنعام سورەسی؛ 65)
ج- تافصیل
… كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ ﴿۳۲﴾ (سورة الأعراف)
… ایشتە بیلن بیر تۇپلولوق ایچین آیتلری بؤیلە آچئقلئیۇروز. (آعراف سورەسی؛ 32)
گؤرۆلدۆگۆ اۆزرە ایلک آیتتە “تبیین” کؤکۆندن “بَیِّنَا”، ایکینجی آیتتە “تاصریف” کؤکۆندن “نُصَرِّفُ”، اۆچۆنجۆ آیتتە دە “تافصیل” کؤکۆندن “نُفَصِّلُ” گچمکتە؛ آما بو اۆچ آیرئ قوللانئم اۆچ آیتین مئالینە دە “آچئقلاما” اۇلاراق یانسئماقتادئر.
اۇیسا شو آیت؛ “تاصریف” وە “تبیینین” فارقلئ شەیلر اۇلدوغونو گؤسترمکتەدیر:
وَكَذَلِكَ نُصَرِّفُ الْآيَاتِ وَلِيَقُولُوا دَرَسْتَ وَلِنُبَيِّنَهُ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ ﴿۱۰۵﴾ (سورة الأنعام)
ایشتە آیتلریمیزی بؤیلە تاصریف أدریز کی بیریلری: “سن بیر یردن اؤگرنمیشسین” دەسین. بیز دە اۇنو بیلن بیر تۇپلولوغا تبیین أتمیش اۇلالئم. (أنعام سورەسی؛ 105)
یوقارئداکی آیتتە، آیتلرین تاصریف أدیلدیگی، بونونلا ألدە أدیلن سۇنوجون دا تبیین اۇلدوغو بیلدیریلمکتەدیر. تاصریف وە تبیین فارقلئ شەیلردیر. اۇیسا تۆرکیە دیانت واقفئنا عائید مئالدە یوقارئداکی آیتە شو آنلام وریلمیشتیر:
“بؤیلەجە بیز آیتلری گنیش گنیش آچئقلئیۇروز کی؛ “سن درس آلمئشسئن” دەسینلر دە، بیز دە آنلایان تۇپلوم ایچین قورئانئ اییجە آچئقلایالئم.”
یوقارئداکی مئالین: “سن درس آلمئشسئن” دەسینلر دە؛ بؤلۆمۆنۆ آتلارساق اۇرتایا چئقان مئال شؤیلە اۇلاجاقتئر:
“بؤیلەجە بیز آیتلری گنیش گنیش آچئقلئیۇروز کی، بیز دە آنلایان تۇپلوم ایچین قورئانئ اییجە آچئقلایالئم.”
دیققاتلی بیر اۇقویوجو، یوقارئداکی مئالدە بیر آنلام بۇزوقلوغو اۇلدوغونو آنلایاجاقتئر.
یاپئلان تاصریفلە بیلینن، ذاتن وار اۇلان شەیلرین تبیینی یاعنی اۇرتایا چئقماسئ آماچلانماقتادئر. تاصریف ایلە تبیین آراسئندا بؤیلەسی بیر ایلیشکی واردئر.
تافصیل ایلە تبیین آراسئنداکی بنزەر بیر ایلیشکی شو آیتتە گؤرۆلمکتەدیر:
وَكَذَلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ وَلِتَسْتَبِينَ سَبِيلُ الْمُجْرِمِينَ ﴿۵۵﴾ (سورة الأنعام)
ایشتە آیتلریمیزی بؤیلە تافصیل أدریز کی سوچلولارئن یۇلو اییجە بللی اۇلسون. (أنعام سورەسی؛ 55)
یاپئلان تاصنیفلە وار اۇلان شەیلرین تبیینی یاعنی اۇرتایا چئقماسئ گرچکلشمکتەدیر.
قاوراملار آراسئنداکی بو ایرتیباطلارئن گؤز آردئ أدیلمەسی قورئانئن آنلاشئلماسئندا اؤنملی بیر أکسیکلیک اۇلوشتورماقتادئر. قورئاندا گچن هر فارقلئ کلیمەنین دیگرلریندن آیرئشان بیر آنلامئ واردئر. بو، عاینئ کؤکە صاحیب اۇلوپ دا فارقلئ قالئبلاردا قوللانئلان کلیمە وە فیعیللر ایچین بیلە سؤز قۇنوسودور.
بیز سریمیزین بو سایئسئندا تبیین قاورامئ اۆزریندە دوراجاغئز. اؤنجە قاورامئن سؤزلۆک آنلامئنا اۇرتایا قۇیاجاق، سۇنراسئندا دا قاورامئن قورئانداکی قوللانئملارئنئ وە بو قوللانئملار نتیجەسیندە اۇرتایا چئقان آنلامئن قورئانئن آنلاشئلماسئ آچئسئندان اؤنمینی تثبیت أدەجگیز.
دۇک. فاتیح اۇروم
تبیین
گیریش
گلەنکسل آنلایئشتا، رسولوللاهئن قورئانئ آچئقلاما گؤرەوی اۇلدوغو قابول أدیلیر وە بو گؤرەوە “تبیین” دەنیر. ایددیعا أدیلدیگی شکلییلە، قورئان باعضئ قۇنولارا مۆجمل یاعنی آچئقلانمایا ایحتیاج دویولاجاق قادار قاپالئ شکیلدە دگینیر. باعضئ قۇنولارا دا دتایلارا دگینمەدن عاطئفتا بولونور. ایشتە رسولوللاە، قورئانئن آچئقلانمایا ایحتیاج دویولان یرلرینی اۇنا وریلن تبیین گؤرەوی گرگی آچئقلادئغئ سؤیلنیر. دۇلایئسئیلا دینین تام آنلاشئلماسئ وە اویغولانابیلمەسی ایچین رسولوللاهئن اویغولامالارئ دا دینین اۇلمازسا اۇلمازلارئندان قابول أدیلیر. رسولوللاهئن تبیین گؤرەوی اۇلدوغونا دائیر أن بیلیندیک دلیل ناحل سورەسینین آیتیدیر. بو آیتلە ایلگیلی گنیش آچئقلاما یاپاجاغئز. آنجاق اؤنجەسیندە بەیان ایلە ایلگیلی بیر گنل چرچوە چیزەجگیز.
بەیانئن کلیمە آنلامئ
“بەیان” عارابچادا؛ “اۇرتایا چئقاماق، آچئق شکیلدە اۇلماق” آنلامئنا گلن “ب-ی-ن” کؤکۆندن “ماصدار”؛ “باشقا بیر شەیین آچئقلانماسئ وە اۇرتایا چئقماسئنا وسیلە اۇلان شەی” آنلامئندا دا “ایسیم” اۇلاراق قوللانئلئر. یینە “ایسیم” اۇلاراق “بەیان”؛ “بیر شەیی اۇرتایا چئقارتماق وە آچئقلاماق” آنلامئنداکی “تبیین” ماعناسئندا دا قوللانئلئر. آنجاق “تبیین”؛ مۆتعاددی /گچیشلی، یاعنی؛ “آچئقلئغا قاووشتورماق” آنلامئنئن یانئ سئرا لازئم /گچیشسیز، یاعنی؛ “آچئقلئغا قاووشماق” آنلامئندا دا قوللانئلئر.
فئقئە اوصولۆندە دە “بەیانئن”؛ باقئش آچئسئنا گؤرە “آچئقلاما ایشی، آچئقلاما واسئطاسئ وە بو ایشلمین سۇنوجو اۇلماق اۆزرە اۆچ فارقلئ” آنلامدا قوللانئلماسئنئن وە حاتتا باعضئلارئ طارافئندان؛ “ائظهار”، باعضئلارئ طارافئندان دا؛ “ظوهور” آنلامئنا وورغو یاپئلماسئنئن کلیمەنین یوقارئداکی آنلام گنیشلیگییلە باغلانتئسئ اۇلمالئدئر. “ب-ی-ن” فیعیلینین کؤکۆندە، بیر شەیدن آیرئلما (فصل) آنلامئ دا اۇلدوغوندان حارەکتلە، بیر شەیین آچئقچا اۇرتایا چئقماسئنئن وە بلیرگینلیگینین، اۇنون أطرافئنداکی شەیلردن آیرئلماسئ وە باغلانتئلئ اۇلدوغو عونصورلاردان آیرئشتئرئلماسئ آنلامئنا گلەجگینە دە دیققات چکیلیر.
قورئانداکی قوللانئملارئ
قورئاندا “ب-ی-ن” فیعیلیندن تۆرەین فیعیل وە ایسیملرین یۇغون شکیلدە قوللانئلدئغئ گؤرۆلۆر. فیعیلین قورئاندا تفعیل بابئیلا، آللاها وە اینسانلارا نیسبت أدیلمک صورتییلە ایکی یؤنلۆ قوللانئمئ واردئر. آللاها نیسبت أدیلەرک، اینسانلارئ عاقلەتمەلری، هیدایتە أرمەلری، قۇرونمالارئ، تفککۆر، تذککۆر وە شۆکۆر أتمەلری ایچین آللاهائن، آیتلری تبیین أتمەسی آنلامئندا قوللانئلئر. (بینا /تبین /یبین)
اینسانلارا نیسبت أدیلەرک، ایحتیلافا دۆشتۆکلری حوصوصلار دا داحیل؛ اینسانلارا ایندیریلنین کندیلرینە رسوللر طارافئندان تبیین أدیلمەسی آنلامئندا قوللانئلئر. عاینئ قوللانئم قورئاندا، أهلی کیتابا نیسبت أدیلەرک، آللاهئن یاپتئغئ آچئقلامالارئ اینسانلارا تبیین أتمەلری، گیزلەمەمەلری شکلیندەکی کندیلریندن آلئنان میثاقئن حاطئرلاتئلماسئ وە بو عاهدە وفا گؤسترمەییپ، آللاە طارافئندان آچئق بیر شکیلدە ایندیریلنلری اینسانلاردان گیزلەینلردن باحثەدیلیرکن دە گؤرۆلۆر. (بینوا /لتبین /لتبینە). فیعیل، باقارا سورەسیندە عاینئ قۇنو بۆتۆنلۆگۆ ایچیندە، اۆچ یردە ایسە، اینسانلارئن آچئقلاما وە دتایلاندئرما طالبلرینی ایفادە ایچین قوللانئلماقتادئر. (یبین)
فیعیل قورئاندا، “تفععول” بابئندان؛ “اۇرتایا چئقماق” آنلامئندا قوللانئلئر. بو یؤنلۆ قوللانئم، “تفعیل” بابئنداکی قوللانئمدا دا اۇلدوغو گیبی؛ “گرچگین، اۇنو چەورەلەین دیگر شەیلردن سئیرئلماسئ وە آپآچئق اۇرتایا چئقماسئ” آنلامئندادئر. مثەلا باقارا سورەسینین آیتیندە؛ “دۇغرو ایلە أگرینین بیربیریندن آیرئلماسئ (قد تبین الرشد من الغی) بؤیلە بیر ایلیشکینین سۇنوجودور. اؤتە یاندان؛ “بیر شەیین آچئق حالە گلمەسی” آنلامایئ مۆمکۆن قئلاجاغئ ایچین، بو عاینئ زاماندا کیشییە سۇروملولوق گتیریر. فیعیلین قورئاندا، “تفععول” بابئندان ایکی یردە “فتبینوا = اییجە آراشتئرئن” شکلیندەکی قوللانئمئ دا؛ “بیر شەیی، قافا قارئشئقلئغئنا سببیەت ورەجک شەیلردن آرئندئراراق اۇرتایا چئقارما” آنلامئیلا اؤرتۆشمکتەدیر.
