قورئان، اؤنجەکی کیتابلارئن عارابچا اۇلاراق ایندیریلمیش شکلیدیر. عارابچا اۇلاراق ایندیریلن قورئانداکی آیتلر، اؤنجەکی کیتابلاردا دا واردئ.
شوعارا سورەسینین شو آیتلری قۇنویلا ایلگیلیدیر:
وَإِنَّهُ لَتَنْزِيلُ رَبِّ الْعَالَمِينَ ﴿۱۹۲﴾ نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ ﴿۱۹۳﴾ عَلَى قَلْبِكَ لِتَكُونَ مِنَ الْمُنْذِرِينَ ﴿۱۹۴﴾ بِلِسَانٍ عَرَبِيٍّ مُبِينٍ ﴿۱۹۵﴾ وَإِنَّهُ لَفِي زُبُرِ الْأَوَّلِينَ ﴿۱۹۶﴾ أَوَلَمْ يَكُنْ لَهُمْ آيَةً أَنْ يَعْلَمَهُ عُلَمَاءُ بَنِي إِسْرَائِيلَ ﴿۱۹۷﴾ (سورة الشعراء)
192- اۇ قورئان، ألبتتە عالملرین راببی طارافئندان ایندیریلمیشتیر.
193- اۇنو گۆونیلیر روح (جبرائیل) ایندیرمیشتیر.
194- سنین قالبینە ایندیرمیشتیر کی، اویارئجئلاردان اۇلاسئن.
195- آپآچئق عاراب دیلییلەدیر.
196- قورئان، ألبتتە اؤنجەکیلرین کیتابلارئندا دا واردئ.
197- ایسرائیل اۇغوللارئ بیلگینلرینین بونو بیلمەسی، اۇنلار ایچین بیر بلگە دگیل میدیر؟ (شوعارا سورەسی)
شوعارا سورەسینین 192 ایلا 195-نجی آیتلریندە قورئانئن، آللاە کلامئ اۇلدوغو، اویارئجئلاردان اۇلسون دییە رسولوللاها عارابچا اۇلاراق جیبریل طارافئندان ایندیریلدیگی بلیرتیلدیکتن سۇنرا، 196-نجئ آیتتە قورئانئن، اؤنجەکیلرین کیتابلارئندا دا اۇلدوغو حاطئرلاتئلماقتا وە 197-نجی آیتتە بونون ایسرائیل اۇغوللارئنئن عالیملری ایچین یترلی دلیل اۇلدوغونا دیققات چکیلمکتەدیر.
راعد سورەسینین شو آیتی دە قۇنویلا ایلگیلیدیر:
وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلًا قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ ﴿۴۳﴾ (سورة الرعد)
گؤرمزلیک أدنلر: “سن ألچی اۇلاراق گؤندریلمیش دگیلسین” دەرلر. “آرامئزدا آللاهئن وە اۇ کیتابئن بیلگیسینە صاحیب اۇلانلارئن شاهید اۇلماسئ یتر.” دە! (راعد سورەسی؛ 43)
آیتتە گؤرمزلیک أدنلرین رسولوللاها: “سن ألچی اۇلاراق گؤندریلمیش دگیلسین” دەدیکلری بیلدیریلمکتە، آردئندان دا یینە اۇنون دیلییلە: “آرامئزدا آللاهئن وە اۇ کیتابئن بیلگیسینە صاحیب اۇلانلارئن شاهید اۇلماسئ یتر” دەنیلەرک، أهلی کیتابئن بیلگیسینە عاطئفتا بولونولماقتادئر.
تۇپارلایاجاق اۇلورساق، ناحل سورەسینین 44-نجۆ آیتینین عاینئ سورەنین 43-نجۆ آیتی دە داحیل اۇلماق اۆزرە قورئانئن پک چۇق آیتییلە بیرلیکتە ألە آلئپ دگرلندیرمکتەدیر. بو یاپئلدئغئ تاقدیردە اۇرتایا چئقان سۇنوچ شو اۇلاجاقتئر: مککەدە اینن ناحل سورەسینین 43 وە 44-نجۆ آیتلری، مککە دؤنمیندە رسولوللاها مککەلی مۆشریکلرین “بشر رسول” ایعتیراضئ، أهلی کیتابئن دا موعجیزە طالبلرینە وریلمیش بیر جواب نیتەلیگیندەدیر. 44-نجۆ آیتتەکی موحاطابلار دا أهلی کیتابتئر.
سۇنوچ
قورئاندا تبیین ایفادەسی آللاها نیسبت أدیلدیگیندە “آچئقلاما”، اینسانلارا نیسبت أدیلدیگیندە دە “آللاهئن کیتابتا یاپمئش اۇلدوغو آچئقلامایئ اۇرتایا قۇیما” آنلامئنا گلیر. تبیینین قورئاندا آللاها وە اینسانا نیسبتیندەکی بو آنلام فارقئ اؤنملیدیر. بو فارق، قورئانئن قۇنویلا ایلگیلی آیتلرینین بیر نتیجەسیدیر.
قورئانئن پک چۇق آیتیندە، آیتلری تبیین وە تافصیل أدنین آللاە اۇلدوغونون بیلدیریلمەسی، کیتابئن مۆبین اۇلاراق واصئفلاندئرئلماسئ، اینسانلارئن آنجاق کندیلرینە آچئقلاما یاپئلان شەیلردن سۇروملو توتولابیلەجکلرینین بیلدیریلمەسی، تبییندە بولونمالارئ ایچین اینسانلارا کندی دیللرینی قۇنوشان رسوللر گؤندریلمیش اۇلماسئ وە گۆناهکارلارئن یۇلونون بللی اۇلماسئ ایچین آیتلرین تافصیل أدیلدیگینین بیلدیریلمەسی، تبیینین اینسانلارا نیسبت أدیلدیگیندە؛ “قورئاندا اۇلانئن اۇرتایا قۇنولماسئ” آنلامئنئ گرکتیریر.
شو دا وار کی، کلیمەنین کیتابلا باغلانتئلئ اۇلاراق اینسانلارا نیسبت أدیلدیگیندە؛ “اۇلانئ اۇرتایا قۇیما” آنلامئ قۇرونماق شارطئیلا، مجازن آچئقلاما آنلامئندا دا قوللانئلابیلیر. بو، تەویل وە یۇروم یاپماق دگیل، کیتابئن آچئقلاماسئنا اولاشما غایرتی وە تثبیتیدیر. بو یؤنۆیلە رسولوللاە کیتابتاکی آچئقلامالارئ اۇرتایا چئقارمئش وە اینسانلارا گؤسترمیشتیر. کیتابئن وە حیکمتین تاعلیمی دە بو اۇلمالئدئر.
نیتەکیم کیتابتاکی آچئقلامالارئن اۇرتایا قۇنماسئ، سادەجە آیتلرین تیلاوتی ایلە دگیل، بلکی دە چۇغو زامان آیتلر آراسئ ایلیشکیلردن حارەکتلە، یۆجە آللاهئن آچئقلامالارئنئ تثبیت أدیپ اینسانلارا بونلارئ دویورماقلا اۇلور. بونون ایچین آچئقلاما ایشینی یاپاجاق اۇلانلارئن، موحاطابلارئنئن دیلییلە بونو یاپمالارئ گرکیر. ایبراهیم سورەسینین 4-نجۆ آیتیندە، کندیلرینە آچئقلاما یاپابیلمەسی ایچین هر ألچینین کندی تۇپلومونون دیلییلە گؤندریلمیش وە قورئانئن رسولوللاهئن دیلییلە قۇلایلاشتئرئلمئش اۇلماسئنئن آنلامئ بو اۇلمالئدئر.
قورئان بۆتۆنلۆگۆ آچئسئندان ألە آلئندئغئندا، ناحل سورەسینین 43-نجۆ آیتینین 44-نجۆ آیتلە ایرتیباطئ اۇلدوغو گؤرۆلۆر. شؤیلە کی، 43-نجۆ آیتتە؛ “بشر رسول” ایعتیراضئندا بولونان مککەلی مۆشریکلر أهلی کیتابا یؤنلندیریلمکتە، 44-نجۆ آیتتە دە أهلی کیتابا، أللریندەکی کیتابلارلا موحاممدە (ع) ایندیریلن قورئانئ قارشئلاشتئرما اؤنریسیندە بولونولماقتادئر.
44-نجۆ آیتین 43-نجۆ آیت باشتا اۇلماق اۆزرە قورئانئن دیگر ایلگیلی آیتلری ایلە ایرتیباطئ سۇنوجوندا اۇرتایا چئقان آنلاما گؤرە ایکی آیتین مئالئ شؤیلە اۇلمالئدئر:
إِذْ يُرِيكَهُمُ اللَّهُ فِي مَنَامِكَ قَلِيلًا وَلَوْ أَرَاكَهُمْ كَثِيرًا لَفَشِلْتُمْ وَلَتَنَازَعْتُمْ فِي الْأَمْرِ وَلَكِنَّ اللَّهَ سَلَّمَ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ ﴿۴۳﴾ وَإِذْ يُرِيكُمُوهُمْ إِذِ الْتَقَيْتُمْ فِي أَعْيُنِكُمْ قَلِيلًا وَيُقَلِّلُكُمْ فِي أَعْيُنِهِمْ لِيَقْضِيَ اللَّهُ أَمْرًا كَانَ مَفْعُولًا وَإِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ ﴿۴۴﴾ (سورة النحل)
أی موحاممد! سندن اؤنجە دە رسول اۇلاراق گؤندردیکلریمیز سادەجە کندیلرینە واحیەتتیگیمیز أرککلردی. اۇنلارا آپآچئق بلگەلر وە کیتابلار وردیک. سیز أی مککەلی مۆشریکلر! رسوللرین اینسانلاردان سچیلدیگینی بیلمییۇرسانئز بونو آرانئزداکی أهلی ذیکرە سۇرون. أی موحاممد! سانا دا بو ذیکری، اۇ اینسانلارا کندیلرینە داحا اؤنجە ایندیریلنی اۇرتایا قۇیمان ایچین ایندیردیک. بلکی بونو بیر دۆشۆنۆرلر!.. (ناحل سورەسی؛ 44-43)
گؤرۆلدۆگۆ اۆزرە بو، آنلاما أتکی أدن حاتتا دۇغرو آنلامایئ مۆمکۆن قئلان بیر ایرتیباطتئر وە بو آنلام، گلەنکسل آنلاملا اؤرتۆشمەمکتەدیر. بو دورومدا، گلەنکسل آنلایئشئن آیتە وردیگی آنلامئن اۆزرینە بینا أدیلن تۆم گؤرۆشلر، أن آزئندان بو آیت چرچوەسیندە دۆشۆنۆلدۆگۆندە گچرسیز قالاجاقتئر. گلەنکسل آنلایئشئن آیتە وردیگی آنلامدا اؤن قابوللرین أتکیلی اۇلدوغو دۆشۆنۆلەبیلیر. یاعنی ذیهینلردە قورغولانانلارا آیتلردن مشروعیەت بولما غایرتی أتکیلی اۇلموش اۇلابیلیر. بو، آیتلری باغلانتئلارئندان قۇپاراراق آنلامئنئن سببی اۇلابیلیر. بلکی دە بو، هرحانگی بیر اؤن قابولدن حارەکت أتمەدن، آیتلری باغلانتئلارئیلا ألە آلمامانئن بیر سۇنوجودور.
هر ایکی دورومدا دا یۆزیئللاردئر آیتە وریلن آنلامدا وە آیتین ایستیدلالیندە فارقلئلئق اۇلماماسئ تاقلیدین بیر گؤسترگەسیدیر. بو بیر اوصول سۇرونودور. آیتلرە باقئش طارزئدئر. رسولوللاهئن تبیین گؤرەوینە دائیر عاقلا ایلک گلن وە أزبردن اۇقونور درەجەدە ایی بیلینن بیر آیتین أساسئندا قۇنویلا هیچبیر ایلگیسینین اۇلماماسئ، قورئان وە رسول آلغئمئزئن نە دنلی قئرئلغان بیر یاپئیا صاحیب اۇلدوغونون بیر گؤسترگەسیدیر.
دۇک. فاتیح اۇروم
