آللاە حاشا “دۆنیایئ هیچە سایئن!” دەمز. بوراسئ اینسان اۇغلو ایچین چۇق مۆهیمدیر. دۆنیا بیر بکلەمە اۇداسئ اۇلسا دا، نتیجەدە بیزیم ایمتیحان سالۇنوموزدور.
اؤیلە کی یۆجە راببیمیز:
وَابْتَغِ فِيمَا آتَاكَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَلَا تَنْسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا … ﴿۷۷﴾ (سورة القصص)
آللاهئن سانا وردیکلری ایلە آحیرت یوردونا یؤنل! دۆنیادان دا پایئنئ اونوتما!.. (قاصاص سورەسی؛ 77)
بویورماقتادئر.
اؤزتلە قورئانئن بو حوصوصتاکی وورغوسو، هیچ بکلەمەدیگیمیز هرحانگی بیر ثانیە، ایچیندە بارئندئردئغئ هر شەی ایلە تامامن سۇنا أرەبیلەجک قئساجئق دۆنیا حایاتئنئ؛ سۇنسوز، بیتمەیەجک وە یاشامانئن نە دەمک اۇلدوغونو تام آنلامئیلا ایدراک أدەجگیمیز أساس حایاتا “ترجیح أتمەنین” اۇلدوغودور.
یاشادئغئم حایات ماعنوی دۆزلمدە یترسیز گلییۇردو.
بونو، هرکسە اۇلدوغو گیبی بانا دا آللاە حیسسەتتیرییۇردو:
فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا ﴿۸﴾ (سورة الشمس)
“اۇ”، کیشییە داورانئشلارئنداکی یانلئشلئغئ دا، دۇغرولوغو دا ایلهام أدر. (شمس سورەسی؛ 8)
کاریەرجی کاپیتالیستیک آنلایئشئن یاشاتتئغئ نۇرماتیف پرەنسیپلریندن (یالانلاردان؛ یونوس سورەسی: 30) اوزاقلاشئپ باشقا بیر آرایئشا گیرمەیی ایستەدیم. بو ترجیح تماسئ ایلە ایلینتیلیدیر. دۇغرولار وە منفاعاتلر شکلیندە چیزیلن آکسئن، منفاعاتلریم قئسمئندان آیرئلئش غایرتیدیر. بلکی دە بو آرایئشئ ینی منفاعاتلر بولماق اوغرونا یاپتئم، فاقاط یینە دە سۇرغولاماقسئزئن میراث آلدئغئم ساحتەلیکلردن اوزاقلاشمایا چالئشماق صامیمی بیر یؤنلیشتی. آما یؤنلیشین آدرسی بللی دگیلدی. ایشتە أساس مسئلە دە بویدو.
حایاتئمئن مرکزینە آلدئغئم اۇلغولارئ ترک أتمک آرزوسوندایئم. بیرآز داحا آچماق گرکیرسە، اینسانئن کندینە یاپابیلەجگی أن بۆیۆک، آما أن بۆیۆک کؤتۆلۆک آۇلان آللاە ایلە برابر باشقا ایلاەلار أدینمکتن، یاعنی شیرکتن -پک دە فارقئندا اۇلمایاراق- قورتولماق وە آرئنماق ایستەدیم… چۆنکی اۇ بیر پیسلیکتیر وە اینسانئ هم بورادا هم دە چۇق یاقئنئمئزدا اۇلان آحیرتتە ماحوەدر.
شیرک اۆزرە یاشایان بیر اینسانئن، یاعنی اؤنجەلیکلرینین بیرینجی سئراسئنا آللاها عیبادت أتمەیی یرلشتیرمەین اینسانئن عاقلئ دا، قالبی دە راحات اۇلاماز. بونون ایمکانئ یۇقتور.
بونو، حایاتئ وە یاشامایئ یاراتان یۆجە آللاە (جج.) سؤیلەر:
وَمَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكًا وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَى ﴿۱۲۴﴾ (سورة طە)
کیم دە کیتابئمدان یۆز چەویریرسە اۇنون سئقئنتئلئ بیر حایاتئ اۇلور. (مزاردان) قالقئش گۆنۆ ماحشر یرینە کؤر اۇلاراق گتیریریز. (طاها سورەسی؛ 124)
سَنُلْقِي فِي قُلُوبِ الَّذِينَ كَفَرُوا الرُّعْبَ بِمَا أَشْرَكُوا بِاللَّهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا وَمَأْوَاهُمُ النَّارُ وَبِئْسَ مَثْوَى الظَّالِمِينَ ﴿۱۵۱﴾ (سورة آل عمران)
آیتلری گؤرمزلیکتن گلنلرین (کافیرلرین) قالبلرینە قۇرقو سالاجاغئز. چۆنکی اۇنلار، آللاهئن ایندیردیگی بیر دلیلە دایانمادان “اۇنا” اۇرتاقلار اویدورموشلاردئر. وارئپ قالاجاقلارئ یر جهننمدیر. بو یانلئشئ یاپانلارئن یرلشەجکلری یر نە کؤتۆدۆر. (آلی عیمران سورەسی؛ 151)
کذا بو آیت بیزە شونو سؤیلۆیۇر کی؛ آیتلردن یۆز چەویرن اینسان، آللاهئ حایاتئنئن ایلک سئراسئنا آلمئیۇر دەمکتیر. یاعنی هر کافیر، عاینئ زاماندا مۆشریکتیر.
بیر دە شیرک ایلە یاشایئپ کندینی ممنون آدلاندئران کیمسەلرە دگینەلیم. “مۆشریک اینسان” کندیسینی موتلو حیسسەتسە دە بو سؤزدە موتلولوق، آللاهئ “آرد سئرایا” آلمانئن اینشا أتتیگی فاجیعایئ اونوتابیلمک هدفییلە “بیلیشسل چلیشکی” گرگینجە اۇلوشموش بیر یالاندئر.
رِجَالٌ لَا تُلْهِيهِمْ تِجَارَةٌ وَلَا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَإِقَامِ الصَّلَاةِ وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ يَخَافُونَ يَوْمًا تَتَقَلَّبُ فِيهِ الْقُلُوبُ وَالْأَبْصَارُ ﴿۳۷﴾ (سورة النور)
دەمەم اۇ کی، بو اینسانلار أن بۆیۆک مۆجادلەیی کندیلرینە قارشئ وریرلر. یاپئلماسئ گرکنی بیلن، آما یاپمایان اینسان، یاپئلماسئ گرکنی نەدن یاپمادئغئنا دائیر باهانەلر بولمایا باشلار. بو باهانەلر یالانلاردان عیبارتتیر. چۆنکی آللاهئن أمرینی یرینە گتیرمەمک ایچین هیچبیر سبب اۇلاماز. (نور سورەسی؛ 37)
بو یالانلار، بو اینسانلارئ چۇق راحاتسئز أدر؛ فاقاط کندیلری ایچین اویغون گؤردۆکلری حایات طارزئنئ بئراقماق ایستەمەدیکلری ایچین یالان سؤیلەمکتن وازگچەمزلر:
بَلِ الَّذِينَ كَفَرُوا فِي تَكْذِيبٍ ﴿۱۹﴾ (سورة البروج)
بۆتۆن کافیرلر (آللاهئن آیتلرینین اۆزرینی اؤرتنلر) یالانا باتمئشتئر. (بوروج سورەسی؛ 19)
نیتەکیم کندیمیزە یالان سؤیلەیەرک کندیمیزی بیلە قاندئرابیلیریز، فاقاط آللاهئ قاندئرامایئز.
اۇ هر شەیی بیلندیر:
قُلْ أَتُعَلِّمُونَ اللَّهَ بِدِينِكُمْ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ ﴿۱۶﴾ (سورة الحجرات)
دە کی: “دینینیزی آللاها مئ اؤگرتەجکسینیز؟ آللاە، گؤکلردە وە یریۆزۆندە نە وارسا بیلیر. آللاە، هر شەیی بیلندیر. (حوجورات سورەسی؛ 16)
وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ صَدَقُوا وَلَيَعْلَمَنَّ الْكَاذِبِينَ ﴿۳﴾ (سورة العنکبوت)
آند اۇلسون، اۇنلاردان اؤنجەکیلری سئنادئق؛ آللاە، گرچکتن دۇغرولارئ دا بیلمکتە وە گرچکتن یالانجئلارئ دا بیلمکتەدیر. (عانکبوت سورەسی؛ 3)
وَهُمْ يَنْهَوْنَ عَنْهُ وَيَنْأَوْنَ عَنْهُ وَإِنْ يُهْلِكُونَ إِلَّا أَنْفُسَهُمْ وَمَا يَشْعُرُونَ ﴿۲۶﴾ (سورة الأنعام)
اۇنلار، -آللاهئن آیتلری قارشئسئندا یالانا سارئلانلار- اینسانلارئ قورئاندان أنگللەر، کندیلری دە اۇندان اوزاق دورورلار. آما سادەجە کندیلرینی هلاک أدرلر دە فارقئندا اۇلمازلار. (أنعام سورەسی؛ 26)
کندینی ماحوەتمکتە اۇلان اینسان ایستەدیگی قادار “بن موتلویوم” دەسین. آللاە بو اینسانلارئ یانلئش یۇلدا گؤرمکتەدیر. یوقارئدا آیتلر ایلە بلیرتتیگیمیز گیبی، آللاهئن یانلئش یۇلدا گؤردۆگۆ بیر اینسان نە بورادا نە دە أساس حایاتتا مۆستریح اۇلاماز.
آللاە بویورور کی:
وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا أَوْ كَذَّبَ بِآيَاتِهِ إِنَّهُ لَا يُفْلِحُ الظَّالِمُونَ ﴿۲۱﴾ (سورة الأنعام)
بیر یالانئ آللاها عاطفەدندن وەیا “اۇنون” آیتلری قارشئسئندا یالان یانلئش شەیلرە سارئلاندان داحا یانلئشئ کیم اۇلابیلیر؟ آللاە، یانلئشلار ایچیندەکی اۇ کیمسەلری اومدوقلارئنا قاووشتورمایاجاقتئر. (أنعام سورەسی؛ 21)
تکرار کندیمە دؤنەییم. اۇ دؤنمکی اؤنجەلیکلریمی دگیشتیرمک ایستەسم دە، “آللاهئن أمیرلرینی حایاتئمئن مرکزینە آلاجاغئم” گیبی بیر قارارلئلئق ایچیندە دگیلدیم. حاتتا آللاها گؤنۆللۆجە قوللوق أتمەیی بەینیم حاطئرلایامئیۇردو بیلە. زیرا، قالبیم کؤرلمیشتی:
أَفَلَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَتَكُونَ لَهُمْ قُلُوبٌ يَعْقِلُونَ بِهَا أَوْ آذَانٌ يَسْمَعُونَ بِهَا فَإِنَّهَا لَا تَعْمَى الْأَبْصَارُ وَلَكِنْ تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتِي فِي الصُّدُورِ ﴿۴۶﴾ (سورة الحج)
کندیسییلە عاقلەدەجکلری بیر قالبلرینین وە ایشیتەجکلری بیر قولاقلارئنئن اۇلماسئ ایچین یریۆزۆندە دۇلاشمازلار مئ؟ چۆنکی گؤزلر کؤر اۇلماز. آصئل کؤر اۇلان سینەلردەکی قالبلردیر. (حاج سورەسی؛ 46)
وە آللاهئ اونوتموشتوم؛
وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنْسَاهُمْ أَنْفُسَهُمْ أُولَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ ﴿۱۹﴾ (سورة الحشر)
آللاهئ اونوتانلار گیبی اۇلمایئن. آللاە بؤیلەلرینە کندیلرینی اونوتتورور. اۇنلار یۇلدان چئقمئش کیمسەلردیر. (حاشیر سورەسی؛ 19)
هر نە اۇلورسا اۇلسون، حایاتئمئن ایلک سئراسئندا بولونان ماددەلری ینیلەمک ایستییۇردوم. ینی هدفلریمی اۇ آن بلیرلەمەمیش اۇلسام دا یوقارئدا تکرار أتتیگیم گیبی، سالت بو دگیشیم آرزوسو داحی بلکی دە گچ قالمئش بیر “شیرکی ترک أتمک” (نیسا سورەسی؛ 48) ترجیحییدی. حاطئرلایالئم کی ایمتیحانئمئز دا ترجیحلر ایمتیحانئدئر. سانئیۇروم یۆجە راببیمیز، بو ترجیحی -بیلینچلی یا دا بیلینچسیز- سرگیلەدیگیم ایچین بانا اؤیلە بیر ایکرام وردی کی، شیمدی بونو آنلاتمایا چالئشاجاغئم.
بیر گۆن هیچ بکلەمییۇرکن، قورئانئن ایچریگینە دائیر هیچبیر شەی، آما گرچکتن هیچبیر شەی بیلمییۇرکن بیر آیت ایلە قارشئلاشتئم.
بو آیت اینفیطار سورەسینین 6-نجئ آیتییدی:
يَا أَيُّهَا الْإِنْسَانُ مَا غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ ﴿۶﴾ (سورة الإنفطار)
“أی اینسان! کریم اۇلان راببینە قارشئ سنی آلداتان نەدیر؟” (اینفیطار سورەسی؛ 6)
