اؤن سؤز
یۆجە آللاە آدمی یاراتما قارارئ آلدئغئندا ملکلر بو قۇنوداکی چکینجەلرینی دیلە گتیرمیشلر، یریۆزۆندە دۆزنین بۇزولاجاغئنئ، قان دؤکۆلەجگینی سؤیلەمیشلردی. راببیمیزین ملکلرە جواب ورمە شکلی أتکیلەیجییدی: “آدمە ایسیملری اؤگرتمک…”
ایسیملر ایچریکتن یۇقسون اۇلامایاجاغئنا گؤرە آدمە أشیانئن حاقیقاتی، نەیە یارادئقلارئ، ایفادە بیچیملری، ایلیشکیلری اؤگرتیلمیش اۇلمالئیدئ. ملکلرین اۇنا سایغئ دویماسئنئ گرکتیرن واصئف دا موحتملن بو اۇلموشتو. بو واصفئیلا اینسان گؤردۆکلرینی، اؤگرندیکلرینی وە دۆشۆندۆکلرینی ایفادە أدەجک، بونلارئ قایدا دا گچیرەبیلەجکتی. چۆنکی راببی اۇنا بەیانئ وە قایدئ (قالمی) اؤگرتمیشتی. یاعنی ریسالتلە ایلگیلی بیلدیریملرین کندیسینە کلیمەلرلە ایلتیلمەسینە حاضئر اۇلاراق یاراتئلمئش اینسان.
اۇنا دگر قازاندئران بو اؤزللیگین، اۇنون فلاکتی دە اۇلابیلەجگینی اؤگرنمەسی چۇق اوزون سۆرمەدی آدمین. ایبلیس اۇنو کلیمەلرلە بۆیۆلەدی؛ سۇنسوزلوق وە بیتمز تۆکنمز سالطانات واعاد أتتی. آدم، یاراتئجئسئنئن وە اۇنا کلیمەلری اؤگرتنین سؤزۆنۆ اونوتموش، باشقا سؤزلرین بۆیۆسۆنە قاپئلمئش، بۆیۆک یانلئش یاپمئشتئ. یینە کلیمەلرلە اویارئلان آدم؛ صاحیب اۇلدوغو دگری حاطئرلادئ، راببینە کلیمەلرلە یالواردئ، عاف دیلەدی، باغئشلاندئ.
بؤیلە باشلادئ کلیمەلرلە بیرلیکتەلیگی اینسانئن. اؤنجە سؤز مۆ واردئ بیلمییۇروز آما هر نە زامان اینسان وارسا سؤز دە واردئ، بو کسین!
حاصئلئ، اینسان ایچین یاراتئجئیلا ایرتیباطئندا کلیمەلرین اؤنمی بۆیۆکتۆر. یۆجە یاراتئجئ بیرچۇق آیتتە، گؤندردیگی واحیە “کیتاب” اۇلاراق عاطئفتا بولونماقتا، واحیلر آراسئ ایرتیباطا دیققات چکرکن “قاول” قاورامئنئ قوللانماقتا، هرحانگی بیر قۇنویا دائیر آچئقلامالارئن “قورئان” شکلیندە اۇلوشتورولدوغونو بیلدیرمکتەدیر. تۆم بونلار آللاهئن کیتابئنئ آنلاماق ایچین کلیمەلرە بۆیۆک بیر حاسساسیەتلە یاقلاشمامئز گرکتیگینی گؤسترمکتەدیر. قورئان بیزە یاهودیلرین، کیتابئ تاحریف أدرکن کلیمەلرلە اۇینادئقلارئنئ حابر ورمکتەدیر. بو؛ آنلامانئن دا، قارارتمانئن دا کلیمەلر ماعریفتییلە اۇلدوغونو گؤسترمەسی آچئسئندان دیققات چکیجیدیر.
قورئاندا ایلاهی کیتابلارئن دیلینە وورغولار یاپئلماسئ، آنلاما فاعالیەتینین لافئظ مرکزلی اۇلماسئ گرکتیگینی گؤستریر. بو، آتالاردان توارۆث أدن مۆکتسباتئ قۇروما وە ایضاح أتمە قایغئسئیلا یاحود یانلئش اوصول سببییلە لافظئ کۆچۆمسەمە تمایۆللرینە راغمن بؤیلەدیر. کلیمەلرین کیتابتا قاصدەدیلن آنلاملارئنئن تثبیت أدیلەمەمەسی سارغئدئن آنلاشئلاماماسئ سۇنوجونو دۇغورور.
قورئان مرکزلی تانئم اۇلوشتورما گلەنگینە صاحیب اۇلمادئغئمئز ایچین أن حایاتی قاوراملارئمئز حالا تانئما موحتاج دورومدادئر. طابیعی اۇلاراق کلیمە وە قاوراملارلا دۆشۆنۆپ آنلاما فاعالیەتیندە بولونویۇروز آما تانئملارئمئز یانلئش اۇلدوغو ایچین آیتلری دۇغرو آنلایامئیۇروز. مثەلا “نبی وە رسول” کلیمەلرینە دائیر دۇغرو بیر تانئما صاحیب اۇلمادئغئمئز ایچین بو ایکی کلیمەنین گچتیگی یۆزلرجە آیتین آنلامئ بوحارلاشمئش اۇلویۇر. یینە مۆتشابیە آیتین نە اۇلدوغونا دائیر قافا قارئشئقلئغئ؛ قورئانئ آنلاما باغلامئندا اۆزۆنتۆ وریجی سۇنوچلار دۇغورویۇر. اؤرنکلری چۇغالتابیلیریز؛ کیتاب، قورئان، تاصدیق، تبیین، نسیح، ذیکیر، موحکم، مثانی، حیکمت، تاقوا، آیت، سورە، تبدیل، تاصریف، تافصیل، تاحکیم گیبی پک چۇق قاورامئن تانئمئنئ قورئاندان حارەکتلە ینیدن گؤزدن گچیرملیییز. حاصئلئ، کلیمەلری وە قاوراملارئ اؤنمسەملیییز.
بو وسیلەیلە “قورئانئن اؤگرتتیگی قاوراملار” سریسییلە قورئانئ آنلامادا اؤنملی گؤردۆگۆمۆز باعضئ قاوراملارا دائیر تثبیتلریمیزی، کیتابچئق سەویەسیندە گنل حاطلارئیلا یایئنلامانئن یارارلئ اۇلابیلەجگینی دۆشۆندۆک. بؤیلەلیکلە قورئانی قاوراملارا قارشئ هم بیر دویارلئلئق اۇلوشسون هم دە داحا دتایلئ اۇقومالار ایچین بیر باشلانغئچ اۇلسون ایستەدیک. اوزون سۇلوقلو اۇلاجاغئنئ تاحمین أتتیگیمیز بو پرۇژەنین گۆندمە گلمەسیندن حایاتا گچمەسینە دک سۆرکلی غایرت گؤسترن سۆلەیمانیە واقفئ یؤنتیم قورولو اۆیەسی سایئن موصطافا آرسلان بەیە تشککۆر أدریز. اؤتە یاندان چالئشمانئن عیلمی آرقا پلانئندا بولونوپ هیچبیر قۇنودا دستکلرینی أسیرگەمەین باشتا دگرلی حۇجام پرۇف. دۇک. عابدولعازیز بایئندئر اۇلماق اۆزەرە دگرلی حۇجالارئم وە چالئشما آرقاداشلارئم دۇک. یاحیا شنۇل، دۇک. عابدورراحمان یازئجئ، أنس عالیماۇغلو، جمال نجیم وە أردم اویغانا تشککۆر أدریم.
اۇقویوجونون اولاشئلان سۇنوچلارئ تدقیق أتمەسی ایچین، چالئشمالاردا آیتلرین متینلرینە مۆمکۆن اۇلدوغونجا یر وردیک. آیتلرین مئاللریندە بۆیۆک اۇراندا پرۇف. دۇک. عابدولعازیز بایئندئرئن باشقانلئغئندا دوام أدن مئال چالئشماسئندان یارارلانئلمئشتئر.
“قورئانئن اؤگرتتیگی قاوراملار” سریسینین ألینیزدەکی ایلک سایئسئندا “دین” قاورامئنئ ألە آلدئق. گۆنلۆک حایاتتا چۇقچا دیللندیردیگیمیز، هم دە دویدوغوموز قاوراملارئن باشئندا “دین” گلیر. دینین دۇغرو تانئمئنئ تثبیت أتمک، قورئانئن پک چۇق آیتینی دۇغرو آنلامامئزئ ساغلایاجاق، بؤیلەلیکلە “دین-بیلیم آیرئلئغئنئن” نە قادار فاحیش بیر حاطا اۇلدوغو گؤرۆلمۆش اۇلاجاقتئر. اؤتە یاندان آللاهئن دینینین دیندارئ اۇلمانئن تک یۇلونون اۇنا تسلیم اۇلماقتان گچتیگینی وە تام دا بو سببتن اۇنون دینینین آدئنئن ایسلام اۇلدوغونو گؤرەجگیز. بیر اؤن حاضئرلئق اۇلماسئ آماجئیلا قۇنویا شو آیتی حاطئرلایاراق باشلایابیلیریز:
أَفَغَيْرَ دِينِ اللَّهِ يَبْغُونَ وَلَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ طَوْعًا وَكَرْهًا وَإِلَيْهِ يُرْجَعُونَ ﴿۸۳﴾ (سورة آل عمران)
آللاهئن دینیندن باشقا بیر دین می آرئیۇرلار؟ اۇیسا گؤکلردە وە یردە کیم وارسا، ایستەیەرک وەیا ایستەمەیەرک اۇنون دینینە (فئطراتا) تسلیم اۇلموشتور. حپسی اۇنا دؤندۆرۆلەجکتیر. (آلی عیمران سورەسی؛ 83)
