گؤرۆلدۆگۆ گیبی “رسول” ایفادەسی سادەجە “آللاهئن آیتلرینی” وورغولایان بیر ایفادە اۇلاراق قوللانئلماقتادئر. آنجاق “نبی” ایفادەسی “نبیمیزین اینسان یؤنۆنۆ” دە وورغولار شکیلدە یر آلئر. بو سببلە قورئاندا دائیما “رسولە ایطاعات” أمرەدیلیرکن “نبییە ایطاعاتتن” باحثەدیلمەمکتەدیر.
“رسول” ایفادەسینین “آللاهئن ایندیردیگی آیتلر” یاعنی “کیتاب” آنلامئندا اۇلدوغونو آشاغئداکی مۆتشابیە آیتلردن دە گؤرەبیلیریز:
وَإِذَا قِيلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنْزَلَ اللَّهُ قَالُوا بَلْ نَتَّبِعُ مَا أَلْفَيْنَا عَلَيْهِ آبَاءَنَا أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ شَيْئًا وَلَا يَهْتَدُونَ ﴿۱۷۰﴾ (سورة البقرة)
اۇنلارا: “آللاهئن ایندیردیگینی تاعقیب أدین!” دەنسە؛ “حایئر! بیز آتالارئمئزئ حانگی یۇلدا بولموشساق، اۇ یۇلو ایزلەریز!” دەرلر. پکی، یا آتالارئ عاقئللارئنئ بیر شەیە چالئشتئرمامئش وە دۇغرو یۇلا دا گیرمەمیشلرسە؟ (باقارا سورەسی؛ 170)
وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ تَعَالَوْا إِلَى مَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَإِلَى الرَّسُولِ قَالُوا حَسْبُنَا مَا وَجَدْنَا عَلَيْهِ آبَاءَنَا أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لَا يَعْلَمُونَ شَيْئًا وَلَا يَهْتَدُونَ ﴿۱۰۴﴾ (سورة المائدة)
اۇنلارا: “آللاهئن ایندیردیگینە وە بو رسولە گلین!” دەنسە؛ “آتالارئمئزدا گؤردۆگۆمۆز بیزە یتر،” دەرلر. یا آتالارئ بیر شەیی بیلەمەمیش وە دۇغرو یۇلو بولامامئشلارسا؟ (مائیدە سورەسی؛ 104)
باقارا سورەسینین 170-نجی آیتیندە؛ “آللاهئن ایندیردیگینی تاعقیب أدین!” أمری، مائیدە سورەسینین 104-نجۆ آیتیندە؛ “آللاهئن ایندیردیگینە وە بو رسولە گلین!” شکلیندە قارشئمئزا چئقماقتادئر. بورایا قادار گؤردۆگۆمۆز تۆم آیتلردەکی قوللانئمئنا باقاراق بوراداکی “رسول” کلیمەسینین دە “آللاهئن ایندیردیگی آیتلر” یا دا “کیتاب” آنلامئندا اۇلدوغونو سؤیلەیەبیلیریز.
آیرئجا عارابچا باقئمئندان دا “وە بو رسولە” ایفادەسیندەکی “و” حارفئ تفسیر اۇلاراق آنلاشئلابیلیر. یاعنی بوراداکی “بو رسول” ایفادەسی آللاهئن ایندیردیگی شەیین نە اۇلدوغونو آچئقلاما باغلامئندادئر.
دۇلایئسئیلا آیت: “آللاهئن ایندیردیگینە یاعنی بو بو رسولە گلین!” شکلیندە آنلاشئلمالئدئر. بو دا بیر کز داحا “رسول” کلیمەسینین “آللاهئن ایندیردیگی آیتلر” آنلامئندا قوللانئلدئغئنئ گؤستریر.
“رسولە ایطاعاتی” أمرەدن آیتلرین “ایلک موحاطابئ” ألبتتە کی نبیمیز موحاممددیر(ع). یاعنی نبینین دە “رسولە ایطاعات أتمە” یۆکۆملۆلۆگۆ واردئر.
بیر اؤرنک ورمک گرکیرسە؛
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا ﴿۵۹﴾ (سورة النساء)
أی اینانئپ گۆوننلر! آللاها ایطاعات أدین وە بو رسولە ایطاعات أدین وە سیزدن اۇلان یتکی صاحیبلرینە دە. أگر (اۇ یتکیلیلرلە) بیر شەیدە آنلاشمازلئغا دۆشرسنیز اۇنو، آللاها وە رسولۆنە گؤتۆرۆن. آللاها وە آحیرت گۆنۆنە اینانئپ گۆونییۇرسانئز بؤیلە یاپارسئنئز. بؤیلەسی حایئرلئ اۇلور وە چۇق گۆزل سۇنوچ وریر. (نیسا سورەسی؛ 59)
بو آیتتە دە؛ “آللاها ایطاعات أدین وە بو رسولە ایطاعات أدین!” ایفادەسیندە ایطاعات أتمە فیعیلینین تکرارلانماسئ “و” باغلاجئنئن عاطفئ تفسیر اۇلاراق آنلاشئلماسئ گرکتیگینی گؤستریر. اۇیسا، اولول-أمرە (یتکی صاحیبلرینە) ایطاعات أمرەدیلیرکن ایطاعات فیعیلی تکرار قوللانئلمامئشتئر.
دۇلایئسئیلا آیت؛ “آللاها یاعنی بو رسولە وە سیزدن اۇلان یتکی صاحیبلرینە ایطاعات أدین!” شکلیندە آنلاشئلمالئدئر. بو دورومدا “بو رسول” ایفادەسینین “آللاهئن کیتابئنئ” ایشارت أتتیگی آنلاشئلئر.
آیرئجا آیتین ایندیگی دؤنمدە نبیمیزین؛ “اولول-أمر یاعنی یتکی صاحیبی” اۇلدوغوندا شۆبهە یۇقتور. اۇ حالدە بو آیتین أمری گرگی نبیمیز دە کندیسی ایلە آنلاشمازلئغا دۆشۆلدۆگۆندە قۇنویو “آللاها وە رسولۆنە” گؤتۆرمکلە یۆکۆملۆدۆر. بیر دیگر ایفادەیلە “نبی” دە “رسولە” ایطاعات أتمک دوروموندادئر. دۇلایئسئیلا بو آچئدان دا آیتتە “رسول” ایفادەسی ایلە “آللاهئن کیتابئنئن” قاصدەدیلدیگی آچئقتئر.
بو دورومو شو آیتلردە دە گؤرەبیلمکتەییز:
وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَنْ يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُبِينًا ﴿۳۶﴾ (سورة الأحزاب)
آللاە وە رسولۆ بیر ایشی کسینلشتیرمیشسە، اینانئپ گۆونمیش بیر أرکگین وە قادئنئن، اۇ قۇنودا بیر ترجیح حاققئ قالماز. کیم، آللاها وە رسولۆنە باشقالدئرئرسا آچئق بیر شکیلدە ساپمئش اۇلور. (آحزاب سورەسی؛ 36)
آیتتە آللاە وە رسولۆنۆن بیر قۇنودا کسین بیر حۆکۆم وردیگی زامان اۇ حۆکمۆن موطلاق باغلایئجئلئغئ آنلاتئلدئقتان سۇنرا شؤیلە بویرولماقتادئر:
وَإِذْ تَقُولُ لِلَّذِي أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَأَنْعَمْتَ عَلَيْهِ أَمْسِكْ عَلَيْكَ زَوْجَكَ وَاتَّقِ اللَّهَ وَتُخْفِي فِي نَفْسِكَ مَا اللَّهُ مُبْدِيهِ وَتَخْشَى النَّاسَ وَاللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَاهُ فَلَمَّا قَضَى زَيْدٌ مِنْهَا وَطَرًا زَوَّجْنَاكَهَا لِكَيْ لَا يَكُونَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ حَرَجٌ فِي أَزْوَاجِ أَدْعِيَائِهِمْ إِذَا قَضَوْا مِنْهُنَّ وَطَرًا وَكَانَ أَمْرُ اللَّهِ مَفْعُولًا ﴿۳۷﴾ (سورة الأحزاب)
آللاهئن نیعمت وردیگی وە سنین دە نیعمتلندیردیگین کیمسەیە: “أشینی بئراقما، آللاەتان قۇرق!” دییۇردون آما، آصلئندا اینسانلاردان چکینەرک آللاهئن آچئغا چئقاراجاغئ شەیی ایچیندە گیزلییۇردون. اۇیسا دۇغرو اۇلان آللاەتان چکینمەندیر. زەید أشییلە ایلیشیگینی کسینجە اۇنو سنینلە أولندیردیک. بونو یاپتئق کی، مۆمینلرین أولادلئقلارئ، أشلرییلە ایلیشکیلرینی کسینجە اۇنلارلا أولنمەلری قۇنوسوندا بیر سئقئنتئ اۇلماسئن. آللاهئن بویروغو یرینە گلمیشتیر. (آحزاب سورەسی؛ 37)
آیتتن آنلاشئلدئغئ اۆزرە، نبیمیزین أولادلئغئ اۇلان “زەید” أشییلە ایلیشیگینی کسینجە، اۇنو نبیمیزلە أولندیرن بیذذات آللاە تعالادئر. یاعنی 36-نجئ آیتتە سؤیلندیگی گیبی آللاە بیر قۇنودا قارارئنئ ورمیش وە مۆمین بیر أرکک (نبیمیز) ایلە مۆمین بیر حانئمئن (زەینب والیدەمیز) آرتئق بو قۇنودا فارقلئ بیر ترجیحتە بولونما شانسلارئ قالمامئشتئر. أگر آللاهئن بو حۆکمۆنە اویمازلارسا عیصیان أتمیش اۇلاجاق وە ساپمئش سایئلاجاقلاردئر.
دۇلایئسئیلا نبی (ع)، 36-نجئ آیتتە گچن “رسولە اویماق” زۇروندا قالمئشتئر. بو دوروم دا 36-نجئ آیتتەکی “رسول” ایفادەسینین “آللاهئن أمری، حۆکمۆ” یاعنی 37-نجی آیتتە سؤیلندیگی گیبی؛ “مۆمینلرین أولادلئقلارئ، أشلرییلە ایلیشکیلرینی کسینجە اۇنلارلا أولنمەلری قۇنوسوندا بیر سئقئنتئ اۇلمادئغئ” قورالئ آنلامئندا قوللانئلدئغئنئ گؤستریر.
نیتەکیم دوامئنداکی آیت “نبینین، رسولە اویما” زۇرونلولوغونو وورغولاماقتادئر:
مَا كَانَ عَلَى النَّبِيِّ مِنْ حَرَجٍ فِيمَا فَرَضَ اللَّهُ لَهُ سُنَّةَ اللَّهِ فِي الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلُ وَكَانَ أَمْرُ اللَّهِ قَدَرًا مَقْدُورًا ﴿۳۸﴾ (سورة الأحزاب)
آللاهئن، نبیسی ایچین فارض قئلدئقلارئندا، سئقئنتئ دۇغوراجاق بیر شەی یۇقتور. بو، آللاهئن بوندان اؤنجەکیلرە دە اویغولادئغئ یاساسئدئر. آللاهئن أمری اؤلچۆلۆ بیچیلیدیر. (آحزاب سورەسی؛ 38)
بو آیتتە؛ “آللاهئن نبیسی ایچین فارض قئلدئغئ شەی” اۇلاراق ایفادە أدیلن، 36-نجئ آیتتەکی “آللاە وە رسولۆنۆن کسین حۆکمە باغلادئغئ ایشتیر“. دۇلایئسئیلا نبینین “رسولە” یاعنی “آللاهئن حۆکمۆنە” اویدوغونون أن گۆزل اؤرنکلریندن بیری بو آیتلردە گؤزلر اؤنۆنە سریلمیشتیر.
بنزەر دوروم شو آیتلردە دە گؤرۆلەبیلیر:
تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ ﴿۱۳﴾ وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَيَتَعَدَّ حُدُودَهُ يُدْخِلْهُ نَارًا خَالِدًا فِيهَا وَلَهُ عَذَابٌ مُهِينٌ ﴿۱۴﴾ (سورة النساء)
بونلار آللاهئن قۇیدوغو سئنئرلارئدئر. کیم آللاها وە رسولۆنە ایطاعات أدرسە اۇنو، اؤلۆمسۆز اۇلاراق قالاجاغئ وە ایچلریندن ائرماقلار آقان جننتلرە قۇیاجاقتئر. أن بۆیۆک قورتولوش ایشتە بودور. کیم قۇیدوغو سئنئرلارئ آشاراق آللاها وە رسولۆنە باشقالدئرئرسا اۇنو، اؤلمەمک اۆزرە قالاجاغئ بیر آتشە سۇقار. اۇنون ایچین آلچالتئجئ بیر عاذاب واردئر. (نیسا سورەسی؛ 14-13)
