“اینسان موتلو اۇلدوغوندا داحا ایی قالبلیدیر.”
اۇسکار وایلد
حایات؛ گؤرن، دویان، عاقلەدن هر اینسان ایچین یا آکتیف یا دا پاسیف دوروشتور. آکتیف دوروشون سیمگەسی اۇلان أرلرین، مەیوە ورن آغاچ میثالی یاراماز چۇجوقلار طارافئندان تاشلانماسئ گؤرۆلن بیر گرچکتیر. اۇلمایان اۇلایلارا “اۇلدو”، سؤیلنمەین سؤزلرە “سؤیلندی” دەنیلمەسی اۇلاغان شەیلردیر.
مەیوە ورن آغاجئ تاشلایان “چۇجوقتور، یارامازلئغئن گتیریسیدیر” دەنیلیر، عاففەدیلیر آما یا عاقلئ باشئندا ساندئغئن مۆسلۆمانلار ایسە نە یاپئلمالئدئر؟
اؤنجەلیکلە ایمانلارئن آللاهئن دەدیگی شکیلدە اۇلماسئ گرکیر. زیرا آللاە تعالا شو شکیلدە بویورموشتور:
أی ایمان أدنلر! آللاها، ألچیسینە، اۇ ألچییە ایندیردیگی کیتابا وە داحا اؤنجە ایندیردیگی کیتابلارا اینانئپ گۆونین. کیم آللاهئ، ملکلرینی، کیتابلارئنئ، ألچیلرینی وە آحیرت گۆنۆنۆ گؤرمزلیک أدر دە کافیر اۇلورسا ایشتە اۇ، گرچکتە اۇ اییجە ساپئتمئش دەمکتیر.” (نیسا؛ 136)
آحیرت گۆنۆندە یاپئلاندان، سؤیلننلردن حاتتا یاپئلماسئ گرکیرکن یاپئلمایانلاردان، سؤیلنمەسی گرکیرکن سؤیلنمەینلردن بیلە حسابا چکیلەجکتیر. اۇندان دۇلایئ اۇ جزا (قارشئلئق) گۆنۆنە اینانانلار سوئیظان بسلەمەملی، هر شەیین آصلئنئ آراشتئرمالئدئر.
“أی اینانئپ گۆوننلر! وارسایئملارئن (ظانلارئن) چۇغوندان قاچئنئن. باعضئ وارسایئملار دۇغرولاردان اوزاقلاشتئرئر. کیمسەدە قوصور آرامایئن، بیربیرینیزی آرقادان چکیشتیرمەیین. حانگینیز اؤلۆ قاردشینیزین أتینی یەمک ایستەر کی، بوندان تیکسینیرسینیز. آللاەتان چکینین! آللاە دؤنۆشلری (تؤوبەلری) قابول أدر، اۇنون ایکرامئ بۇلدور، (حوجورات؛ 12)
نەی! دۇقوز دۆگۆمدن گچتیکتن سۇنرا چئقان، اینسانئ مست أدن اۇ گۆزل سسین چئقماسئنا سبب اۇلان مۆزیک آلتی…
سؤز! دیشلرلە وە دوداقلا قاپالئ بیر آغئزدان چئقاراق یئلانئ دلیگیندن چئقاراجاق قادار اؤنملی اۇلان اۇ گۆزلیم سؤز…
اینسانئ اینسان أدن یا دا اینسانئ رذیل أدن سؤز…
هیچ دۆشۆنۆلمەدن سؤیلنن سؤزلر؛ نە جانلار یاقار، نە قالبلر قئرار، نە یووالار داغئتئر.
هر سؤزە اینانئلدئغئ، هر یالانئن تاعقیبچیسی اۇلوندوغو، هر ایفتیرایا قانئلدئغئ بیر دؤنمین قوربانئ اۇلماق…
یا دا زامانئنئن حض. عایشەسی اۇلابیلمک…
عیففت اؤرنگی آننەمیزە آتئلان ایفتیرالارئن دیز بۇیونو آشتئغئ، بیر آی بۇیونجا قاینار قازانلارئن قایناتئلدئغئ وە راببینین؛ “… بو ایفتیرایئ کندینیز ایچین بیر کؤتۆلۆک سانمایئن، عاکسینە اۇ، سیزین ایچین بیر اییلیکتیر.” (نور؛ 11) واحیەتتیگی ایفک حادیثەسی…
بنی موصطالیق غازوەسینین آرقاسئندا بئراقتئغئ أن عیبرتلی اۇلای ایفک حادیثەسی ایلە چاغلار سۇنراسئندا طاوئر آنلاتئلماقتادئر. ۆض. عایشەنین وە آصحابئ کیرامئن وردیگی بو ایمتیحان، بو گیبی دوروملاردا نە یاپئلماسئ گرکلیگی قۇنوسوندا درسلر وریرکن، دیگر طارافتان دا صاحیب اۇلونان أکسیکلرین گیدریلمەسینی واعاظ أتمکتەدیر.
بو ایفتیرایئ ایشیتتیگینیز زامان، ایمان أدن أرکک وە قادئنلار، کندی دین قاردشلری حاققئندا حۆسنیظان بسلەییپ دە؛ “بو آپآچئق بیر ایفتیرادئر!” دەسەلردی یا! اۇنلار (ایفتیراجئلار) بو ایددیعالارئنا دائیر دؤرت شاهید گتیرسەلردی یا! مادم کی شاهید گتیرەمەدیلر، ایشتە اۇنلار آللاە قاتئندا یالانجئلارئن تا کندیسیدیر. (نور؛ 13)
حض. عایشە آتئلان ایفتیرالارئن اۆزەریندن بیر آی گچتیکتن سۇنرا اؤگرنمیشتی. اؤگرندیکتن سۇنرا حاستالئغئنئ داحا دا آرتمئش، اۇلایلارئن آصلئنئ اؤگرنمک ایچین آللاە رسولۆندن ایذین آلئپ آننە باباسئنئن أوینە گیتمیشتی. اۇ ایکی گۆنلۆک بیلدیگی زامان دیلیمینی حپ آغلایاراق گچیرمیشتی. اۇ دورومو آننەمیز شو شکیلدە آنلاتتئ:
“حاققئمدا قۇنوشولانلارئ اؤگرنمەمین اۆزەریندن ایکی گجە بیر گۆندۆز گچمیشتی. بو سۆرە ایچریسیندە سۆرکلی آغلامئشتئم. رسولوللاە تۇپلانتئسئنئن همن سۇنراسئندا، آننە وە باباملا آغلاشتئغئمئز سئرادا یانئمئزا گلدی. یانئما اۇتوروپ؛ “عایشە!” دەدی وە حاققئمدا چئقان دەدیقۇدولارئ آنلاتتئ. سؤزلرینی؛ “أگر سن بو آنلاتئلانلارلا ایلگیلی دگیلسن، آللاە بو سؤیلننلرلە ایلگیلی اۇلمادئغئنئ بیلدیریپ، سنی تمیزە چئقارئر. یۇق، أگر بو گۆناهئ ایشلەدینسە آللاەتان عاففئنئ دیلە، تؤوبە أت! چۆنکی آللاە گۆناهئ ایعتیراف أدیپ دە تؤوبە أدن قولونو باغئشلار.” دیەرک تاماملادئ.
اۇ بؤیلە دەیینجە آننە باباما دؤنۆپ؛ “بنیم یریمە سیز جواب ورین” دەدیم. ایکیسی دە؛ “نە دیەجگیمیزی بیلمییۇروز” دەدیلر. رسولوللاهئن قۇنوشماسئ وە آننەملە بابامئن بو جوابئ قارشئسئندا آغلامام کسیلدی. بیردن کندیمی اۇلدوقچا گۆچلۆ بولدوم. آللاها حامد أدیپ اۇنو لایئقئیلا تسبیح أتتیکتن سۇنرا سؤیلەیەجکلریمی سؤیلەمەیە باشلادئم. اۇ زامانلار هنۆز قورئاندان أزبریم یۇقتو. بو نەدنلە دۆشۆنجەلریمی داحا ایی ایفادە أدەبیلمک ایچین، آیت اۇقوماق ایستەدیگیم حالدە اۇقویامامئشتئم.
دەدیم کی: “بن آنلئیۇروم کی سیز، حاققئمدا سؤیلننلری دینلەمیشسینیز وە حاتتا باعضئسئنا دا اینانمئشسئنئز. شیمدی بن سیزە؛ ‘بن بو گۆناهئ ایشلەمەدیم’ دەسم بانا اینانمازسئنئز. آما فارض أدەلیم کی؛ ‘بن اۇ گۆناهئ ایشلەدیم’ دەییپ ایعتیرافتا بولونسام همن اینانئرسئنئز. واللاهی بن کندیم ایچین دە سیزین ایچین دە یاعقوبون دەدیگیندن باشقاسئنئ دەمییۇروم. اۇ شؤیلە دەمیشتی: ‘آرتئق بانا دۆشن گۆزلجە بیر صابئردئر. ایددیعالارئنئز قارشئسئندا آنجاق آللاەتان یاردئم ایستنیر.’
سؤزلریمی بیتیرینجە سئرتئمئ دؤنۆپ یاتتئم. بن سوچسوز اۇلدوغومو بیلدیگیم ایچین آللاهئن دورومومو آچئغا قاووشتوراجاغئنا کسینلیکلە اینانئیۇردوم. آنجاق آللاهئن دوروموم حاققئندا آیت واحیەدەجگینی دۆشۆنمۆیۇردوم. شاحصئمئ ایلگیلندیرن بیر ایش ایچین آیت واحیۇلوناجاغئنئ عاقلئما داحی گتیرمییۇردوم. سادەجە رۆیا وەیا ایلهام یۇلویلا، رسولوللاهئن حاققئمدا بیلگیلندیریلەجگینی دۆشۆنمۆشتۆم. سئرتئمئ دؤنۆپ یاتئنجا رسولوللاە قالقمایا نیەتلندی. هنۆز قالقمامئشتئ کی آیت واحیۇلونمایا باشلادئ. بونو، رسولوللاهئن آیت واحیۇلونورکن صاحیب اۇلدوغو بلیرتیلرین آچئغا چئقماسئندان آنلادئم. واللاهی اۇ سئرادا بن نە قۇرقتوم نە دە آلدئرئش أتتیم. آننە باباما گلینجە حاققئمدا دەدیقۇدولار دۇغرولاناجاق دییە قۇرقودان نە یاپاجاقلارئنئ بیلمییۇرلاردئ.
رسولوللاهئن اۆزەریندن واحی حالی گچینجە یۆزۆ گۆلدۆ. سەوینچلییدی: “مۆژدە أی عایشە! آللاە سنی تمیزە چئقارتتئ” دەدی. رسولوللاە بؤیلە دەیینجە، آننەم وە بابام چۇق سەویندیلر؛ “رسولوللاها تشککۆر أت!” دەدیلر. بن:
“واللاهی نە سیزە نە دە اۇنا تشککۆر أدریم. بن آنجاق سیزلرین دویوپ دا رددەتمەدیگی شەیلردن بنی اوزاق توتان وە حاققئمدا آیت ایندیرن آللاها حامد وە تشککۆر أدریم” دەدیم. بن اؤیلە سؤیلەیینجە بابام؛ “سن بونو رسولوللاها مئ سؤیلۆیۇرسون؟” دەدی. بن دە؛ “أوت، اۇنا سؤیلۆیۇروم” دەدیم.
سئقئنتئلئ گچن زامانلارئن، حایئرلارا گبە اۇلدوغو، شر گیبی گؤرۆننلرین آرقاسئندا گۆزللیکلرین اۇلدوغو بیر گرچکتیر. اینانان اینسانئن راببە دایانماسئ، کندیندن بو دنلی أمین اۇلماسئ بؤیلەسی ایکراملارا غارق أدەجکتیر.
بؤیلەسی اۇلایلار، یانلئشلار یاپئلماماسئ وە یانلئشلئقلار قارشئسئندا ناسئل داورانئلماسئ گرکتیگینی اؤگرتن اۇلغولاردئر.
سۇروملولوقلارئن گؤرۆلمەسینی وە بو دۇغرولتودا یاشانماسئنئ اؤگرتیر.
حاققا ایمان أتمیش، تسلیم اۇلموش، توەککۆل أتمیش اۇلاراق قاووشانلاردان، بو دۆنیادان آئیرتە تمیز گؤچنلردن اۇلمامئز دوعاسئیلا…
