7.2- یاردئم بکلنتیسی
اینسانلارئن آللاەتان باشقا ایلاە أدینمە سببلریندن بیری دە اۇ ساحتە ایلاەلاردان یاردئم گؤرمە بکلنتیسیدیر. بونونلا ایلگیلی اۇلاراق آللاە تعالا شؤیلە بویورموشتور:
وَاتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ آلِهَةً لَعَلَّهُمْ يُنْصَرُونَ ﴿۷۴﴾ لَا يَسْتَطِيعُونَ نَصْرَهُمْ وَهُمْ لَهُمْ جُنْدٌ مُحْضَرُونَ ﴿۷۵﴾ (سورة یس)
74- بلکی اۇنلارئن یاردئمئ اۇلور دییە، آللاە ایلە آرالارئنا قۇیدوقلارئ ایلاەلار أدیندیلر.
75- اۇیسا بونلارا یاردئما اۇنلارئن گۆجۆ یتمز. آما بونلار اۇنلار ایچین حاضئر عاسکردیرلر. (یاسین سورەسی)
بلکی اۇنلارئ یاردئمئ اۇلور دییە، أدیندیکلری بیر تاقئم ایلاەلارا ایلیشکین یینە بیر ایی نیەت گؤسترگەسی اؤن پلاندادئر.
7.3- قورتارئجئلئق بکلنتیسی
اینسانلار قورتارئجئلئق بکلنتیسی ایلە دە ایلاە أدینیرلر. بونا دائیر بیر آیتی کریمە شؤیلەدیر:
وَيَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ مَا لَا يَضُرُّهُمْ وَلَا يَنْفَعُهُمْ وَيَقُولُونَ هَؤُلَاءِ شُفَعَاؤُنَا عِنْدَ اللَّهِ قُلْ أَتُنَبِّئُونَ اللَّهَ بِمَا لَا يَعْلَمُ فِي السَّمَاوَاتِ وَلَا فِي الْأَرْضِ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ ﴿۱۸﴾ (سورة یونس)
کندیلرینە ضارار ورمەیەجک، فایدا دا ساغلامایاجاق اۇلان شەیی /شەیلری آللاە ایلە آرالارئنا قۇیوپ قول اۇلورلار وە دەرلر کی؛ “بونلار آللاهئن یانئندا بیزە شفاعات أدەجک اۇلانلاردئر.” سن دە (اۇنلارا) دە کی: “سیز آللاها، گؤکلردە وە یردە بیلمەدیگی بیر شەیی می حابر ورییۇرسونوز؟ اۇ، اۇنلارئن اۇرتاق سایدئقلارئندان اوزاق وە یۆجەدیر.” (یونوس سورەسی؛ 18)
آیتتە بلیرتیلن شفاعات، قورتارئجئلئق بکلنتیسیدیر. بو دۆشۆنجەیە صاحیب اۇلان بیر کیشی جنابئ حاققئن حوضورونا گیدینجە دۆشۆنۆر کی، اۇ چۇق سەودیگی وارلئق گلسین؛ آللاە اۇنو حسابا چکرکن؛ “یا راببی! بو کیشی بیزدن! بیزیم آدامئمئز! دۆنیادایکن بیزە چۇق یاردئمئ دۇقونموشتور!” دەسین وە اۇنو قورتارسئن. حالبوکی آللاە تعالا؛ “سیز آللاها، گؤکلردە وە یردە بیلمەدیگی بیر شەیی می حابر ورییۇرسونوز؟” بویورموشتور.
7.4- دین وە عیلیم آداملارئنئ ایلاهلاشتئرماق
ایلاە أدینمە سببلریندن بیر دیگری دە دین وە عیلیم آداملارئنا وریلن آشئرئ دگردیر. بونونلا نە قاصدەتتیگیمیزی ایضاح أدەبیلمەمیز ایچین اؤنجەلیکلە شو آیتە بیر گؤز آتمامئز گرکمکتەدیر:
اتَّخَذُوا أَحْبَارَهُمْ وَرُهْبَانَهُمْ أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ وَالْمَسِيحَ ابْنَ مَرْيَمَ وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا إِلَهًا وَاحِدًا لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ سُبْحَانَهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ ﴿۳۱﴾ (سورة التوبة)
(یاهودی وە حئریستیانلار) بیلگینلرینی وە دین آداملارئنئ آللاە ایلە آرالارئنا قۇیوپ راب أدیندیلر. مریەم اۇغلو مسیحی دە اؤیلە. اۇیسا اۇنلارا وریلن أمیر سادەجە تک بیر ایلاها قول اۇلمالارئدئر. اۇندان باشقا ایلاە یۇقتور. آللاە، اۇنلارئن قۇشتوقلارئ شیرکتن مۆنززەتیر. (تەوبە سورەسی؛ 31)
شیرک، مۆسلۆمان دۆنیادان اوزاقلاشتئرئلدئغئ ایچین ماعالأسف بو آیت دۇغرو بیر شکیلدە آنلاشئلاماز اۇلموشتور! مئاللردە
7.4.1- یاهودی وە حئریستیانلارئن دورومو
یوقارئداکی آیتتن “أهلی کیتاب” اۇلاراق بیلینن یاهودی وە حئریستیانلارئن دین وە عیلیم آداملارئنئ راب أدینیپ مۆشریک اۇلدوقلارئ آنلاشئلماقتادئر. پکی، یاهودی وە حئریستیانلار نە یاپمئشلار دا دین وە عیلیم آداملارئنئ راب أدینمیشلردیر؟ گیدیپ اۇنلارئن اؤنۆندە رۆکوع وە سجدە می یاپمئشلار؟ اۇنلارئن رئضاسئ ایچین اۇروچ مو توتموشلار؟! اۇنلارئن چەورەسیندە دؤنۆپ حاج مئ یاپمئشلار؟! بو سۇرولارئن جوابئ صاددیندە شو مشهور ریوایتە یر ورەبیلیریز:
اؤنجەلری حئریستیان ایکن داحا سۇنرا مۆسلۆمان اۇلان
7.4.2- مۆسلۆمانلارئن دورومو
اونوتولمامالئدئر کی تەوبە سورەسینین 31-نجی آیتی سادەجە یاهودی وە حئریستیانلارلا عالاقالئ دگیلدیر. اۇنلار سادەجە بیرر اؤرنکتیر. پکی، بیز مۆسلۆمانلارئن عیلیم وە دین آداملارئمئزا باقئشئمئز ناسئل اۇلمالئدئر؟ بونونلا ایلگیلی اۇلاراق سۇن دؤنم مۆفسسیرلریندن ألمالئلئ حامدی یازئر (اؤل. 1942)، ایلگیلی آیتین تفسیریندە شونلارئ سؤیلەمیشتیر:
“هرحانگی بیرینی راب أدینمک ایچین اۇنا بەهمەحال (موطلاقا) “راب” آدئنئ ورمیش اۇلماق شارط دگیلدیر. آللاهئن أمرینە اویغون اۇلوپ اۇلمادئغئنئ حسابا قاتمایاراق اۇنون أمرینە اویماق وە اؤزللیکلە دە دینین حۆکۆملرینە عائید اۇلان حوصوصلاردا اۇنو قورال قۇیمایا یتکیلی سانئپ اۇ نە سؤیلەرسە نە أمرەدرسە دۇغرو فارض أتمک، اۇنا اویدوغو زامان آللاهئن أمرینە ترس دۆشەجگینی دۆشۆنمەدن حارەکت أتمک، اۇنو راب أدینمک وە اۇنا تاپماق دەمکتیر.”
یاعنی آللاهئن آچئق آیتلری بیر کنارا بئراقئلئپ حۇجالارئن شەیحلرین وەیا مذهب ایماملارئنئن سؤیلەدیکلری اۇنون کیتابئنئن اؤنۆنە گچیریلیرسە اۇ کیشیلر راب أدینیلمیش اۇلور. شو موحتشم تثبیتلر دە ألمالئلئیا عائیدتیر:
“آللاهئن أمیرلرینی گؤز آردئ أدەرک عالیملردە وەلەو جۆزئی بیر حۆکۆم واضع أتمە (حۆکۆم قۇیما) یتکیسی بولوندوغونو، حاتتا بیر ذررەنین بیلە حۆکمۆنۆن یرینی دگیشتیرمەیە یتکیلی اۇلدوقلارئنئ قابول وە تسلیم أیلەمک آللاەتان باشقاسئنا بیر رابلئق حیصصەسی ورمکتیر، اۇنلارئ “من دون اللە = آللاهئن گریسیندە” راب أدینمکتیر. شەیطانلارا، طاغوتلارا، نمرودلارا، فیرعاوونلارا، پوتلارا وە أوثانا تاپماق ناسئل بیر شیرک وە کۆفۆر ایسە، عالیملرە دە حاددیندن فاضلا قئیمت ورمک اؤیلەدیر. مثەلا؛ دۇغرویو یانلئشئ، حاققئ باطئلئ آیئرماقسئزئن حاق عیلمینین گرگی اۇلمایان فیکیرلرینی، سؤزلرینی، حاققئن أمرینە دایانمایان، اۇندان قایناقلانمایان شاحصی گؤرۆشلرینی، ایستک وە آرزویا دایانان کەیفی فتوالارئنئ وە ایرادەلرینی اۆستۆن توتماق، سانکی اۇنلاردا آللاهئن حارام قئلدئغئنئ حلال، حلال قئلدئغئنئ دا حارام قئلما یتکیسی وارمئش گیبی، حاققئ دگیشتیرەبیلەجک بیر حاققئ وارمئش گیبی، قاصئدلئ ساپئقلئقلار شؤیلە دورسون، آللاهئن أمرینە آیقئرئ اۇلدوغو آچئق اۇلان حاطالارئنا بیلە ایطاعاتی جائیز گؤرمک، حاصئلئ آللاە بو قۇنودا نە بویورویۇر، دییە دۆشۆنمەدن، آللاهئن أمرینە اویماق گرکتیگینی حسابا قاتمادان، اۇنلارا ایطاعات داحی اؤیلە بیر شیرک وە کۆفۆردۆر. آللاهئ بئراقئپ باشقالارئنا تاپماق دەمکتیر.
قۇنویلا ایلگیلی اۇلاراق مۆفسسیرلردن فاحرددین رازی، اۇرتادا آللاهئن آچئق آیتلری اۇلماسئنا راغمن اۇنلارئ دگیل دە؛ حۇجالارئنئن، شەیحلرینین، مذهب ایماملارئنئن گؤرۆشلرینی أساس آلئپ؛ قورئانئ آرد پلانا آتان، حاتتا گۆندملرینە بیلە آلمایانلار حاققئندا حۇجاسئنئن باشئندان گچن بیر اۇلایئ شؤیلە ناقلەتمیشتیر:
“فاقیەلری تاقلید أدن بیر گروپ اینسان گؤردۆم. اۇنلارا باعضئ مسئەلەلر حاققئندا قورئاندان پک چۇق آیت اۇقودوم. آما اۇنلارئن مذهبلری (گؤرۆش وە دۆشۆنجەلری) بو آیتلرە ترس دۆشۆیۇردو. بو یۆزدن اۇنلار بو آیتلری قابول أتمەدیلر، اۇنلارا توەججۆە گؤسترمەدیلر. (اۇنلارا آیت اۇقودوغوم ایچین دە) بانا شاشئپ قالدئلار! عادتا اۇنلار؛ “سلفیمیزدن (گچمیش عالیملریمیزدن) بو آیتلرین عاکسینە ریوایتلر گلمەسینە راغمن، ناسئل اۇلور دا بو آیتلرین ظاهیرییلە عامل أدیلەبیلیر؟” دییۇرلاردئ. شیمدی سن، گرچکتن اییجە دۆشۆنۆرسن بو حاستالئغئن، دۆنیادا یاشایانلارئن چۇغونون دامارلارئنا سیرایت أتمیش اۇلدوغونو گؤرۆرسۆن.”
