آللاهئن ألچیلرینی بیلە قوللوقتان داحا یوقارئ بیر مرتبەیە چئقارماماق، بیزیم ایمانئمئزئن اۇلمازسا اۇلمازئدئر. آما یوقارئداکی ایفادەلردە حض. عالی، حاشا تانرئلاشتئرئلمئش دورومدادئر! اؤیلە یا، نە قادار دگرلی اۇلورسا اۇلسون بیر اینسان ایچین “تانرئنئن ذاتئنا یاپئشمئش، اۇ اۇلموشتور”، “ایبتیداسئز أوول اۇ ایدی، سۇنسوز آحیر دە اۇ اۇلور” وە “اۇ، حاق ایلە أبدیدیر” جۆملەلرینی قوللانماق، اۇنو تانرئلاشتئرماقتان باشقا نە آنلاما گلەبیلیر کی! بو اؤزللیکلر سادەجە وە سادەجە آللاها ماحصوصتور. اۇ، شؤیلە بویورموشتور:
هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ ﴿۳﴾ (سورة الحدید)
أوول دە اۇدور، آحیر دە. ظاهیر دە اۇدور، باطئن دا. اۇ، هر شەیی بیلندیر. (حادید سورەسی؛ 3)
مەولانا عاینئ أثریندە بۆتۆن نبیلرە أن زۇر زامانلارئندا یاردئم أدن کیشینین آصلئندا حض. عالی اۇلدوغونو (!) شؤیلە آنلاتماقتادئر:
“آدمین تۇپراغئ اۇنون نوروندان ایدی. اۇ سببلە ملکلرین تاجئ اۇلدو؛ آللاهئن ایسیملری اۇندان بلیردی. اۇ تمیز وە یۆجە ایمامئن عیلمی سایەسیندە آدم، هر شەیی آنلادئ. (…)
شیت، کندیندە عالینین نورونو گؤردۆ وە یۆکسک عالمی اؤگرندی. نوح، کندینی یۆکسک منزیلە اولاشتئرئنجایا قادار، ایستەدیگینی حپ اۇندان بولدو. یینە اۇنداندئر کی، قورتولوشا أرن نوح، نهیردە غایرت طوفانئنئ بولدو دا بلادان قورتولموش اۇلدو. حالیل ایبراهیم پەیغامبر، دۇستلوقلا اۇنو آندئ دا آتش اۇنا آل لالە اۇلدو. نمرودون آتشی، اۇ آللاهئن دۇستونا حپ گۆل، نسرین، لالە اۇلدو. یینە اۇ ایدی کی، کەیفییلە کندی قۇیونونو ایسماعیلە قوربان أتتی. یوسوف، قویودا اۇنو آندئ دا، اۇ سالطانات مۆلکۆنۆ سۆسلەین تاحتئ بولدو. یاعقوب، اۇنون اؤنۆندە بیرچۇق اینلەدی دە یوسوفون قۇقوسونو آلئپ گؤزلری آچئلدئ. عیمرانئن اۇغلو موسا، اۇنون نورونو گؤردۆ دە اوزون گجەلر حایران قالدئ. قئرق گجە کندیندن گچتی؛ قاووشما وە گؤرۆشمە ذەوقینە دالدئ. سۇنرا دەدی کی: “یا راببی! بانا بو لۆطفوندان بیر عالامت ور.” حاق اۇنا: “ایشتە سانا (یدی بەیضا) نورلو ألی وردیم” دەدی.
یینە عالینین ورگیسیدیر کی، مریەمە آرقاداش اۇلدو دا عیسا وۆجودا گلدی.
(…) دیندە أوول، آحیر اۇ ایدی. آللاە ایلە ایچلی دئشلئ اۇ ایدی.
(…) أی أفندی! بنیملە بۇشونا قاوغا أتمە، بو بؤیلەدیر.” (جلالددین رومی)
آلئنتئلادئغئمئز بو جۆملەلرین مرکزینە تەوحیدی یرلشتیرمیش دینی مۆبینی ایسلامئن ایلکەلری ایلە اویوشتورولماسئ مۆمکۆن مۆدۆر؟ پکی، بونا راغمن “مۆبارک” قابول أدیلن بیر کیمسە طارافئندان سؤیلنمیش اۇلدوغو ایچین قابول مو أدیلەجکتیر؟ یۇقسا سادەجە شو آیتلر بیلە بو تۆر دۆشۆنجەلرین ایسلامدا یری اۇلمادئغئنئ سؤیلەمک ایچین کافی دگیل میدیر:
أَمَّنْ يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاءَ الْأَرْضِ أَإِلَهٌ مَعَ اللَّهِ قَلِيلًا مَا تَذَكَّرُونَ ﴿۶۲﴾ أَمَّنْ يَهْدِيكُمْ فِي ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَمَنْ يُرْسِلُ الرِّيَاحَ بُشْرًا بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ أَإِلَهٌ مَعَ اللَّهِ تَعَالَى اللَّهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ ﴿۶۳﴾ (سورة النمل)
62- (اۇنلار مئ حایئرلئ) یۇقسا داردا قالان بیری یاردئم ایستەدیگیندە یاردئمئنا قارشئلئق وریپ سئقئنتئلارئنئ گیدرن وە سیزی یریۆزۆنۆن حاکیملری یاپان (آللاە) مئ؟ آللاە ایلە بیرلیکتە باشقا بیر ایلاە مئ وار؟ بیلگینیزی نە قادار آز قوللانئیۇرسونوز؟
63- (اۇنلار مئ حایئرلئ) یۇقسا قارالارئن وە دنیزلرین قارانلئقلارئ ایچیندە سیزە یۇلونوزو بولدوران وە راحمتیندن اؤنجە رۆزگارلارئ مۆژدەجی اۇلاراق گؤندرن (آللاە) مئ؟ آللاە ایلە بیرلیکتە باشقا بیر ایلاە مئ وار؟ آللاە اۇنلارئن أش قۇشتوقلارئندان اوزاقتئر. (نمل سورەسی)
شیرکلە ایلگیلی بونجا آیتتن سۇنرا ذیهینلرە شؤیلە بیر سۇرو گلمەسی قووتلە موحتملدیر: یانلئش اۇلدوغونو بیلە بیلە اینسانلار نیچین شیرک دۆزنینی دوام أتتیریرلر؟
8- شیرک دۆزنی نیچین دوام أتتیریلییۇر
قورئانا مۆراجاعات أتتیگیمیزدە بو سۇرویا جواب تشکیل أدەبیلەجک آیتلرلە قارشئلاشئیۇروز. شؤیلە کی:
بیلیندیگی گیبی حض. ایبراهیمین قاومی دە مککە مۆشریکلری گیبی، قوتسال سایدئقلارئ وارلئقلارئن پوتلارئنئ یاپاراق اۇنلارا تاپئیۇرلاردئ. بیر گۆن حض. ایبراهیم، اۇنلارئن تاپتئقلارئ پوتلارئ یئقمئش، آما ایچیندن أن بۆیۆک اۇلانئنا دۇقونمامئشتئ. پوتلارئنئن یئقئلدئغئنئ گؤرن حالق قئسا سۆرەدە بونو یاپان کیشینین حض. ایبراهیم اۇلدوغونو آنلامئش وە اۇنو یاقالایئپ گتیرمیش وە اۇنا؛ “بونو تانرئلارئمئزا سن می یاپتئن؟” دییە سۇرموشلاردئ. اۇ دا غایت سۇغوققانلئ بیر شکیلدە؛ “بلکی بۆیۆکلری؛ شو یاپمئشتئر. (بانا دگیل) قۇنوشابیلییۇرلارسا اۇنلارا سۇرون!” دەدی. حض. ایبراهیمین بو سؤزلری اۆزەرینە اۇنلار کندینە گلدیلر وە؛ “بیز گرچکتن یانلئش یۇلدایئز” دەدیلر. فاقاط بونا راغمن یینە أسکی دیک قافالئلئغئنا دؤنەرک ایبراهیمە؛ “سن دە ایی بیلیرسین کی بونلار قۇنوشمازلار” دەدیلر. ایبراهیم دە؛ “پکی سیز، سیزە فایداسئ دا ضارارئ دا اۇلمایان شەیلری می آللاها ترجیح أدەرک اۇنلارا قوللوق أدییۇرسونوز؟ سیزە دە، آللاها ترجیح أدەرک قوللوق أتتیگینیز شەیلرە دە یازئقلار اۇلسون! حالا عاقئللانمایاجاق مئسئنئز؟” دەدی. (أنبیا سورەسی؛ 58-67) یاعنی اۇنلار آیتلرین شاهیدلیگی ایلە یانلئش یۇلدا اۇلدوقلارئنئن غایت فارقئندا اۇلاراق وە بونو کندیسینە ایعتیراف أتتیگی حالدە وە اۇنلارا فایدا ورمک شؤیلە دورسون، قۇنوشماقتان داحی عاجیز اۇلدوغونو، بیلدیگی حالدە پوتلارا تاپئیۇرلاردئ. پکی، نیچین؟
بونون سببینی ایبراهیمین (ع) آغزئندان شؤیلە اؤگرنییۇروز:
وَقَالَ إِنَّمَا اتَّخَذْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْثَانًا مَوَدَّةَ بَيْنِكُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ثُمَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَكْفُرُ بَعْضُكُمْ بِبَعْضٍ وَيَلْعَنُ بَعْضُكُمْ بَعْضًا وَمَأْوَاكُمُ النَّارُ وَمَا لَكُمْ مِنْ نَاصِرِينَ ﴿۲۵﴾ (سورة العنکبوت)
ایبراهیم دەدی کی: “سیزین آللاەتان اؤنجە بو پوتلارا توتونمانئز سادەجە آرانئزدا قایناشمایا وسیلە اۇلسون، دییەدیر. قئیامت گۆنۆ بیرینیز دیگرینی گؤرمک ایستەمەیەجک، هر بیرینیز دیگرینی دئشلایاجاقتئر (لاعنتلەیەجکتیر). سئغئناجاغئنئز یر اۇ آتشتیر. سیزە یاردئم أدن دە اۇلمایاجاقتئر.” (عانکبوت سورەسی؛ 25)
شیرک دۆزنینین نیچین سۆردۆرۆلدۆگۆ ایلە عالاقالئ اۇلاراق بو آیت اۇلدوقچا اؤنملیدیر. ایبراهیمین (ع) دیلیندن اؤگرنییۇروز کی؛ ساحتە دۆزنلرین آلتئندا یاتان أن بۆیۆک سبب، دۆنیەوی چئقارلار وە منفاعات ایلیشکیسیدیر. باشقا بیر آیتتە بو حوصوص شؤیلە آنلاتئلماقتادئر:
81- اۇنلار، کندیسینە بیر شرف وە ایعتیبار قازاندئرسئن، دییە آللاەتان اؤنجە باشقا ایلاەلار أدیندیلر.
82- اۇلماز بؤیلە شەی! اۇنلار بونلارئن یاپتئغئ قوللوغو تانئمایاجاق، بونلارا قارشئ چئقاجاقلاردئر.
دۇلایئسئیلا بو دۆزنین ایچیندە گؤنۆللۆ حاضئر عاسکر اۇلاراق گؤرەو آلان هرکس، چارقئن بیر دیشلیسی اۇلماق ایستەمکتە، قورولموش بو دۆزنین یئقئلماسئنا راضئ اۇلماماقتادئر. چۆنکی کندینجە اوغراشئلمئش، أمک وریلمیش کۆچۆک وەیا بۆیۆک چاپتا بیر جمعیەت /جماعات /طاریقات / مذهب اۇلوستورولموش وە آرزو أدیلدیگی گیبی تۇپلوم نزدیندە شرف وە ایعتیبار قازانئلمئشتئر. نتیجەسیندە دە جنابئ حاققئن ایفادە بویوردوغو گیبی؛ “… هر اؤبک کندی ألیندەکی ایلە اؤوۆنۆپ سەوینچ دویماقتادئر.” (روم سورەسی؛ 32)
سۇنوچ اۇلاراق دینین؛ “أن بۆیۆک گۆناە” اۇلاراق سایدئغئ وە تؤوبە أدیلمەدیگی تاقدیردە آصلا باغئشلانمایاجاغئنئ بیلدیردیگی “شیرک”، آصلئندا بیزدن اوزاقتا دگیلدیر. همن یانئ باشئمئزدا، گؤزۆمۆزۆن اؤنۆندە، أنسەمیزدەدیر. بو یۆزدن هر مۆسلۆمان اؤنجەلیکلە بو گۆناهئ ایی تانئمالئ، آردئندان دائیما اویانئق اۇلمالئ، کندیسینی قورئاندان هیچبیر زامان آیرئ توتمامالئ وە حایاتئنئ آللاهئن ایستەدیگی شکیلدە تانظیم أتملیدیر.
بیتتی
