قاورامئن سؤزلۆک آنلامئ:
کلیمە کؤکۆ أسکی سؤزلۆکلردن مۆفرداتتا “بلی” شکلیندە بولونورکن، گۆنجل قایناقلاردا “بلو” شکلیندە گچمکتەدیر.
مۆفردات: “ألبیسە یا دا بز پارچاسئ یئپراندئ وەیا أسکیدی” آنلامئندا “بَلِیَ” دەنیر. بوندان یۇلا چئقاراق، کیشییی یئپراتان سئناوا “بَلاءٌ” دەنمیشتیر. سئناما، سئقئنتئ وە دردلە دە اۇلابیلیر، لۆطوف وە ایحسانلا دا اۇلابیلیر.
سؤزلۆک: بلا (عارابچا):
1- ایچیندن چئقئلماسئ گۆچ، ساقئنجالئ دوروم
2- بۆیۆک ضارار وە سئقئنتئیا یۇل آچان اۇلای وەیا کیمسە
3- حاق أدیلن جزا.
“بلا” کلیمەسینین تۆرکچەدە آنلام دارالماسئنا اوغرایاراق “ایحسان وە لۆطوفلا ایمتیحان” ماعناسئنئن قایبۇلدوغو گؤزلنمیشتیر. بو آنلام دارالماسئ، ایحسان وە لۆطوف دوروموندا دا قولون اۆزرینە دۆشن گؤرەولر اۇلدوغونون اونوتولماسئنئ برابریندە گتیرمیشتیر. بو حاطا نەدنییلە، “شۆکۆر” کلیمەسی دە تۆرکچەدە آنلام دارالماسئنا اوغرامئش، أساس ماعناسئ اۇلان “ایحسان وە لۆطفون قارشئسئندا گؤرەولرینی یرینە گتیرمە” ایشیندن، قورو بیر “تشککۆر أدریم” سؤزۆنە ایندیرگنمیش اۇلابیلیر.
قاورامئن گچتیگی آیتلر وە دگرلندیرمە
“بلا” کؤکۆندن کلیمەلر تۇپلامدا 35 آیتتە 38 کز گچمکتەدیر.
قاورامئن قورئاندا دؤرت تمل قوللانئمئ اۇلدوغو گؤرۆلۆر:
1- کؤک ماعناسئیلا “یئپرانما” آنلامئندا فیعیل اۇلاراق گچتیگی بیر تک آیت مەوجودتور.
2- تک آیتتە قارشئلاشئلان دیگر بیر آنلام ایسە “یئپراتئجئ بیر ایشین اۆرۆنۆ” آنلامئدئر؛ آنجاق بو آیتە فارقلئ قوروملار طارافئندان فارقلئ مئاللر وریلمکتەدیر. آیتتە سؤزۆ گچن ایشین آللاە طارافئندان یاپئلمئش بیر ایمتیحان اۇلوپ اۇلمادئغئ دینلر تاریحچیلری طارافئندان بولونانا قادار آیتین مئالی بو شکیلدە آلئنمئشتئر. بو نەدنلە بورادا آیرئ بیر کاتگۇریدە اینجەلنمیشتیر.
3- اۆچۆنجۆ وە أن سئق قوللانئلان آنلامئ “یئپراتئجئ ایمتیحان” وە “یئپراتئجئ ایمتیحاندان گچیرمەدیر“.
4- دیگر آنلام ایسە، بیر شەیین دئشئنئن یئپرانماسئ سۇنوجوندا ایچیندەکی یا دا آلتئنداکیلرین گؤرۆنۆر اۇلدوغو، اؤزۆنۆن یا دا آلت قاتمانلارئنئن اۇرتایا چئقتئغئ گرچگیندن یۇلا چئقئلاراق وارئلان، “اۇرتایا چئقارما” آنلامئدئر.
- “بلا” کلیمەسینین ایلک وە کؤک آنلامئ “یئپرانماقتئر“. شو آیتتە بو آنلامدا گچر:
فَوَسْوَسَ إِلَيْهِ الشَّيْطَانُ قَالَ يَا آدَمُ هَلْ أَدُلُّكَ عَلَى شَجَرَةِ الْخُلْدِ وَمُلْكٍ لَا يَبْلَى ﴿۱۲۰﴾ (سورة طە)
شەیطان همن وسوسەیە گیریشتی دە، دەدی کی: “باق آدم! سانا اؤلۆمسۆزلۆک آغاجئنئ وە بۇزولمایاجاق (یئپرانمایاجاق) بیر سالطاناتئ گؤسترەییم می؟” (طاها سورەسی؛ 120)
- ایکینجی کاتگۇری اۇلاراق ألە آلدئغئمئز آیت شودور. بورادا سؤز قۇنوسو اۇلان زۇرلو أمک اۆرۆنۆنۆن، مئصئرلئلارئن گۆنۆمۆزدە داحی باعضئ سئرلارئ چؤزۆلەمەمیش پیرامیتلری وە دیگر یاپئلارئ اۇلدوغو سؤیلنەبیلیر:
وَآتَيْنَاهُمْ مِنَ الْآيَاتِ مَا فِيهِ بَلَاءٌ مُبِينٌ ﴿۳۳﴾ (سورة الدخان)
اۇنلارا (فیرعاوون وە حالقئنا)، عیلیملرینی گؤسترن اؤیلە شەیلر ورمیشتیک کی هر بیری آچئقچا زۇرلو بیر أمک اۆرۆنۆیدۆ. (دوحان سورەسی؛ 33)
- آشاغئداکی آیتتە “بلا” کلیمەسینین “یئپراتئجئ ایمتیحان” وە “اۇرتایا چئقارما” آنلاملارئ بیر آرادا گؤرۆلمکتەدیر:
وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجَاهِدِينَ مِنْكُمْ وَالصَّابِرِينَ وَنَبْلُوَ أَخْبَارَكُمْ ﴿۳۱﴾ (سورة محمد)
شوراسئ بیر گرچک کی ایچینیزدن مۆجادلە (جیهاد) أدنلری وە صابئرلئ داورانانلارئ بیلینجەیە؛ حابرلرینیزی اۇرتایا چئقارئنجایا قادار سیزی یئپراتئجئ بیر ایمتیحاندان گچیرەجگیز. (موحاممد سورەسی؛ 31)
- تک باشئنا “اۇرتایا چئقما” آنلامئندا گچتیگی آیتلر شونلاردئر:
هُنَالِكَ تَبْلُو كُلُّ نَفْسٍ مَا أَسْلَفَتْ وَرُدُّوا إِلَى اللَّهِ مَوْلَاهُمُ الْحَقِّ وَضَلَّ عَنْهُمْ مَا كَانُوا يَفْتَرُونَ ﴿۳۰﴾ (سورة یونس)
کیم نە یاپمئشسا اۇرادا اۇرتایا چئقاجاقتئر. حپسی، گرچک دۇستلارئ اۇلان آللاهئن حوضورونا گتیریلمیش اۇلاجاقلار وە اویدوردوقلارئ هر شەی دە قایبوُلوپ گیدەجکتیر. (یونوس سورەسی؛ 30)
يَوْمَ تُبْلَى السَّرَائِرُ ﴿۹﴾ (سورة الطارق)
سئرلارئن اۇرتایا دؤکۆلەجگی گۆن… (طارئق سورەسی؛ 9)
- دیگر آیتلردە “یئپراتئجئ ایمتیحان، سئناما” آنلامئندا قوللانئلماقتادئر. باعضئ اؤرنکلر آشاغئدادئر:
لَتُبْلَوُنَّ فِي أَمْوَالِكُمْ وَأَنْفُسِكُمْ وَلَتَسْمَعُنَّ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِنْ قَبْلِكُمْ وَمِنَ الَّذِينَ أَشْرَكُوا أَذًى كَثِيرًا وَإِنْ تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا فَإِنَّ ذَلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ ﴿۱۸۶﴾ (سورة آل عمران)
ماللارئنئز وە جانلارئنئز قۇنوسوندا یئپراتئجئ بیر ایمتیحاندان گچیریلەجگینیز کسیندیر. سیزدن اؤنجە کندیلرینە کیتاب وریلنلردن وە مۆشریکلردن چۇق سایئدا اۆزۆجۆ سؤز ایشیتەجگینیز دە کسیندیر. أگر کندینیزی قۇرویاراق صابرەدرسنیز بیلین کی بونلار، قارارلئلئق گرکتیرن ایشلردندیر. (آلی عیمران سورەسی؛ 186)
إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ نُطْفَةٍ أَمْشَاجٍ نَبْتَلِيهِ فَجَعَلْنَاهُ سَمِيعًا بَصِيرًا ﴿۲﴾ (سورة الإنسان)
بیز اینسانئ، چۇق قارئشئملئ دؤللنمیش یومورتادان یاراتتئق. اۇنو، یئپراتئجئ بیر ایمتیحاندان گچیرەجگیز؛ اۇ نەدنلە اۇنو دینلەین وە گؤرن بیر وارلئق حالینە گتیردیک. ( اینسان سورەسی؛ 2)
آشاغئداکی آیتلردە، اییلیکلە یاپئلان ایمتیحانئن “بیر سئناما اۇلدوغونون” فارق أدیلمەییپ، کیشینین کرامتی کندیندە گؤرمەسی گیبی بیر حاطادان، وە زۇرلوقلا یاپئلان ایمتیحاندان دا کیشینین قاباحاتی آللاها (حاشا) بولماسئ گیبی بیر باشقا حاطادان باحثەدیلمکتە، توتوملارئمئزئن بونلارا بنزەمەمەسی گرکتیگی باسیطچە آنلاتئلماقتادئر.
فَأَمَّا الْإِنْسَانُ إِذَا مَا ابْتَلَاهُ رَبُّهُ فَأَكْرَمَهُ وَنَعَّمَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَكْرَمَنِ ﴿۱۵﴾ وَأَمَّا إِذَا مَا ابْتَلَاهُ فَقَدَرَ عَلَيْهِ رِزْقَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَهَانَنِ ﴿۱۶﴾ (سورة الفجر)
اینسان بو؛ راببی اۇنو یئپراتئجئ بیر ایمتیحانا سۇقار، ایکرام أدر وە نیعمت وریرسە، دەر کی: “راببیم بانا ایکرام أتتی، بانا!” آما أگر اۇنو یئپراتئجئ بیر ایمتیحانا سۇقار، رئزقئنئ دارالتئرسا، بو سفر دەر کی: “راببیم بنی رذیل أتتی.” (فجر سورەسی؛ 16-15)
قاورامئن ایلگیلی اۇلابیلەجگی
قورئانداکی دیگر قاوراملار:
موحاممد سورەسی؛ 31-نجی آیتی باغلامئندا: ایمتیحانئن سۇنوجوندا بیلمە فیعیلی گرچکلشتیگیندن، بو قاورام بیلمە (عیلیم = علم) قاورامئیلا ایلیشکیلیدیر.
اینسان سورەسی؛ 2-نجی آیتی باغلامئندا: دینلەمە (سمع) وە ایلرییی گؤرمە (باصار = بصر) قاوراملارئنئن ایمتیحاندان سۇروملو اۇلماق وەیا اۇنو گچەبیلمک ایچین گرکن اؤگەلردن اۇلدوغو آنلاشئلماقتادئر.
آلی عیمران سورەسی؛ 152-نجی آیتی باغلامئندا: دورومو دگیشتیرمک (صارف = صرف)، ترسینە چەویرمک، غالیبکن ماغلوب دوروما دۆشۆرمک، ایمتیحان أتمک ایچین آللاە طارافئندان قوللانئلان یؤنتملردندیر.
آلی عیمران سورەسی؛ 186-نجئ آیتی باغلامئندا: موحتلیف ایمتیحانلارئن قارشئسئندا کندینی قۇروما (ایتتیقا = تَقَو) وە صابرەتمە (صبر)، قارارلئلئق (عازیم = عزم) گرکتیرن ایشلر اۇلاراق سایئلماقتادئر.
آیرئجا، ایمتیحان (امتحان) قاورامئ، فیتنە (فتنە) قاورامئ وە سؤزلۆکلردە “بلا” کؤکۆندن اۇلان ایبتیلا (إبتلاء) قاورامئیلا بنزەر ماعنادا دگرلندیریلمیشتیر.
قاورامئن أگیتیملە ایلیشکیسی
قورئانداکی “بیلمە قاورامئیلا” ایلگیلی بیر اؤزللیگی وورغولامادان، قورئانداکی “سئناما قاورامئ” دا نت آنلاشئلامایاجاقتئر. بو نەدنلە آشاغئداکی تانئمئ قورئان ائشئغئندا تکرار أتمکتە مجبوریت واردئر.
“بیلمک، بیر شەیی ذاتئیلا ایدراک أتمکتیر.” (مۆفردات) بو ایسە، آنجاق اۇنو قوللاناراق، یاعنی یاشایاراق اۇلور؛ عاکسی تاقدیردە بونا “عیلیم” دەنەمز. تەوراتتان بیلگیسی اۇلدوغو حالدە، اۇ بیلگیسینی قوللانمایانلار ناسئل کیتاب یۆکلۆ أشگە بنزتیلییۇرسا (جومعا سورەسی؛ 5)، بیلگی صاحیبی کیشی دە آنجاق اۇنو قوللانان کیشیدیر؛ یۇقسا حامالدان فارقئ یۇقتور.
قورئان آیتلریندەکی “سئناما“، یوقارئدا باحثەدیلن وە قورئاندا سؤز قۇنوسو اۇلان “بیلمەنین” سئنانماسئدئر.
یاعنی بیلگینین اؤزۆمسنیپ اؤزۆمسنمەدیگینین یا دا قوللانئلماسئ گرکتیگیندە حایاتا گچیریلیپ گچیریلمەیەجگینین اۇرتایا چئقارئلماسئ ایچین قوللانئلان بیر یؤنتمدیر.
گۆنۆمۆزدەکی أگیتیم گؤز اؤنۆنە آلئندئغئندا، اؤگرنجینین بیلگییی اؤزۆمسەمە دۆزەیینی وە أش زامانلئ اۇلاراق أگیتیمین أتکینلیگینی آنلاماق ایچین سئناو اۇلمازسا اۇلماز بیر عونصوردور. بو نەدنلە أگیتیمین دە وازگچیلمز بیر پارچاسئ اۇلاجاقتئر.
سۇنوچ
یوقارئدا باحثەدیلن قورئانا گؤرە “سئنامانئن” أگیتیم وە اؤگرتیمدە پراتیگە ناسئل دؤکۆلەجگی دۆشۆنۆلدۆگۆندە، سئناو یؤنتملرینین دە أزبرە دایالئ آنلاتئم وە یازئیا دگیل، دنەیە وە اویغولامایا یؤنەلیک اۇلماسئ گرکتیگی اۇرتایا چئقماقتادئر. عاکسی تاقدیردە سئناوئن مورادئ اۇلان “اۇرتایا چئقارما” ماقصادئ حاصئل اۇلمایاجاقتئر.
سایئسال درسلردە دنەیلر، چیزیملر وە پراتیکلە سئناولار یاپئلابیلیر. بو آلانداکی سچەنکلر سؤزل آلانلارا گؤرە داحا چۇق وە بیلینیردیر.
سؤزل درسلردە ناسئل سئناو یاپئلابیلەجگینە دائیر قورئاندا داحا فاضلا ایپاوجو آرانئپ قئصصالار اینجەلەمەمیز، یا دا أگیتیمجی آرقاداشلارئمئن دستگی وە باقئش آچئسئیلا مەوجود قئصصالارئ تکرار چالئشمامئز گرکەبیلیر. یینە دە قاناعاتیمیز، سؤزل درسلر ایچین، بیلگینین أزبردن اؤتەیە گچەرک ساوونابیلەجک دۆزەیدە اؤزۆمسندیگینی ایثبات أتمە آماجئیلا مۆناظارا شکلیندە سئناولار یاپئلماسئدئر.
بو أثنادا اؤگرنجینین، کندیسینە سونولان بیلگینین عاکسی یؤنۆندە وە ایثبات أدیلەبیلیر تزلری وارسا بونلار دا دگرلندیرمەیە آلئنمالئدئر. بؤیلەجە بیر کسیم اینسان طارافئندان سونولموش وە “قورئاندان ألدە أدیلدیگی کسین اۇلمایان” حاضئر بیلگینین ساغلاملئغئ دا دیگر کسیم اینسانلار طارافئندان سئنانمئش اۇلاجاقتئر. حاتتا بو أثنادا مۆناظارایا قاتئلان دیگر اؤگرنجیلر دە حالیحاضئردا سئناوا تابیع توتولموش اۇلابیلەجکلردیر.
سۆلەیمانیە واقفئ
أگیتیم آراشتئرمالارئ تۇپلولوغو
