گۇنادلارئن (تستیس وەیا اۇورلرین) ایلک اۇلاراق تشککۆل أتتیگی بؤلگە 10-نجو سئرت اۇمورغاسئنئن ساغئ وە سۇلودور. بو بؤلگەنین سئرت (ظهور) بؤلگەسی اۇلدوغونا دیققات أدیلملیدیر.
تستیسلر، 8-نجی هافتادان ایعتیبارن گؤچە باشلایاراق سئرت بؤلگەسیندن قارئن آلت بؤلگەسینە دۇغرو حارەکتە گچرلر. اۇنلارئن بو گؤچۆ 12-10 هافتا قادار دوام أدر (گبەلیگین 21-20-نجی هافتاسئنا قادار). آنجاق بو گؤچ أثناسئندا قاطەتتیکلری مسافەنین یۆزدە دۇقسانئنئ ایلک 8-7 هافتادا (گبەلیگین 15-14-نجی هافتاسئنا قادار) آلمئش اۇلورلار.
تستیسلر، گؤچلرینی دوام أتتیرەرک 21-نجی هافتا جیوارئندا قارنئن آلت بؤلگەسینە (قاسئق کانالئنئن ایچ یانئنا) یرلشیرلر. یدینجی آیا قادار بورادا چاقئلئ قالان تستیسلر 28-نجی هافتادا تکرار گؤچە باشلار وە قاسئق کانالئنئ گچرلر. کانالئ ایچردن دئشارئیا دۇغرو گچەرک وۆجود دئشئنا چئقارلار وە تۇربالارا یرلشیرلر. بؤیلەجە سئرت بؤلگەسیندن 8-نجی هافتادا باشلادئقلارئ گؤچلرینی دۇغوما قادار تاماملامئش وە نیهایی ایقامت یرلرینە (تۇربالارا) یرلشمیش اۇلورلار. أرگنلیک چاغئنا گلینجە اۆرتتیکلری حۆجرەلر (سپەرملر) ایلە دە نسلین (ذۆرریەتین) دوامئنئ ساغلامئش اۇلورلار.
تستیسلر ایچین گچرلی اۇلان بو سۆرجین بیر بنزەری قادئن یومورتالئق اۇرگانئ اۇورلر ایچین دە گچرلیدیر. آنجاق اۇورلر وۆجود دئشئنا چئقمازلار. سئرت بؤلگەسیندن باشلادئقلارئ گؤچلرینی قارنئن آلت بؤلۆمۆنە (راحیمین ساغ وە سۇلونا) یرلشەرک بیتیرمیش اۇلورلار.
اۇ حالدە، تۆم بو بیلگیلر ائشئغئندا شونو سؤیلەیەبیلیریز:
آعراف سورەسینین 172-نجی آیتیندەکی “ذۆرریەتین سئرتلاردان آلئنماسئ” ایفادەسی “یومورتالئقلارئن سئرت بؤلگەسیندن گؤچۆنۆ” آنلاتئیۇر اۇلمالئدئر. یومورتالئقلارئن بو گؤچۆ 15-نجی هافتالئق جنیندە (بۆیۆک اۇراندا) تاماملاندئغئنا گؤرە “ألست بربکم قالوا بلی” میثاقئ “آنا راحمیندە” وە “15-نجی هافتالئق ایکن” گرچکلشییۇر دەمکتیر.
پکی، آنا راحمیندە ایکن راببیمیزلە یاپتئغئمئز وە بیزیم دە شاهید اۇلدوغوموز بو میثاقئن ماهیەتی نەدیر؟
آنا راحمیندە ایکن وە اۆستەلیک یومورتالئقلارئن سئرتتان آلئندئغئ زامانلاردا (15-نجی هافتالئق جنیندە) گرچکلشن بیر دیگر حادیثە داحا واردئر کی، اۇ دا راببیمیزین بدنیمیزە اۆفلەدیگی روحتور.
ایلگیلی آیت شؤیلەدیر:
ثُمَّ سَوَّاهُ وَنَفَخَ فِيهِ مِنْ رُوحِهِ وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ قَلِيلًا مَا تَشْكُرُونَ ﴿۹﴾ (سورة السجدة)
سۇنرا اۇنو تاماملایئپ شکیللندیرمیش، اۇنا کندی روحوندان اۆفلەمیشتیر؛ وە سیزین ایچین قولاقلار، گؤزلر، قالبلر یاراتمئشتئر. نە قادار آز شۆکرەدییۇرسونوز! (سجدە سورەسی؛ 9)
راببیمیزدن اۆفلنن بو روح، آنا راحمیندەکی جنینە وە 15-نجی هافتادا اۆفلنیر. دیققات أدیلیرسە، روحون اۆفلنمە زامانئ ایلە ذۆرریەتیمیزین سئرتئمئزدان آلئندئغئ دؤنم عاینئ زامان دیلیمینە دنک دۆشر (آنا راحمیندە وە 15-نجی هافتادا).
اۇ حالدە راببیمیزلە یاپتئغئمئز بو میثاقئن آنا راحمیندە ایکن راببیمیزین بدنیمیزە (فئطراتئمئزا) یرلشتیردیگی “تەوحید بیلینجی” اۇلدوغو سؤیلنەبیلیر. دەمک کی راببیمیز، روحوندان اۆفلەدیگی بو پارچا ایلە فئطراتئمئزا بیر پرۇگرام (راببیمیزی بیلمە /تانئما بیلینجی) یرلشتیرمیش اۇلمالئدئر. بدنیمیزە اۆفلنن بو روح، فئطراتئمئزا یرلشتیریلن بیر بیلگیسایار پرۇگرامئ گیبیدیر. بو پرۇگرام اۇتۇماتیک اۇلاراق “بنیم بیر راببیم وار وە بن راببیمی بولمالئیئم” قۇموتو ایلە آچئلئر. بونا فئطراتئمئزا یرلشتیریلن “گنەتیک کۇدلاما” دا دیەبیلیریز.
طئبقئ بیر ببگین صاحیب اۇلدوغو ایچگۆدۆ وە رفلکسلر گیبی. هیچبیر ببک کندیسینە یۆکلنن آننەسینی أممە رفلکسیندن /فئطراتئندان حابردار دگیلدیر. هیچبیر اینسان بو فئطراتئن کندیسینە ناسئل یرلشتیریلدیگینی حاطئرلاماز وە بیلمز. آما دۇغان هر ببک اۇتۇماتیک اۇلاراق آننەسینی أممە رفلکسی گؤستریر. بو اۇنون فئطراتئنا یرلشتیریلن بیر پرۇگرامدئر.
بونا بنزەر شکیلدە، هر اینسان، کندیسینە یرلشتیریلن فئطرات (کۇدلاما) سایەسیندە فئطراتن راببینی بیلیر. اینسان اۇغلونا یۆکلنن بو پرۇگرام “بنیم بیر راببیم وار وە بن اۇنا گیدن یۇلو بولمالئیئم” قۇموتو ایلە آچئلئر. اینسانئن فئطراتئ بونو گرکتیریر. ایشتە بو نەدنلەدیر کی، هر فئطرات /قالب آنجاق آللاهئ بولونجا تاطمین اۇلور. قالبین باشقا تۆرلۆ تاطمین اۇلماسئ مۆمکۆن دگیلدیر.
بو دورومدا شؤیلە بیر سۇرو سۇرولابیلیر؛ راببیمیزین بدنیمیزە یرلشتیردیگی بو پرۇگرام (فئطرات) نە زامان دەورەیە گیرر؟ دۇغوم ایلە بیرلیکتە می؟ یۇقسا أرگنلیک دؤنمینە اولاشئنجا مئ؟
آیتتە ایشارت أدیلن زامان “ذۆرریەتین سئرتتان آلئندئغئ” زاماندئر. بو ایسە أرگنلیک دؤنمیندە دگیل (ایضاح أدیلدیگی اۆزرە) آنا راحمیندە ایکن گرچکلشیر. لاکین بو دورومدا شونو سؤیلەمک مۆمکۆندۆر؛ راببیمیزلە بو میثاقئ آنا راحمیندە ایکن یاپارئز. آما بو میثاق، آما أرگنلیگە اولاشئنجا یۆرۆرلیگە گیرر. تاعبیری جائیزسە پرۇگرام (گنەتیک کۇدلاما) آنا راحمیندە ایکن یۆکلنیر، آما أرگنلیگە اولاشئنجا آچئلئر.
بو نەدنلە، کندیسینە هیچبیر ایلاهی کیتاب وە رسول اولاشمایان أرگن بیر اینسانئن بیلە راببینی بیلمە وە بولما قۇنوسوندا (فئطراتن) سۇروملو اۇلدوغو قابول أدیلمیشتیر. چۆنکۆ راببیمیز حپیمیزی (کندی نفیسلریمیزی) بو میثاقئن یاپئلدئغئنا دائیر شاهید توتموشتور. هرکس گنەتیک کۇدلاما نیتەلیگیندەکی بو میثاقا فئطراتن (زۇرونلو اۇلاراق) شاهیدتیر. بو نەدنلە قئیامت گۆنۆ هیچ کیمسە بو دورومو (فئطراتئنا یرلشتیریلن تەوحیدی) اینکار أدەمز. فئطراتئمئز بونا شاهیدتیر.
آعراف سورەسینین 172-نجی آیتیندە دیققات أدیلمەسی گرکن دیگر بیر حوصوص دا میثاقئن (آدمدن دگیل) آدم اۇغوللارئندان آلئنمئش اۇلماسئدئر. دەمک کی بو میثاق آدم ایلە دگیل آدم اۇغوللارئ ایلە یاپئلمئشتئر. چۆنکۆ آدم، آنا راحمیندە گلیشمەمیشتیر. آدمین ذۆرریەتی آنا راحمیندە ایکن سئرتئندان آلئنمامئشتئر. آما هر آدم اۇغلو آنا راحمیندە گلیشمیشتیر. دۇلایئسئیلا آیتتە آدمدن باحثەدیلمەمیش اۇلماسئ (آدم اۇغلوندان باحثەدیلمەسی) بو میثاقئن آنا راحمیندە ایکن یاپئلدئغئنئ گؤسترن عیلاوە بیر دلیلدیر.
اؤزتلە، آدم اۇغوللارئنئن ذۆرریەتی سئرتئندان آنا راحمیندە ایکن (15-نجی هافتالئق جنین حالیندە) آلئنئر. “ألست بربکم = بن سیزین راببینیز دگیل میییم؟” سۇروسونا (فئطراتن) وردیگیمیز “قالوا بلی = دەدیلر؛ أوت، ألبتتە کی سن بیزیم راببیمیزسین.” جوابئ، راببیمیزین روحوندان اۆفلەیەرک فئطراتئمئزا یرلشتیردیگی راببیمیزی بیلمە وە تانئما بیلینجیدیر. هر اینسان فئطراتن (گنەتیک اۇلاراق) بو میثاقا شاهیدتیر (اللە أعلم).
ایمان وە کۆفۆر یان یانا
اؤنجەکی بؤلۆمدە ایضاح أدیلن آعراف سورەسینین 172-نجی آیتینە گؤرە هر اینسان دۇغوشتان مۆمیندیر. آما باعضئ اینسانلار، فئطراتئنداکی بو حاقیقاتی (گرچگی) اؤرتەرک کافیر اۇلابیلیر.
مَنْ كَفَرَ بِاللَّهِ مِنْ بَعْدِ إِيمَانِهِ إِلَّا مَنْ أُكْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِيمَانِ وَلَكِنْ مَنْ شَرَحَ بِالْكُفْرِ صَدْرًا فَعَلَيْهِمْ غَضَبٌ مِنَ اللَّهِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ ﴿۱۰۶﴾ (سورة النحل)
کیم قالبن ایمان أتتیکتن سۇنرا آللاهئ اینکار أدرسە، زۇرلانان حاریج؛ ایشتە آللاهئن غاضابئ بونلارادئر؛ اۇنلار ایچین بۆیۆک بیر عاذاب واردئر. (ناحل سورەسی؛ 106)
آیرئجا، ایمان ایلە کۆفۆر آراسئندا چۇق اینجە بیر چیزگی بولونور. “بن ایمان أتتیم” دیەن هیچبیر مۆمین اؤلنە قادار مۆمین قالما گارانتیسی یۇقتور. عاکسینە ایمان أدن هرکس تکرار کافیر اۇلابیلیر. حاتتا بو قۇنودا سۆرکلی بیر گل-گیت یاشانابیلیر.
إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا ثُمَّ كَفَرُوا ثُمَّ آمَنُوا ثُمَّ كَفَرُوا ثُمَّ ازْدَادُوا كُفْرًا لَمْ يَكُنِ اللَّهُ لِيَغْفِرَ لَهُمْ وَلَا لِيَهْدِيَهُمْ سَبِيلًا ﴿۱۳۷﴾ (سورة النساء)
ایمان أتتیکتن سۇنرا اینکار أدنلر، سۇنرا یینە ایمان أدیپ تکرار اینکار أدنلر، سۇنرا دا اینکارئنئ آرتتئرانلار آللاە نە باغئشلایاجاق نە دە اۇنلارئ دۇغرو یۇلا ایلتەجکتیر. (نیسا سورەسی؛ 137)
لَا تَعْتَذِرُوا قَدْ كَفَرْتُمْ بَعْدَ إِيمَانِكُمْ إِنْ نَعْفُ عَنْ طَائِفَةٍ مِنْكُمْ نُعَذِّبْ طَائِفَةً بِأَنَّهُمْ كَانُوا مُجْرِمِينَ ﴿۶۶﴾ (سورة التوبة)
(بۇشونا) عؤذۆر دیلەمەیین؛ چۆنکۆ سیز ایمان أتتیکتن سۇنرا کافیر اۇلدونوز. باعضئلارئنئزئ عاففەتسک بیلە سوچلارئندا ائصرار أدن باعضئلارئنئزئ عاذابا اوغراتاجاغئز. (تەوبە سورەسی؛ 66)
ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ آمَنُوا ثُمَّ كَفَرُوا فَطُبِعَ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لَا يَفْقَهُونَ ﴿۳﴾ (سورة المنافقون)
بونون سببی، اۇنلارئن ایمان أتتیکتن سۇنرا کافیر اۇلمالارئدئر. قالبلری مۆهۆرلندیگی ایچین آرتئق اۇنلار آنلامازلار. (مۆنافیقون سورەسی؛ 3)
اینسانلار، اؤزللیکلە قورئان آیتلرینە قارشئ تاقئندئقلارئ طاوئر نەدنییلە اینکارا دۆشەبیلیرلر.
حَتَّى إِذَا جَاءُوا قَالَ أَكَذَّبْتُمْ بِآيَاتِي وَلَمْ تُحِيطُوا بِهَا عِلْمًا أَمَّاذَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿۸۴﴾ (سورة النمل)
نیهایت، (حساب یرینە) گلدیکلری زامان آللاە بویورور: “سیز، نە اۇلدوغونو تام قاورامادان (عیلمییلە قوشانمادان) آیتلریمی یالان سایدئنئز اؤیلە می؟ اؤیلە دگیلسە یاپتئغئنئز نەیدی؟” (نمل سورەسی؛ 84)
آیرئجا، آللاە تعالا ایندیردیگی کیتابئ ایلە حۆکۆم ورمەینلری کافیر ایعلان أتمیشتیر.
… وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولَئِكَ هُمُ الْكَافِرُونَ ﴿۴۴﴾ (سورة المائدة)
… کیم آللاهئن ایندیردیگییلە حۆکمەتمزسە، ایشتە اۇنلار کافیردیر. (مائیدە سورەسی؛ 44)
اۇ حالدە هرکس (اؤزللیکلە دین آداملارئ) آللاهئن کیتابئ ایلە حۆکۆم ورملیدیر. حۆکمۆن قایناغئ قورئاندان باشقا بیر کیتاب اۇلاماز. آیرئجا “بن قورئانا ایمان أتتیم” دیەن هیچ کیمسە کندیسینە اۇقونان آیتلرە قارشئ قایئدسئز قالمامالئ وە تۆم آیتلرە قایئدسئز، شارطسئز تسلیم اۇلمالئدئر. هیچبیر آیت قارشئسئندا “آما، لاکین، فاقاط” دەمەملیدیر.
عاکسی حالدە کیتابئن بیر قئسمئنا اینانمئش، بیر قئسمئنا اینانمامئش (کافیر) اۇلور.
… أَفَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْكِتَابِ وَتَكْفُرُونَ بِبَعْضٍ فَمَا جَزَاءُ مَنْ يَفْعَلُ ذَلِكَ مِنْكُمْ إِلَّا خِزْيٌ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ يُرَدُّونَ إِلَى أَشَدِّ الْعَذَابِ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ ﴿۸۵﴾ (سورة البقرة)
… یۇقسا سیز کیتابئن بیر قئسمئنا اینانئپ بیر قئسمئنئ اینکار مئ أدییۇرسونوز؟ ایچینیزدن بؤیلە یاپانلارئن دۆنیا حایاتئنداکی جزاسئ پریشان /رذیل اۇلماقتان باشقا بیر شەی دگیلدیر. اۇنلارئن قئیامت گۆنۆندەکی جزاسئ ایسە عاذابئن أن شیددتلیسی اۇلاجاقتئر. آللاە، یاپتئقلارئنئزدان غافیل دگیلدیر. (باقارا سورەسی؛ 85)
