ایسلام، آللاها تسلیم اۇلماقتئر. آللاها تسلیم اۇلماق، اۇنون وارلئقلاردا گچرلی قانون وە قوراللارئنا تسلیم اۇلماقتئر. یوقارئدا گچن روم سورەسی؛ 30-نجو آیتتە بلیرتیلدیگی گیبی آللاهئن دینی، بو قوراللارئن بۆتۆنۆدۆر. هرکسین وۆجودو وە اۇرگانلارئ دا بیرر آیت اۇلدوغو ایچین ایندیریلن آیتلرلە یۆز یۆزە گلیپ اۇنلارئ دۇغرو آنلایانلار، اۇنلارئن آللاها عائید اۇلدوغونو قۇلایجا قاورارلار.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنْفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَوَلَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ ﴿۵۳﴾ (سورة الفصلت)
اۇنلارا، چەورەلریندە وە کندی بدنلریندە اۇلان آیتلریمیزی گؤسترەجگیز، سۇنوندا اۇنون (قورئانئن) تۆمۆیلە دۇغرو اۇلدوغو، اۇنلار آچئسئندان اییجە اۇرتایا چئقاجاقتئر. راببینین (صاحیبینین) هر شەیە شاهید اۇلماسئ یتمز می؟ (فوصصیلت سورەسی؛ 53)
بۆتۆن بونلاردان دۇلایئ وارلئقلارئن راببی (صاحیبی) اۇلان آللاهئن کیتابئنا اویان وە اۇنا تام تسلیم اۇلان کیشیدە نە بیر قۇرقو قالئر نە دە اۆزۆنتۆ. اۇنون ایچی دائیما راحاتتئر.
سۇنوچ اۇلاراق بیلیمین قایناغئ یاراتئلان آیتلر، دینین قایناغئ دا ایندیریلن آیتلردیر. دین بیلگینلری ایلە بیلیم آداملارئ بیرلیکتە چالئشئرلارسا حایاللرین اؤتەسیندە بیر باشارئیا اولاشئرلار.
د- ایندیریلن کیتاب ایلە یۆزلشمەینلر
آللاهئن ایندیردیگی کیتابلا یۆزلشمەمیش اۇلانلار، اۇ اۇلمادان بیلەمەیەجکلری شەێلردن سۇروملو توتولمازلار.
نبیمیزلە ایلگیلی شو آیتلر، بیزیم ایچین دە کسین دلیلدیر:
وَلَنْ تَرْضَى عَنْكَ الْيَهُودُ وَلَا النَّصَارَى حَتَّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ قُلْ إِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الْهُدَى وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ بَعْدَ الَّذِي جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ مَا لَكَ مِنَ اللَّهِ مِنْ وَلِيٍّ وَلَا نَصِيرٍ ﴿۱۲۰﴾ (سورة البقرة)
(أی موحاممد!) دینی یاشاما بیچیملرینە اویمادئقچا یاهودیسی دە حئریستیانئ دا سندن آصلا راضئ اۇلماز. دە کی: “دۇغرو یۇل آللاهئن گؤستردیگی یۇلدور.” سانا بو بیلگی گلدیکتن سۇنرا توتار دا اۇنلارئن ایستکلرینە اویارسان، آللاە سنین ولین دە اۇلماز یاردئمجئن دا. (باقارا سورەسی؛ 120)
… وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ بَعْدَمَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ مَا لَكَ مِنَ اللَّهِ مِنْ وَلِيٍّ وَلَا وَاقٍ ﴿۳۷﴾ (سورة الرعد)
… (أی موحاممد!) بو بیلگی سانا گلدیکتن سۇنرا اۇنلارئن آرزولارئنا اویارسان، آللاها قارشئ سنین نە بیر ولین نە دە بیر قۇرویوجون اۇلور. (راعد سورەسی؛ 37)
أ- مۆمین، مۆنافئق، کافیر
“مۆمین”، آللاها اینانئپ گۆونن وە اۇنا گؤنۆلدن تسلیم اۇلان کیشیدیر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آيَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِيمَانًا وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ ﴿۲﴾ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ ﴿۳﴾ أُولَئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا لَهُمْ دَرَجَاتٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَمَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَرِيمٌ ﴿۴﴾ (سورة الأنفال)
مۆمینلر، آللاە حاطئرلاتئلئنجا یۆرکلری تیترەین، اۇنون آیتلری باغلانتئلارئیلا بیرلیکتە اۇقونونجا گۆونلری آرتان وە یالنئزجا راببینە (صاحیبینە) گۆونیپ دایانان کیمسەلردیر. اۇنلار، نامازلارئنئ دۆزگۆن وە سۆرکلی قئلار، کندیلرینە وردیگیمیز رئزئقلارئ یرلی یریندە حارجارلار. ایشتە گرچک مۆمینلر اۇنلاردئر. اۇنلار ایچین راببی قاتئندا درەجەلر، باغئشلانما وە بۇل رئزئق واردئر. (أنفال سورەسی؛ 4-2)
“کافیر” دە اؤنجە اینانئر وە گؤنۆلدن تسلیم اۇلور. آما داحا سۇنرا آللاهئن یۆکلەدیگی گؤرەولردن سادەجە بیر تانەسینی بیلە قابول أتمزسە کافیر اۇلور.
دیگرلرینی أکسیکسیز یاپسا دا کافیر اۇلماقتان قورتولاماز. چۆنکۆ کندینە گؤرە شارطلار بلیرلەین بیری آللاها تسلیم اۇلموش سایئلاماز. ایبلیس ایلە ایلگیلی آیتلر دیققاتلە اۇقونورسا گؤرۆلۆر کی، اۇنو کافیر یاپان، آللاهئن تک بیر أمرینی قابول أتمەمەسیدیر. (باقارا سورەسی؛ 34)، (آعراف سورەسی؛ 11)، (حیجر سورەسی؛ 29)، (ایسرا سورەسی؛ 61)، (کهف سورەسی؛ 50)، (طاها سورەسی؛ 115) وە (صاد سورەسی؛ 172)
“کافیرلیگین“، ایماندان سۇنرا گلن بیر أیلم اۇلدوغو قۇنوسوندا؛ آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
يَوْمَ تَبْيَضُّ وُجُوهٌ وَتَسْوَدُّ وُجُوهٌ فَأَمَّا الَّذِينَ اسْوَدَّتْ وُجُوهُهُمْ أَكَفَرْتُمْ بَعْدَ إِيمَانِكُمْ فَذُوقُوا الْعَذَابَ بِمَا كُنْتُمْ تَكْفُرُونَ ﴿۱۰۶﴾ وَأَمَّا الَّذِينَ ابْيَضَّتْ وُجُوهُهُمْ فَفِي رَحْمَةِ اللَّهِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ ﴿۱۰۷﴾ (سورة آل عمران)
باعضئ یۆزلرین آق اۇلاجاغئ، باعضئ یۆزلرین دە قاراراجاغئ گۆندە، یۆزلری قارارانلارا شؤیلە دەنیر: “سیز ایناندئقتان سۇنرا کافیر اۇلدونوز، اؤیلە می! کافیر اۇلمانئزا قارشئلئق، تادئن شو عاذابئ!” یۆزلری آق اۇلانلار ایسە آللاهئن ایکرامئ ایچیندە اۇلورلار وە اۇرادا اؤلۆمسۆز اۇلاراق قالئرلار. (آلی عیمران سورەسی؛ 107-106)
قورئانئ کندینە گؤرە صئنئفلاندئرانئن گرچک آنلامدا کافیر اۇلدوغونو شو آیتلردن اؤگرنییۇروز:
إِنَّ الَّذِينَ يَكْفُرُونَ بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَيُرِيدُونَ أَنْ يُفَرِّقُوا بَيْنَ اللَّهِ وَرُسُلِهِ وَيَقُولُونَ نُؤْمِنُ بِبَعْضٍ وَنَكْفُرُ بِبَعْضٍ وَيُرِيدُونَ أَنْ يَتَّخِذُوا بَيْنَ ذَلِكَ سَبِيلًا ﴿۱۵۰﴾ أُولَئِكَ هُمُ الْكَافِرُونَ حَقًّا وَأَعْتَدْنَا لِلْكَافِرِينَ عَذَابًا مُهِينًا ﴿۱۵۱﴾ وَالَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَلَمْ يُفَرِّقُوا بَيْنَ أَحَدٍ مِنْهُمْ أُولَئِكَ سَوْفَ يُؤْتِيهِمْ أُجُورَهُمْ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا ﴿۱۵۲﴾ (سورة النساء)
(150) آللاە ایلە رسوللرینی /اۇنلارئن گتیردیگی کیتابلارئ گؤرمزلیکتن گلن وە آللاە ایلە رسوللرینی /کیتابلارئنئ آیئرماق ایستەین: “بیر قئسمئنا اینانئر، بیر قئسمئنا اینانمایئز،” دیەن وە ایکیسی آراسئندا بیر یۇل توتماق ایستەینلر وار یا…
(151) ایشتە آصئل کافیرلر اۇنلاردئر. اۇ کافیرلرە آلچالتئجئ بیر عاذاب حاضئرلادئق.
(152) آللاە ایلە رسوللرینە /گتیردیکلری کیتابلارا اینانئپ گۆونن وە اۇنلاردان بیرینی دیگریندن آیئرمایانلارا گلینجە، اۇنلارا اؤدۆللرینی آللاە ورەجکتیر. آللاە چۇق باغئشلار، ایکرامئ بۇلدور.
(نیسا سورەسی)
کافیرلر، گیزلەدیکلری ایمانئن کندیلرینە یتتیگینی دۆشۆنەرک: “بنیم قالبیمی آللاە بیلیر” دەر وە مۆمین اۇلدوقلارئنئ آما آللاها تام تسلیم اۇلامادئقلارئنئ دۆشۆنۆرلر.
ایلگیلی آیتلر شؤیلەدیر:
رُبَمَا يَوَدُّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ كَانُوا مُسْلِمِينَ ﴿۲﴾ ذَرْهُمْ يَأْكُلُوا وَيَتَمَتَّعُوا وَيُلْهِهِمُ الْأَمَلُ فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ ﴿۳﴾ (سورة الحجر)
کافیرلر /آیتلری گؤرمزلیکتە دیرننلر، زامان زامان: “کشکە بیز دە تام تسلیم اۇلانلاردان اۇلساق” دییە چۇق آرزو أدرلر. بئراق اۇنلارئ، یەسین ایچسین، حایاتئن تادئنئ چئقارسئنلار! بکلنتیلری کندیلرینی اۇیالاسئن! ناسئل اۇلسا یاقئندا اؤگرنەجکلردیر. (حیجر سورەسی؛ 3-2)
“مۆنافئق“، تۆنل آنلامئنا گلن “نفق” ایلە عاینئ کؤکتندیر. مۆنافئغئن تۆنل گیبی ایکی طارافا باقان یۆزۆ واردئر. گؤرۆنۆردە مۆمیندیر آما کافیرلرلە گیزلی ایشبیرلیگی ایچیندە اۇلور. بو ایشی اوستاجا یاپتئقلارئ ایچین نبیمیزی بیلە حایران بئراقان مۆنافئقلار واردئ.
اۇنلار دا دیگر کافیرلر گیبی اؤنجە اینانئر، سۇنرا منفاعاتلری گرگی کافیر اۇلورلار. تک فارقلارئ، یالان سؤیلەیەرک کافیرلیکلرینی گیزلەمەلریدیر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
وَمِمَّنْ حَوْلَكُمْ مِنَ الْأَعْرَابِ مُنَافِقُونَ وَمِنْ أَهْلِ الْمَدِينَةِ مَرَدُوا عَلَى النِّفَاقِ لَا تَعْلَمُهُمْ نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ سَنُعَذِّبُهُمْ مَرَّتَيْنِ ثُمَّ يُرَدُّونَ إِلَى عَذَابٍ عَظِيمٍ ﴿۱۰۱﴾ (سورة التوبە)
چەورەنیزدەکی تاشرالئ عارابلاردان وە مدینە حالقئندان مۆنافئقلار (ایکییۆزلۆلر) واردئر. اۇنلار مۆنافئقلئقتا اوستالاشمئشلاردئر. سن اۇنلارئ بیلەمزسین، اۇنلارئ بیز بیلیریز. اۇنلارا (بو دۆنیادا) ایکی قات عاذاب أدەجگیز. سۇنرا دا بۆیۆک بیر عاذابا ایتیلەجکلردیر. (تەوبە سورەسی؛ 101)
إِذَا جَاءَكَ الْمُنَافِقُونَ قَالُوا نَشْهَدُ إِنَّكَ لَرَسُولُ اللَّهِ وَاللَّهُ يَعْلَمُ إِنَّكَ لَرَسُولُهُ وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَكَاذِبُونَ ﴿۱﴾ اتَّخَذُوا أَيْمَانَهُمْ جُنَّةً فَصَدُّوا عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ إِنَّهُمْ سَاءَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ ﴿۲﴾ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ آمَنُوا ثُمَّ كَفَرُوا فَطُبِعَ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لَا يَفْقَهُونَ ﴿۳﴾ وَإِذَا رَأَيْتَهُمْ تُعْجِبُكَ أَجْسَامُهُمْ وَإِنْ يَقُولُوا تَسْمَعْ لِقَوْلِهِمْ كَأَنَّهُمْ خُشُبٌ مُسَنَّدَةٌ يَحْسَبُونَ كُلَّ صَيْحَةٍ عَلَيْهِمْ هُمُ الْعَدُوُّ فَاحْذَرْهُمْ قَاتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّى يُؤْفَكُونَ ﴿۴﴾ (سورة المنافقون)
(1) مۆنافئقلار سانا گلدیکلریندە دەرلر کی: “بیز شاهیدیز؛ گرچکتن سن آللاهئن ألچیسیسین.” آللاە، ألبتتە سنین کندیسینین ألچیسی اۇلدوغونو بیلییۇر آما آللاە شاهید، مۆنافئقلار کسینلیکلە یالانجئدئرلار.
(2) بو گیبی سؤزلری قالقان أدینیپ آللاهئن یۇلوندان چکیلیرلر. یاپتئقلارئ نە کؤتۆدۆر!
(3) کؤتۆ اۇلان، اؤنجە اینانمالارئ سۇنرا آیتلری گؤرمزلیکتن گلمەلریدیر. آردئندان قالبلری اۆزریندە ینی بیر یاپئ اۇلوشور؛ آرتئق (نە حالە گلدیکلرینی) آنلامازلار.
(4) اۇنلارئ گؤردۆگۆندە قئلئق قئیافتلرینە حایران قالئرسئن. قۇنوشورلارسا سؤزلرینە قولاق وریرسین. اۇیسا دووارا دایالئ کالاس گیبیدیرلر. هر گۆرۆلتۆیۆ عالەیەلرینە سانئرلار. آصئل دۆشمان اۇنلاردئر؛ اۇنلارا قارشئ دیققالی اۇل. آللاە جانلارئنئ آلسئن! بو یانلئشا ناسئل سۆرۆکلنییۇرلار؟
(مۆنافیقون سورەسی)
آللاە تعالا شو آیتتە مۆنافئقلارئ شەیطانا بنزەتەرک اۇنلارا هیچ گۆونیلەمەیەجگینە آچئقلار:
كَمَثَلِ الشَّيْطَانِ إِذْ قَالَ لِلْإِنْسَانِ اكْفُرْ فَلَمَّا كَفَرَ قَالَ إِنِّي بَرِيءٌ مِنْكَ إِنِّي أَخَافُ اللَّهَ رَبَّ الْعَالَمِينَ ﴿۱۶﴾ (سورة الحشر)
(مۆنافئقلار) طئبقئ شەیطان گیبیدیرلر؛ شەیطان اینسانا: “کافیر اۇل!” دەر. کافیر اۇلورسا بو دفعا دا شؤیلە دەر: “بنیم سنینلە ایشیم یۇق؛ بن، وارلئقلارئن راببی (صاحیبی) اۇلان آللاەتان قۇرقارئم. (حاشر سورەسی؛ 16)
“منفاعاتلرینین أسیری اۇلانلار” آراسئندا یاپتئقلارئنئن یانلئش اۇلدوغونو قابول أدنلر واردئر. اۇنلار کافیر دگیل، گۆناهکار صئنئفئنا گیررلر.
مثەلا آللاهئن سارحۇش أدیجی ماددەلری حارام قئلدئغئنئ بیلن ایکی کیشی عاینئ ماسادا ایچکی ایچسەلر، بیری: “آللاهئم! بن یانلئش یاپئیۇروم”؛ دیگری دە: “بونون نەرەسی یانلئش، نە گۆزل أگلنییۇروز” دەسە؛ بیرینجیسی “گۆناهکار“، ایکینجیسی “کافیر” اۇلور. بلکی وازگچرلر دییە آللاە، هر ایکیسینین دە ایچینە یاپتئقلارئنئن یانلئش اۇلدوغونو ایلهام أدر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا ﴿۸﴾ قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاهَا ﴿۹﴾ وَقَدْ خَابَ مَنْ دَسَّاهَا ﴿۱۰﴾ (سورة الشمس)
آللاە کیشییە داورانئشلارئنداکی یانلئشلئغئ دا، دۇغرولوغو ایلهام أدر. کیم کندینی گلیشتیریرسە اومدوغونا قاووشور. کیم دە کندینی پیس ایشلرە سۇقارسا قایبەدر. (شمس سورەسی؛ 10-8)
آللاە، حاطالارئندان وازگچمک ایستەینلرین اؤنلرینی آچار. یانلئشا دوام أدنلرین دە ایچلرینی اییجە دارالتئر کی، تەوبە أدیپ حاطالارئندان دؤنسۆنلر.
ایلگیلی آیتلردن ایکیسی شؤیلەدیر:
فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ وَمَنْ يُرِدْ أَنْ يُضِلَّهُ يَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَيِّقًا حَرَجًا كَأَنَّمَا يَصَّعَّدُ فِي السَّمَاءِ كَذَلِكَ يَجْعَلُ اللَّهُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ ﴿۱۲۵﴾ وَهَذَا صِرَاطُ رَبِّكَ مُسْتَقِيمًا قَدْ فَصَّلْنَا الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَذَّكَّرُونَ ﴿۱۲۶﴾ (سورة الأنعام)
آللاە، (دۇغرو داورانئشلارئندان دۇلایئ) یۇلا گلدیگینی اۇنایلاماق ایستەدیگی کیشینین گؤنلۆنۆ ایسلاما آچار. (یانلئش داورانئشلارئندان دۇلایئ) یۇلدان ساپتئغئنئ اۇنایلاماق ایستەدیگی کیشینین ایسە ایچیندە سانکی یۆکسکلرە چئقئیۇرموش گیبی بونالما وە سئقئنتئ اۇلوشتورور. آللاە، کندیسینە اینانئپ گۆونمەینلرین اۆستۆندە پیسلیگی ایشتە بؤیلە اۇلوشتورور. بو، راببینین ایزلەدیگی شاشماز یۇلدور. گرکلی بیلگییە صاحیب اۇلان بیر تۇپلولوق ایچین آیتلری آیرئنتئلئ اۇلاراق آچئقلامئشئزدئر. (أنعام سورەسی؛ 126-125)
گؤرۆلدۆگۆ گیبی هرکس کندینی دیندار سانئر. آما دۇغرو دیندارلئق، عاقلئ قوللانمایئ وە آللاهئن کیتابئنا اویمایئ گرکتیریر. ایشتە تام بورادا عیلیم آداملارئ وە دین آداملارئ دەورەیە گیرر. بونلارئن بیر منفاعات پشیندە اۇلمایانلارئ چۇق فایدالئ اۇلور وە چؤزۆم یۇللارئنئ گؤستریرلر. آما دینی وە بیلیمی، منفاعاتلری ایچین قوللانانلار، أن تهلیکەلی اینسانلار حالینە گلیرلر.
