آللاە، حاطالارئندان وازگچمک ایستەینلرین اؤنلرینی آچار. یانلئشا دوام أدنلرین دە ایچلرینی اییجە دارالتئر کی، تەوبە أدیپ حاطالارئندان دؤنسۆنلر.
ایلگیلی آیتلردن ایکیسی شؤیلەدیر:
فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ وَمَنْ يُرِدْ أَنْ يُضِلَّهُ يَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَيِّقًا حَرَجًا كَأَنَّمَا يَصَّعَّدُ فِي السَّمَاءِ كَذَلِكَ يَجْعَلُ اللَّهُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ ﴿۱۲۵﴾ وَهَذَا صِرَاطُ رَبِّكَ مُسْتَقِيمًا قَدْ فَصَّلْنَا الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَذَّكَّرُونَ ﴿۱۲۶﴾ (سورة الأنعام)
آللاە، (دۇغرو داورانئشلارئندان دۇلایئ) یۇلا گلدیگینی اۇنایلاماق ایستەدیگی کیشینین گؤنلۆنۆ ایسلاما آچار. (یانلئش داورانئشلارئندان دۇلایئ) یۇلدان ساپتئغئنئ اۇنایلاماق ایستەدیگی کیشینین ایسە ایچیندە سانکی یۆکسکلرە چئقئیۇرموش گیبی بونالما وە سئقئنتئ اۇلوشتورور. آللاە، کندیسینە اینانئپ گۆونمەینلرین اۆستۆندە پیسلیگی ایشتە بؤیلە اۇلوشتورور. بو، راببینین ایزلەدیگی شاشماز یۇلدور. گرکلی بیلگییە صاحیب اۇلان بیر تۇپلولوق ایچین آیتلری آیرئنتئلئ اۇلاراق آچئقلامئشئزدئر. (أنعام سورەسی؛ 126-125)
گؤرۆلدۆگۆ گیبی هرکس کندینی دیندار سانئر. آما دۇغرو دیندارلئق، عاقلئ قوللانمایئ وە آللاهئن کیتابئنا اویمایئ گرکتیریر. ایشتە تام بورادا عیلیم آداملارئ وە دین آداملارئ دەورەیە گیرر. بونلارئن بیر منفاعات پشیندە اۇلمایانلارئ چۇق فایدالئ اۇلور وە چؤزۆم یۇللارئنئ گؤستریرلر. آما دینی وە بیلیمی، منفاعاتلری ایچین قوللانانلار، أن تهلیکەلی اینسانلار حالینە گلیرلر.
ف- عیلیم آداملارئ وە دین آداملارئ
عیلیم قارئن دۇیورماز آما قوللوغو یالنئز آللاها یاپان وە یاردئمئ یالنئز اۇندان ایستەین (فاتیحا سورەسی؛ 5) عیلیم آدامئنئن وە دین آدامئنئن باشقاسئندان بیر بکلنتیسی اۇلماز. اۇنلار قارشئلاشتئقلارئ زۇرلوقلارا آللاە ایچین گؤگۆس گررلرسە آللاە اۇنلارئ دستکلەر وە هدفلرینە اولاشتئرئر. بیر آیت شؤیلەدیر:
وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ ﴿۶۹﴾ (سورة العنکبوت)
اوغروموزدا جیهاد أدنلری /ألیندن گلنی یاپانلارئ ألبتتە یۇللارئمئزا یؤنلندیریریز. آللاە ألبتتە گۆزل داورانانلارلا برابردیر. (عانکبوت سورەسی؛ 69)
آللاە تعالا اۇنلارا دستک اۇلمامئز ایچین بیزلرە شو أمری ورمیشتیر:
لِلْفُقَرَاءِ الَّذِينَ أُحْصِرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ لَا يَسْتَطِيعُونَ ضَرْبًا فِي الْأَرْضِ يَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِيَاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسِيمَاهُمْ لَا يَسْأَلُونَ النَّاسَ إِلْحَافًا وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ ﴿۲۷۳﴾ (سورة البقرة)
یاردئمئ اؤزللیکلە، بۆتۆن واقتینی آللاە یۇلونا آدایان ایحتیاج صاحیبلرینە یاپئن. اۇنلار دئشاردا دۇلاشئپ چالئشامازلار. اۇنورلو اۇلدوقلارئ ایچین دە دوروملارئنئ بیلمەین اۇنلارئ زنگین سانئر. اۇنلارئ بلیرتیلریندن تانئرسئن. کیمسەدن ائصرارلا بیر شەی ایستەمزلر. حایرا یاپتئغئنئز هر حارجامایئ بیلن آللاەتئر. (باقارا سورەسی؛ 273)
“بۆتۆن واقتینی آللاە یۇلونا آدایان”، دۇغرولوقتان شاشماز. دۇغرو سؤیلەینی دۇقوز کؤیدن قۇودوقلارئ ایچین بونلارئن ایمتیحانئ چۇق آغئر اۇلور. آما بؤیلە بیر ایمتیحانئ گؤزە آلامایانئن آللاەتان بیر بکلنتیسی اۇلاماز.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تُتْرَكُوا وَلَمَّا يَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِينَ جَاهَدُوا مِنْكُمْ وَلَمْ يَتَّخِذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلَا رَسُولِهِ وَلَا الْمُؤْمِنِينَ وَلِيجَةً وَاللَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ ﴿۱۶﴾ (سورة التوبة)
آللاە، ایچینیزدن جیهاد أدنلری /ألیندن گلنی یاپانلارئ بیلمەدن بیر دە آللاهئن، ألچیسینین وە مۆمینلرین دئشئندا بیرینی سئرداش أدینمەینلری بیلمەدن کندی حالینیزە بئراقئلاجاغئنئزئ مئ ساندئنئز؟ آللاە، یاپتئغئنئز هر شەیین ایچ یۆزۆندن حابرداردئر. (تەوبە سورەسی؛ 16)
دۇغرولارئ آنلاتماق قۇلایدئر آما قابول أتتیرمک زۇردور. دۇغرولاردان أن چۇق راحاتسئز اۇلانلار، منفاعات چەورەلریدیر. اۇنلار، هدفلرینە اولاشابیلمک ایچین دین آداملارئنئ وە عیلیم آداملارئنئ یانلارئنا چکمەیە چالئشئرلار. بونلاردان حانگیسی اۇنلارا بۇیون أگرسە أن تهلیکەلی اینسان حالینە گلیر.
آللاە تعالا بو قۇنودا شو اویارئدا بولونموشتور:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ كَثِيرًا مِنَ الْأَحْبَارِ وَالرُّهْبَانِ لَيَأْكُلُونَ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَيَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا يُنْفِقُونَهَا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ ﴿۳۴﴾ يَوْمَ يُحْمَى عَلَيْهَا فِي نَارِ جَهَنَّمَ فَتُكْوَى بِهَا جِبَاهُهُمْ وَجُنُوبُهُمْ وَظُهُورُهُمْ هَذَا مَا كَنَزْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ فَذُوقُوا مَا كُنْتُمْ تَكْنِزُونَ ﴿۳۵﴾ (سورة التوبة)
(34) أی اینانئپ گۆوننلر! عیلیم آداملارئنئن وە دین آداملارئنئن چۇغو اینسانلارئن ماللارئنئ حاقسئز یۇللا یەر وە اۇنلارئ آللاهئن یۇلوندان چەویریرلر. آلتئنئ وە گۆمۆشۆ بیریکتیریپ دە آللاە یۇلوندا حارجامایانلارا آجئقلئ بیر عاذابئ مۆژدەلە!
(35) بیر گۆن اۇ آلتئن وە گۆمۆشلر جهننم آتشیندە قئزدئرئلاجاق؛ اۇنلارلا آلئنلارئ، یانلارئ وە سئرتلارئ داغلاناجاق وە اۇنلارا شؤیلە دەنیلەجکتیر: “ایشتە کندینیز ایچین بیریکتیردیکلرینیز! تادئن باقالئم بیریکتیردیکلرینیزی!”
(تەوبە سورەسی)
باعضئ یاهودی بیلگینلری، نبیمیز حایاتتا ایکن، مۆسلۆمان قئلئغئنا بۆرۆنەرک بو یۇلا گیرمیش وە دینیمیزی بۇزمایا چالئشمئشلاردئر.
بونو آنلاتان چۇق سایئداکی آیتتن بیر بؤلۆمۆ شؤیلەدیر:
أَفَتَطْمَعُونَ أَنْ يُؤْمِنُوا لَكُمْ وَقَدْ كَانَ فَرِيقٌ مِنْهُمْ يَسْمَعُونَ كَلَامَ اللَّهِ ثُمَّ يُحَرِّفُونَهُ مِنْ بَعْدِ مَا عَقَلُوهُ وَهُمْ يَعْلَمُونَ ﴿۷۵﴾ وَإِذَا لَقُوا الَّذِينَ آمَنُوا قَالُوا آمَنَّا وَإِذَا خَلَا بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ قَالُوا أَتُحَدِّثُونَهُمْ بِمَا فَتَحَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ لِيُحَاجُّوكُمْ بِهِ عِنْدَ رَبِّكُمْ أَفَلَا تَعْقِلُونَ ﴿۷۶﴾ أَوَلَا يَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا يُسِرُّونَ وَمَا يُعْلِنُونَ ﴿۷۷﴾ وَمِنْهُمْ أُمِّيُّونَ لَا يَعْلَمُونَ الْكِتَابَ إِلَّا أَمَانِيَّ وَإِنْ هُمْ إِلَّا يَظُنُّونَ ﴿۷۸﴾ فَوَيْلٌ لِلَّذِينَ يَكْتُبُونَ الْكِتَابَ بِأَيْدِيهِمْ ثُمَّ يَقُولُونَ هَذَا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ لِيَشْتَرُوا بِهِ ثَمَنًا قَلِيلًا فَوَيْلٌ لَهُمْ مِمَّا كَتَبَتْ أَيْدِيهِمْ وَوَيْلٌ لَهُمْ مِمَّا يَكْسِبُونَ ﴿۷۹﴾ (سورة البقرة)
(75) شیمدی بونلارئن (بو یاهودیلرین) سیزە اینانئپ گۆونمەلرینی می بکلییۇرسونوز؟ ایچلریندن بیرطاقئمئ آللاهئن سؤزۆنۆ (قورئانئ) دینلییۇر، دۇغرو باغلانتئیئ قوردوقتان سۇنرا اۇنو تاحریف أدییۇرلار (آنلامئنئ قایدئرئیۇرلار). بونو بیلە بیلە یاپئیۇرلار.
(76) آللاهئن کیتابئنا اینانئپ گۆوننلرلە قارشئلاشئنجا: “بیز دە اۇنا اینانئپ گۆوندیک!” دییۇر، بیربیرلرییلە باش باشا قالئنجا دا شؤیلە دییۇرلار: “آللاهئن سیزە گؤستردیگی شەیی (قورئانئن حاق کیتاب اۇلدوغونو) راببینیزین قاتئندا سیزە قارشئ دلیل اۇلاراق قوللانسئنلار دییە می اۇنلارا سؤیلۆیۇرسونوز؟ بو باغئ قورامئیۇر موسونوز؟
(77) بونلار بیلمزلر می کی، آللاە اۇنلارئن گیزلەدیکلرینی دە آچئغا ووردوقلارئنئ دا بیلیر.
(78) اۇنلارئن بیر قئسمئ اۆممیدیر؛ کیتابئ دگیل، اۇنونلا ایلگیلی بکلنتیلری بیلیر وە سادەجە تاحمین یۆرۆتۆرلر.
(79) فاقاط أللرییلە کیتاب یازان، سۇنرا اۇنونلا گچیجی بیر چئقار ساغلاماق ایچین: “بو آللاە قاتئنداندئر!” دیەنلرین چکەجگی وار. هم یازدئقلارئندان دۇلایئ چکەجکلری وار، هم دە قازاندئقلارئندان دۇلایئ چکەجکلری وار!
(باقارا سورەسی)
وَإِنَّ مِنْهُمْ لَفَرِيقًا يَلْوُونَ أَلْسِنَتَهُمْ بِالْكِتَابِ لِتَحْسَبُوهُ مِنَ الْكِتَابِ وَمَا هُوَ مِنَ الْكِتَابِ وَيَقُولُونَ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَمَا هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَيَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَهُمْ يَعْلَمُونَ ﴿۷۸﴾ مَا كَانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُؤْتِيَهُ اللَّهُ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ ثُمَّ يَقُولَ لِلنَّاسِ كُونُوا عِبَادًا لِي مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلَكِنْ كُونُوا رَبَّانِيِّينَ بِمَا كُنْتُمْ تُعَلِّمُونَ الْكِتَابَ وَبِمَا كُنْتُمْ تَدْرُسُونَ ﴿۷۹﴾ (سورة آل عمران)
(78) أهلی کیتابتان بیرطاقئمئ کیتابتان اۇقور گیبی دیللرینی أگیپ بۆکرلر کی، کیتابتان ساناسئنئز. آما کیتابتان دگیلدیر. “اۇ آللاە قاتئنداندئر،” دەرلر؛ آما آللاە قاتئندان دگیلدیر. آللاها قارشئ بیلە بیلە یالان سؤیلەرلر.
(79) آللاهئن کندیسینە کیتاب وە نبیلیک وردیگی بیر بشرین قالقئپ دا اینسانلارا: “آللاەتان اؤنجە بانا قول اۇل!” دەمە حاققئ یۇقتور. اۇنون دیەجگی شودور: “کیتابئ بیلمەنیز وە اۆزریندە چالئشمانئز سببییلە کندینیزی راببینیزی راببینیزین یۇلانا آدایان کیشیلر اۇلون!”
(آلی عیمران سورەسی)
بو یاهودیلر، یاپتئقلارئنئن یانلئش اۇلدوغونو چۇق ایی بیلدیکلری ایچین کندیلرینی شؤیلە تسللی أدییۇرلاردئ:
وَقَالُوا لَنْ تَمَسَّنَا النَّارُ إِلَّا أَيَّامًا مَعْدُودَةً قُلْ أَتَّخَذْتُمْ عِنْدَ اللَّهِ عَهْدًا فَلَنْ يُخْلِفَ اللَّهُ عَهْدَهُ أَمْ تَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ ﴿۸۰﴾ بَلَى مَنْ كَسَبَ سَيِّئَةً وَأَحَاطَتْ بِهِ خَطِيئَتُهُ فَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ ﴿۸۱﴾ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَئِكَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ ﴿۸۲﴾ (سورة البقرة)
(80) “آتش بیزە سایئلئ بیرقاچ گۆندن فاضلا دۇقونماز!” دەرلر. دە کی: “آللاە قاتئندان سؤز مۆ آلدئنئز؟ أگر اؤیلەیسە آللاە سؤزۆندن دؤنمز. یۇقسا آللاە حاققئندا بیلمەدیگینیز شەیلر می سؤیلۆیۇرسونوز؟”
(81) حایئر! کؤتۆلۆک یاپان وە گۆناها اییجە باتانلار جهننم آهالیسیدیر، اۇنلار اۇرادا اؤلۆمسۆز اۇلاراق قالئرلار.
(82) آللاها اینانئپ گۆەنن وە ایی ایشلر یاپانلار ایسە جننت آهالیسیدیر. اۇنلار دا اۇرادا اؤلۆمسۆز اۇلاراق قالئرلار.
(باقارا سورەسی)
یاهودیلر تەوراتئ سادەجە عیبادتتە اۇقونان بیر کیتاب حالینە گتیرمیش، اۇنون یرینە “سؤزلۆ تەورات” دەدیکلری “تالمودو” قۇیموشلار وە اۇنو تک قایناق یاپمئشلاردئر. بونون بیر بنزەرینی مۆسلۆمانلارا قارشئ یاپئپ اۇنلارئ قورئاندان اوزاقلاشتئرماق ایستەدیکلری ایچین نبیمیز، شو سؤزۆ سؤیلەمیش اۇلمالئدئر:
“بندن بیر شەی یازمایئن. کیم بندن، قورئان دئشئندا بیر شەی یازمئشسا اۇنو یۇق أتسین. بنیم سؤزلریمی آنلاتابیلیرسینیز، اۇندا بیر سئقئنتئ یۇقتور.” (مۆسلیم)
حالیفە عؤمرین، نبیمیزین سؤزلرینی بیر کیتابتا تۇپلامایئ دۆشۆندۆگۆ، صاحابیلرلە ایستیشارەدن سۇنرا شؤیلە سؤیلەدیگی ریوایت أدیلیر:
“بیر سۆنن کیتابئ یازماق ایستەمیشتیم. فاقاط سیزدن اؤنجەکی بیر تۇپلولوغو حاطئرلادئم، کیتابلار یازدئلار وە اۇنلارئن اۆزرینە یۇغونلاشاراق آللاهئن کیتابئنئ هرحانگی بیر شەیلە آصلا اؤرتمم.”
مۆسلۆمانلارئ قورئاندان اوزاقلاشتئرماق ایچین چالئشان یاهودیلری آنلاتان آیتلردن بیر قئسمئ شؤیلەدیر:
قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لِمَ تَكْفُرُونَ بِآيَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ شَهِيدٌ عَلَى مَا تَعْمَلُونَ ﴿۹۸﴾ قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لِمَ تَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ مَنْ آمَنَ تَبْغُونَهَا عِوَجًا وَأَنْتُمْ شُهَدَاءُ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ ﴿۹۹﴾ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تُطِيعُوا فَرِيقًا مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ يَرُدُّوكُمْ بَعْدَ إِيمَانِكُمْ كَافِرِينَ ﴿۱۰۰﴾ وَكَيْفَ تَكْفُرُونَ وَأَنْتُمْ تُتْلَى عَلَيْكُمْ آيَاتُ اللَّهِ وَفِيكُمْ رَسُولُهُ وَمَنْ يَعْتَصِمْ بِاللَّهِ فَقَدْ هُدِيَ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ ﴿۱۰۱﴾ (سورة آل عمران)
(98) دە کی: “أی أهلی کیتاب (کیتابلارئندا اوزمان کیشیلر)! نەدن آللاهئن آیتلرینی گؤرمزلیکتە دیرنییۇرسونوز؟ نەلر یاپتئغئنئزا آللاە شاهیدتیر.”
(99) دە کی: “أی أهلی کیتاب (کیتابلارئندا اوزمان کیشیلر)! گرچکلیگینە بیذذات شاهید اۇلدوغونوز حالدە نەدن آللاهئن یۇلونو چارپئتما آرایئشئنا گیرەرک اینانمئش کیمسەلری اۇ یۇلدان اوزاقلاشتئرمایا چالئشئیۇرسونوز؟ یاپتئغئنئز هیچبیر شەی، آللاها گیزلی قالماز.”
(100) أی اینانئپ گۆوننلر! کندیلرینە کیتاب وریلنلرین بیر کسیمینە گؤنۆللۆ اۇلاراق بۇیون أگرسنیز، اینانئپ گۆوندیکتن سۇنرا سیزی آیتلری گؤرمز حالە گتیریرلر. (کافیر یاپارلار)
(101) سیزە آللاهئن آیتلری باغلانتئلارئ ایلە بیرلیکتە اۇقونورکن وە آللاهئن گؤندردیگی رسولۆ /اۇنون ألچی اۇلاراق گتیردیکلری ایچینیزدەیکن ناسئل اۇلور دا آیتلری گؤرمزلیکتە دیرنیرسینیز؟ کیم آللاها (اۇنون کیتابئنا) سئقئ سارئلئرسا کسین اۇلاراق دۇغرو یۇلا قابول أدیلیر.
(آلی عیمران سورەسی)
بو آچئق اویارئلارئ دیققاتە آلمایان مۆسلۆمانلار، أهلی کیتابئن تاحریفلرینی، قورئانئن بیر أمری گیبی اویغولاماقتادئرلار. بو تاحریفلرین أن بۆیۆگۆ حیکمت وە سۆننت قاوراملارئ اۆزریندە یاپئلمئشتئر. آللاە، بۆتۆن نبیلرینە کیتاب وە حیکمت وردیگینی آچئقچا بیلدیردیگی حالدە (آلی عیمران سورەسی؛ 81) وە (أنعام سورەسی؛ 89) حیکمت تامامن اونوتتورولموش، کیتاب سایئسئ دا دؤردە ایندیریلمیشتیر. نبیلرە کیتاب ایندیریلمەدیگی قۇنوسوندا دا بیر گؤرۆش بیرلیگی اۇلوشتورموشلار وە مۆسلۆمانلارئ شو آیتلرین قاپسامئنا سۇقمایئ باشارمئشلاردئر:
قُولُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَمَا أُنْزِلَ إِلَيْنَا وَمَا أُنْزِلَ إِلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَالْأَسْبَاطِ وَمَا أُوتِيَ مُوسَى وَعِيسَى وَمَا أُوتِيَ النَّبِيُّونَ مِنْ رَبِّهِمْ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْهُمْ وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ ﴿۱۳۶﴾ فَإِنْ آمَنُوا بِمِثْلِ مَا آمَنْتُمْ بِهِ فَقَدِ اهْتَدَوْا وَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّمَا هُمْ فِي شِقَاقٍ فَسَيَكْفِيكَهُمُ اللَّهُ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ ﴿۱۳۷﴾ (سورة البقرة)
(136) سیز شؤیلە سؤیلەیین: “بیز آللاها اینانئپ گۆوندیک؛ بیزە ایندیریلنە، ایبراهیمە، ایسماعیلە، ایسحاقا، یاعقوبا وە تۇرونلارئنا ایندیریلنە، موسایا وە عیسایا وریلنە، راببی (صاحیبی) طارافئندان بۆتۆن نبیلرە وریلنلرە ایناندئق. اۇنلاردان بیرینی دیگریندن آیئرمایئز. بیز سادەجە آللاها تسلیم اۇلموش کیمسەلریز.
(137) اۇنلار دا (أهلی کیتاب دا) سیزین ایناندئغئنئز گیبی اینانئرلارسا دۇغرو یۇلا گیرمیش اۇلورلار. آما یۆز چەویریرلرسە، آنلایئن کی فارقلئ طارافتادئرلار. اۇنلارا قارشئ سانا آللاە یتەجکتیر. دائیما دینلەین وە بیلن اۇدور.
(باقارا سورەسی)
مذهبلر، آللاهئن کیتابلارئنا بو شکیلدە اینانان بیر مۆسلۆمان بئراقمامئشلاردئر.
أن بۆیۆک تاحریفین، حیکمت وە سۆننت قاوراملارئندا یاپئلدئغئنئ ایفادە أتمیشتیک. حیکمت، آللاهئن ایندیردیگی کیتابلاردا آچئقلادئغئ چؤزۆم اۆرتمە یؤنتمیدیر. هر نبی گیبی موحاممد (ع) دە کندیسینە ایندیریلن کیتابئ وە حیکمتی (نیسا سورەسی؛ 113) اۆممتینە اؤگرتمیش (باقارا سورەسی؛ 151)، (آلی عیمران سورەسی؛ 164) وە (جومعا سورەسی؛ 2)؛ وە بۆتۆن سئقئنتئلارئ حیکمتە گؤرە چؤزمۆشتۆر. نبیمیزین بیزە قادار اولاشان سؤز وە اویغولامالارئنئن تامامئ، بیرر حیکمتتیر. اۇنلارئ، ایلگیلی آیتلرلە بیرلیکتە اۇقورساق بیزیم ایچین اؤرنک چؤزۆملر اۇلدوقلارئنئ گؤرۆر وە حیکمتی، اۇنلار ائشئغئندا قۇلایجا قاورارئز. نبیمیزین سؤز وە اویغولامالارئنا قارئشتئرئلان یانلئشلارئ دا آنجاق بو یؤنتم ایلە اۇرتایا چئقارابیلیریز.
تاحریف أدیلن أن اؤنملی قاوراملاردان سۆننت ایسە آللاهئن بۆتۆن رسوللری وە اۇنلارا اویانلار ایچین چیزدیگی دۇغرو یۇلدور. اۇنا سۆننتوللاە /آللاهئن سۆننتی دەندیگی گیبی آللاهئن رسوللرینین سۆننتی دە دەنیر. (ایسرا سورەسی؛ 77-76) آللاە، هرکسین اۇ یۇلا گیرمەسینی ایستەر. (نیسا سورەسی؛ 26) چۆنکۆ دۇغرو یۇلدا اۇلماق ایستەینلر ایچین باشقا بیر سچەنک یۇقتور. (آحزاب سورەسی؛ 62) وە (فتیح سورەسی؛ 23)
سۆننت قاورامئ دا تاحریف أدیلمیش، آللاهئن سۆننتینە، اۇنون طابیعاتئ یاراتئپ دوام أتتیرمک وە تۇپلوم حایاتئنئ دۆزنلەمک اۆزرە قۇیدوغو قانونلار دەنمیشتیر. سۆننت قاورامئنئن گچتیگی آیتلری اۇقویان هرکس، بو تانئمئن قابول أدیلەمەیەجگینی قۇلایجا آنلار. آللاهئن سۆننتینین، رسوللرینین دە سۆننتی اۇلدوغونو گؤسترن آچئق آیتە راغمن (ایسرا سورەسی؛ 77) آللاهئن سۆننتینین یانئنا “سۆننتی رسولیللاە = آللاهئن رسولۆنۆن سۆننتی” قاورامئ أکلنمیشتیر.
حالبوکی رسول، کندیندن بیر شەی قاتمادان بیرینین سؤزۆنۆ دیگرینە بیلدیرمکلە گؤرەولی کیشییە دەنیر. موحاممد (ع) أگر کندینە وریلن کیتابا بیر أکلەمە وەیا چئقارما یاپسایدئ جزاسئنئن چۇق آغئر اۇلاجاغئنئ شو آیتلردن اؤگرنییۇروز:
فَلَا أُقْسِمُ بِمَا تُبْصِرُونَ ﴿۳۸﴾ وَمَا لَا تُبْصِرُونَ ﴿۳۹﴾ إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ ﴿۴۰﴾ وَمَا هُوَ بِقَوْلِ شَاعِرٍ قَلِيلًا مَا تُؤْمِنُونَ ﴿۴۱﴾ وَلَا بِقَوْلِ كَاهِنٍ قَلِيلًا مَا تَذَكَّرُونَ ﴿۴۲﴾ تَنْزِيلٌ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِينَ ﴿۴۳﴾ وَلَوْ تَقَوَّلَ عَلَيْنَا بَعْضَ الْأَقَاوِيلِ ﴿۴۴﴾ لَأَخَذْنَا مِنْهُ بِالْيَمِينِ ﴿۴۵﴾ ثُمَّ لَقَطَعْنَا مِنْهُ الْوَتِينَ ﴿۴۶﴾ فَمَا مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ عَنْهُ حَاجِزِينَ ﴿۴۷﴾ (سورة الحاقة)
حایئر! گؤرمکتە اۇلدوقلارئنئزا یمین أدریم. گؤرمەدیکلرینیزە دە یمین أدریم کی، قورئان دگرلی بیر ألچینین سؤزۆدۆر. اۇ بیر شاعیرین سؤزۆ دگیلدیر. نە قادار آز اینانئپ گۆونییۇرسونوز! بیر کاهینین سؤزۆ دە دگیلدیر. بیلگینیزی نە قادار آز قوللانئیۇرسونوز! بۆتۆن وارلئقلارئن راببی (صاحیبی) طارافئندان ایندیریلمیشتیر. (ألچیمیز موحاممد) بیزیملە ایلیشکیلی بیرطاقئم سؤزلر اویدورسایدئ، اۇنو قئسقئوراق یاقالار، شاە دامارئنئ قۇپارئردئق. ایچینیزدن هیچبیری دە بونون اؤنۆنە گچەمزدی. (حاققا سورەسی؛ 47-38)
