حئریستیانلاردا عیسانئن قۇنومو (قوزو عیسا)
حئریستیانلارا گؤرە آللاە ایلە اینسان آراسئنداکی قوزو عیسادئر. اۇ، اینسانلئغئن قورتولوشو ایچین کندینی قوربان أتمیشتیر. پاولوسون تیمۇتئۇسا مکتوبوندا شو سؤز یر آلئر: “تک بیر آللاە وە آللاە ایلە اینسانلار آراسئندا تک بیر آراجئ واردئر. بو دا اینسان اۇلان وە کندیسینی هرکس ایچین فیدیە اۇلاراق سونموش بولونان مسیح عیسادئر.
آ- اۆچ عاصئر سۇنرا قابول گؤرن اۇغول نیتەلەمەسی:
حاواریلر زامانئندا عیسا، گرچک آنلامدا اینسان سایئلئردئ. اۇنون آللاهئن اۇغلو اۇلدوغو ایددیعاسئنئ اؤنجە پاولوس اۇرتایا آتتئ. بو ایددیعایئ دۇغرو سایان قارار، اۆچۆنجۆ یۆزیئلدان سۇنرا آنتاکیادا آلئندئ.
325’تە تۇپلانان اؤکۆمنیک ایزنیک کۇنسیلی، عیسانئن یاراتئلمئش اۇلمادئغئنا، بابادان دۇغدوغونا وە اۇنونلا عاینئ اؤزدن اۇلدوغونا قارار وردی.
431’دە، اۆچۆنجۆ اؤکۆمنیک أفس کۇنسیلی، شو قارارئ آلدئ: “عیسا، کندی کیشیلیگینی، عاقئللئ روحلا جانلاندئرئلمئش بیر بدنلە بیرلشتیرەرک اینسان اۇلموشتور. مریم آنا ایسە، گرچک آنلامدا تانرئنئن آناسئدئر.
451’دە تۇپلانان دؤردۆنجۆ اؤکۆمنیک قادئکؤی کۇنسیلی، اۇنون گرچک تانرئ اۇلدوغونو شؤیلە ایعلان أتتی:
راببیمیز مسیح عیسانئن مۆکممل تانرئلئغا وە مۆکممل اینسانلئغا صاحیب، گرچک تانرئ وە گرچک اینسان اۇلدوغونو، عاقئللئ بیر روحتان وە بدندن اۇلوشتوغونو، تانرئلئق آچئسئندان بابا ایلە اینسانلئق آچئسئندان دا بیزیملە عاینئ اؤزدە اۇلدوغونو، گۆناە دئشئندا حپیمیزە هر شەیدە بنزەر اۇلدوغونو، تانرئلئق آچئسئندان یۆزیئللار اؤنجەسیندن بابادان دۇغدوغونو، اینسانلئق آچئسئندان بیزیم أسنلیگیمیز ایچین باکیرە مریمدن دۇغدوغونو اۇیبیرلیگی ایلە قابول أتتیگیمیزی رسمن بەیان أدریز.
آللاە تعالا شؤیلە بویورویۇر:
وَقَالَتِ الْيَهُودُ عُزَيْرٌ ابْنُ اللَّهِ وَقَالَتِ النَّصَارَى الْمَسِيحُ ابْنُ اللَّهِ ذَلِكَ قَوْلُهُمْ بِأَفْوَاهِهِمْ يُضَاهِئُونَ قَوْلَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ قَبْلُ قَاتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّى يُؤْفَكُونَ ﴿۳۰﴾ (سورة التوبة)
یاهودیلر: “عۆزەیر آللاهئن اۇغلودور” دەدیلر. حئریستیانلار: “مسیح آللاهئن اۇغلودور” دەدیلر. بو، دیللرینە دۇلادئقلارئ سؤزلریدیر. اؤنجەکی کافیرلرلە عاینئ آغزئ قوللانئیۇرلار. آللاە قاهرەتسین اۇنلارئ! بو ایفتیرایا نەرەدن سۆرۆکلنییۇرلار؟ (تەوبە سورەسی؛ 30)
ب- گرچک آللاە وە گرچک اینسان:
عیسایئ آراجئ سایابیلمک ایچین اۇنا “گرچک آللاە وە گرچک اینسان” دەمیشلردیر. کاتۇلیکلر بونو شؤیلە آچئقلارلار:
“مسیح عیسا، گرچک آللاە وە گرچک اینساندئر. ایشتە بو نەدنلە اینسانلارلا آللاە آراسئندا تک آراجئدئر. شیمدی اۇ، بابانئن یانئندا حئریستیانلارئن آووکاتلئغئنئ یاپئیۇر. اۇنلار لهینە آراجئلئق أتمک ایچین حپ جانلئدئر. آللاهئن حوضوروندا دائیما حاضئر بولونور. کندیسی آراجئلئغئ ایلە آللاها یاقلاشانلارئ تامامن قورتارمایا گۆجۆ یتر.
بو اینانچ عاقلا ترس دۆشتۆگۆندن، سۇروملولوغو کیلیسە اۆستلنمکتەدیر. شؤیلە دییۇرلار:
“ایمانئن نەدنی، آچئقلانان گرچکلرین دۇغال عاقلئمئزلا آنلاشئلمالارئ وە گرچک اۇلاراق گؤرۆلمەلری دگیلدیر. اینانماق بیر کیلیسە أیلمیدیر. کیلیسەنین ایمانئ بیزیم ایمانئمئزدان اؤنجە گلیر، ایمانئمئزئ تاشئر وە بسلەر. کیلیسە تۆم اینانانلارئن آناسئدئر. آناسئ کیلیسە اۇلمایانئن باباسئ تانرئ اۇلاماز.”
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
لَقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَالُوا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ وَقَالَ الْمَسِيحُ يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ اعْبُدُوا اللَّهَ رَبِّي وَرَبَّكُمْ إِنَّهُ مَنْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَيْهِ الْجَنَّةَ وَمَأْوَاهُ النَّارُ وَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ أَنْصَارٍ ﴿۷۲﴾
“آللاە مریم اۇغلو مسیحتیر” دیەنلر، کندیلرینی دۇغرولارا قاپاتمئشلاردئر. اۇیسا مسیح شؤیلە دەمیشتی: “أی ایسرائیل اۇغوللارئ، بنیم وە سیزین راببینیز اۇلان آللاها قول اۇلون. کیم آللاها شیرک قۇشارسا آللاە اۇنا جننتی حارام أدر. اۇنون گیدەجگی یری جهننمدیر. یانلئش یاپانئن یاردئمجئسئ اۇلماز. (مائیدە سورەسی؛ 72)
3– قوتسال روح
کاتۇلیکلرە گؤرە قوتسال روح دا تانرئدئر. بابا وە اۇغول ایلە عاینئ اؤزدندیر. اۇ دا آراجئ وە شفاعاتچی اۇلور. پاولوسون رۇمالئلارا مکتوبوندا شو ایفادەلر یر آلئر: “قوتسال روح، بیزیم ضایئفلئغئمئزا یاردئم أدر، چۆنکۆ ناسئل دوعا أتمەمیز گرکتیگینی بیلمییۇروز؛ آما روحون کندیسی سؤزلە آنلاتئلامایان اینیلتیلرلە بیزیم ایچین شفاعات أدر. اینسانلارئن یۆرکلرینی آراشتئران آللاە، روحون دۆشۆنجەسینین نە اۇلدوغونو بیلیر. چۆنکۆ روح، آللاهئن ایستگینە گؤرە قوتساللار ایچین شفاعات أدر. آللاهئن ایشلرینین أتکنی اۇلان قوتسال روح، دوعانئن دا أفندیسیدیر. قوتسال روح اۇلمادان تانرئنئن اۇغلونو گؤرمک مۆمکۆن دگیلدیر. اۇغول اۇلمادان دا هیچ کیمسە بابایا یاقلاشاماز.
4– مریم آنا
کاتۇلیکلرە گؤرە مریم آنا، گرچک آنلامدا تانرئنئن آناسئدئر. “اۇنون آنالئغئ بیتمەمیشتیر. ینیلنن آرابولوجولوغو ایلە أبدی أسنلیکلر ساغلایان آرماغانلارئ گارانتی آلتئنا آلمایا دوام أتمکتەدیر. مریم آنایا کیلیسەدە آووکات، یاردئمجئ، یاردئما قۇشان، آرابولوجولوق یاپان دەرلر.”
اۇنلار بو سؤزلرییلە مریم آنایئ تانرئ یاپمئش اۇلورلار.
بیر گۆن آللاە شؤیلە دیەجکتیر:
وَإِذْ قَالَ اللَّهُ يَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ أَأَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِي وَأُمِّيَ إِلَهَيْنِ مِنْ دُونِ اللَّهِ قَالَ سُبْحَانَكَ مَا يَكُونُ لِي أَنْ أَقُولَ مَا لَيْسَ لِي بِحَقٍّ إِنْ كُنْتُ قُلْتُهُ فَقَدْ عَلِمْتَهُ تَعْلَمُ مَا فِي نَفْسِي وَلَا أَعْلَمُ مَا فِي نَفْسِكَ إِنَّكَ أَنْتَ عَلَّامُ الْغُيُوبِ ﴿۱۱۶﴾ مَا قُلْتُ لَهُمْ إِلَّا مَا أَمَرْتَنِي بِهِ أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ رَبِّي وَرَبَّكُمْ وَكُنْتُ عَلَيْهِمْ شَهِيدًا مَا دُمْتُ فِيهِمْ فَلَمَّا تَوَفَّيْتَنِي كُنْتَ أَنْتَ الرَّقِيبَ عَلَيْهِمْ وَأَنْتَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ ﴿۱۱۷﴾ (سورة المائدة)
بیر گۆن آللاە دیەجک کی، مریم اۇغلو عیسا! اینسانلارا سن می دەدین کی: “آللاە ایلە آرانئزدا آراجئ تانرئلار اۇلاراق بانا وە آناما سارئلئن؟!” عیسا شؤیلە دیەجکتیر: “بن سانا بۇیون أگریم. بنیم دۇغرو اۇلمایانئ سؤیلەمەم اۇلاجاق شەی دگیلدیر. أگر سؤیلەدییسم، ذاتن بیلیرسین. سن، بنیم ایچیمدەکینی بیلیرسین آما بن سنین ایچیندەکینی بیلمم؛ بۆتۆن غایبئ (هر شەیین ایچینی) بیلن سادەجە سنسین.”
“بانا نە أمرەتتییسن اۇنلارا اۇنو سؤیلەدیم: ‘بنیم راببیم وە سیزین راببینیز اۇلان آللاها قوللوق أدین!’ دەدیم. آرالارئندا بولوندوغوم سۆرەجە اۇنلارا شاهیدتیم. بنی وفات أتتیردیکتن سۇنرا اۇنلار سادەجە سنین گؤزلمین آلتئندایدئلار. سن هر شەیە شاهیدسین.” (مائیدە سورەسی؛ 117-116)
5- حاواریلر
حاواریلر، عیسایا (ع) دستک ورن 12 کیشیدیر. عیسا، ایسرائیل اۇغوللارئنئن کندینی تانئمازلئق أتتیکلرینی سزینجە اۇنلارا شؤیلە دەدی:
… مَنْ أَنْصَارِي إِلَى اللَّهِ قَالَ الْحَوَارِيُّونَ نَحْنُ أَنْصَارُ اللَّهِ آمَنَّا بِاللَّهِ وَاشْهَدْ بِأَنَّا مُسْلِمُونَ ﴿۵۲﴾ (سورة آل عمران)
… “آللاە یۇلوندا بانا کیملر یاردئم أدر؟” حاواریلر: “آللاە ایچین بیزلر یاردئم أدریز. بیز آللاها اینانئپ گۆوندیک، اۇنا تسلیم اۇلدوق؛ سن بونا شاهید اۇل!” دەدیلر. (آلی عیمران سورەسی؛ 52)
ألیمیزدەکی اینجیلە گؤرە عیسا چارمئحا گریلیپ دفنەدیلدیکتن اۆچ گۆن سۇنرا قابریندن چئقمئش، جلیلەدە 11 حاواریسینە گؤرۆنمۆش وە شؤیلە دەمیشتیر:
گؤکتە وە یریۆزۆندە بۆتۆن یتکی بانا وریلدی. بو نەدنلە گیدین، بۆتۆن اولوسلارئ اؤگرنجیلریم اۇلاراق یتیشتیرین. اۇنلارئ بابا، اۇغول وە قوتسال روحون آدئیلا وافتیز أدین. سیزە بویوردوغوم هر شەیە اویمایئ اۇنلارا اؤگرتین. ایشتە بن، دۆنیانئن سۇنونا دک هر آن سیزینلە بیرلیکتەییم. (ماتتا)
بو سؤزلر اینجیلە عائید اۇلاماز؛ اینجیل یالنئز آللاهئن سؤزلرینی ایچریر. عیسانئن اؤلۆمۆندن سۇنرا حاواریلرینە گؤرۆندۆگۆ ایددیعاسئ قابول أدیلەمز.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
وَقَفَّيْنَا عَلَى آثَارِهِمْ بِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَآتَيْنَاهُ الْإِنْجِيلَ فِيهِ هُدًى وَنُورٌ وَمُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَهُدًى وَمَوْعِظَةً لِلْمُتَّقِينَ ﴿۴۶﴾ (سورة المائدة)
سۇنرا اۇنلارئن ایزیندن مریم اۇغلو عیسایئ، اؤنۆندەکی تەوراتئ تاصدیق أتسین دییە گؤندردیک. اۇنا دا ایچیندە بیر هیدایت وە نور اۇلان اینجیلی، اؤنۆندەکی تەوراتئ تاصدیق أتسین، قۇرونانلار ایچین بیر هیدایت وە اؤگۆت اۇلسون دییە وردیک. (مائیدە سورەسی؛ 46)
مَا الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ وَأُمُّهُ صِدِّيقَةٌ كَانَا يَأْكُلَانِ الطَّعَامَ انْظُرْ كَيْفَ نُبَيِّنُ لَهُمُ الْآيَاتِ ثُمَّ انْظُرْ أَنَّى يُؤْفَكُونَ ﴿۷۵﴾ (سورة المائدة)
مریم اۇغلو مسیح سادەجە ألچیدیر. اۇندان اؤنجە گلمیش ألچیلر دە واردئر. آننەسی دۆرۆست بیرییدی؛ ایکیسی دە یەمک تەرلردی. آیتلری ناسئل آچئقلادئغئمئزا باق؛ بیر دە اۇنلارئن ناسئل یانلئشا سۆرۆکلندیکلرینە باق. (مائیدە سورەسی؛ 75)
عیسا (ع) وفات أدینجە دۆنیا ایلە ایلیشیگی کسیلدی.
اۇ، آحیرتتە آللاها شؤیلە دیەجکتیر:
مَا قُلْتُ لَهُمْ إِلَّا مَا أَمَرْتَنِي بِهِ أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ رَبِّي وَرَبَّكُمْ وَكُنْتُ عَلَيْهِمْ شَهِيدًا مَا دُمْتُ فِيهِمْ فَلَمَّا تَوَفَّيْتَنِي كُنْتَ أَنْتَ الرَّقِيبَ عَلَيْهِمْ وَأَنْتَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ ﴿۱۱۷﴾ (سورة المائدة)
بانا نە أمرەتتییسن اۇنلارا اۇنو سؤیلەدیم: ‘بنیم راببیم وە سیزین راببینیز اۇلان آللاها قول اۇلون!’ دەدیم. آرالارئندا بولوندوغوم سۆرەجە اۇنلارا شاهیدتیم. بنی وفات أتتیردیکتن سۇنرا اۇنلار سادەجە سنین گؤزلمین آلتئندایدئلار. سن هر شەیە شاهیدسین. (مائیدە سورەسی؛ 117)
دۇلایئسئیلا عیسانئن وفاتئندان سۇنرا سؤیلەدیگی ایددیعا أدیلن یوقارئداکی سؤزلر؛ نە اینجیلین بیر پارچاسئ نە دە عیسانئن (ع) سؤزۆ اۇلابیلیر.
اینجیلە یاپئلان بو تۆر أکلەمەلرە دایانئلاراق حاواریلرە روحانی یتکیلر وریلمیشتیر. بو أکلەمەلردن بیرینە گؤرە عیسا، 12 حاواریسیندە بیر قورول اۇلوشتورموش وە باشئنا پتروسو گتیرمیش، اۇنا شؤیلە دەمیشتیر:
گؤکلرین أگەمنلیگینین آناحتارئنئ سانا ورەجگیم. یریۆزۆندە باغلایاجاغئن هر شەی، گؤکلردە دە باغلانمئش اۇلاجاق. یریۆزۆندە چؤزەجگین هر شەی گؤکلردە دە چؤزۆلمۆش اۇلاجاق. (ماتتا)
باغلاما وە چؤزمە یتکیسی شؤیلە یۇروملانئر: حاواریلرین، تۇپلولوغا (کیلیسەیە) قابول أدەجکلری وەیا تۇپلولوقتان آتاجاقلارئ کیشیلر، آللاە طارافئندان دا قابول أدیلیر وەیا آتئلئر. کیلیسەیلە بارئشما، آللاە ایلە بارئشمادئر.
6- کیلیسە
کاتۇلیکلرە گؤرە کیلیسە، هیەرارشیک اۇرگانلاردان وە مسیحین میستیک بدنیندن اۇلوشموش بیر تۇپلولوقتور. گؤکسل آرماغانلارلا دۇناتئلمئشتئر. کیلیسەنین، بیری اینسانی دیگری ایلاهی اۇلان ایکی فارقلئ یاپئسئ واردئر. کیلیسە اینسانلئقلا آللاە آراسئنداکی بیرلشمەنین ایشارتی وە آراجئدئر.
7- راهیبلر
کاتۇلیکلرە گؤرە راهیبلر، اینسانلارئن آللاە ایلە اۇلان ایلیشکیلریندە گۆناەلارا قارشئلئق آداقلار وە قوربانلار سونماق اۆزرە آتانان کیشیلردیر. بو تانئم عیبرانیلرە مکتوبلارئن 5-نجی بؤلۆمۆنۆن 1-نجی جۆملەسینە دایانئلاراق یاپئلمئشتئر. بو مکتوبلار، ألیمیزدەکی اینجیلین بیر بؤلۆمۆدۆر. اۇنلارئن گیریش جۆملەسینە گؤرە مکتوبلارئ کیمین یازدئغئ بللی دگیلدیر.
کاتۇلیک راهیبلر؛ أپیسکۇپۇسلار، پاپا وە پاپازلار اۇلماق اۆزرە اۆچ بؤلۆمدە اینجەلنەجکتیر.
آ- أپیسکۇپۇسلار
أپیسکۇپۇس، گؤزتمن یا دا باشقان آنلامئنا گلیر. کاتۇلیکلرە گؤرە کیلیسەنین أن یتکیلی کیشیلریدیر. کیلیسە، مسیحین ینیدن گلیشینە قادار، حاواریلرین تاعقیبچیلری اۇلان أپیسکۇپۇسلار آراجئلئغئیلا حاواریلر طارافئندان أگیتیلمەیە، قوتلولاشمایا وە یؤنتیلمەیە دوام أدر. أپیسکۇپۇسلارئ دینلەین مسیحی دینلەمیش، اۇنلارئ رددەدن مسیحی وە مسیحین گؤندردیگی کیشییی رددەتمیش اۇلور.
ب- پاپا
پاپا، حاواری پتروسون حالفی وە أپیسکۇپۇسلار قورولونون لیدریدیر. بو قورولون بۆتۆن کیلیسە اۆزریندە تام وە یۆجە بیر یتکیسی واردئر. بو یتکی، یالنئزجا پاپانئن رئضاسئیلا اۇرتایا قۇنابیلیر. هر أپیسکۇپۇس، پتروسون حالفی وە أپیسکۇپۇسلار قورولونون اؤندری اۇلان رۇما أپیسکۇپۇسو یاعنی پاپا ایلە بیرلیک ایچیندە گؤرەو یاپار. پاپا وە أپیسکۇپۇسلار قورولو یانئلمازلار.
کاتۇلیکلرە گؤرە راب عیسا، حاواری پتروسو کیلیسەنین گؤزلە گؤرۆلۆر تملی یاپتئ. اۇنا جننتین آناحتارلارئنئ وردی. حاواری پتروسون حالفی، رۇما کیلیسەسی أپیکۇپۇسو اۇلان پاپا، مسیح اینسانئن وکیلی وە یریۆزۆندەکی بۆتۆن کیلیسەنین چۇبانئدئر. پاپا، جانلارئن اۆزریندە تانرئسال آتاما سایەسیندە یۆجە، تام، دۇلایئسئز، أورنسل یتکییە صاحیبتیر.
