ب- تاحریف أدیلن آیتلر
قورئاندا هم عیبادت، هم دە دوعا کلیمەلری گچر.
“عیبادت”، قوللوق أتمک؛ “دوعا”، چاغرئدا بولونماق، یاردئم ایستەمک آنلامئندادئر.
تفسیر وە مئاللرین چۇغوندا، دوعایا “عیبادت” آنلامئ وریلەرک آصئل آنلامئن قایبۇلماسئنا یۇل آچئلمئشتئر. عیبادت، یاپئلان دوعانئن قابول أدیلمەسی ماقصادئنا یؤنەلیک اۇلاجاغئ ایچین بو ایکی کلیمە آراسئندا سئقئ بیر باغ واردئر.
بو سببلە نبیمیز: “دوعا عیبادتین ایلیگیدیر، اؤزۆدۆر.” دەمیشتیر.
آما دوعایا، عیبادت دەنیرسە، بیرینی اۇلاغان دئشئ یۇللارلا یاردئما چاغئرمانئن عیبادت اۇلدوغو آنلامئ قایبۇلور.
بو بیر تاحریف سایئلابیلیر.
“تاحریف”، حارف کؤکۆندندیر. حارف سؤزلۆکتە: “اوچ، قئیئ، سیوری وە کسکین طاراف” آنلاملارئنا گلیر.
سؤزۆ تاحریف، ایکی طارافا یۆکلنەبیلەجک آنلام تاشئیان بیر سؤزۆ یالنئز بیر طارافا چکمکتیر.
شو آیت، تاحریفی اؤرنکلرلە آچئقلامئشتئر:
مِنَ الَّذِينَ هَادُوا يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَنْ مَوَاضِعِهِ وَيَقُولُونَ سَمِعْنَا وَعَصَيْنَا وَاسْمَعْ غَيْرَ مُسْمَعٍ وَرَاعِنَا لَيًّا بِأَلْسِنَتِهِمْ وَطَعْنًا فِي الدِّينِ وَلَوْ أَنَّهُمْ قَالُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَاسْمَعْ وَانْظُرْنَا لَكَانَ خَيْرًا لَهُمْ وَأَقْوَمَ وَلَكِنْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ بِكُفْرِهِمْ فَلَا يُؤْمِنُونَ إِلَّا قَلِيلًا ﴿۴۶﴾ (سورة النساء)
کیمی یاهودیلر کلیمەلری یرلریندن قایدئرئرلار. “وَاسمَع غَیرَ مُسمِع”، “سَمِعنَا وَعَصَینَا”، بیر دە “رَاعِنَا” دەرلر. بونو دیللرینی بۆکەرک، دینە سالدئرما ماقصادئیلا یاپارلار. أگر بونلارئن یرینە “اِسمَع”، “سَمِعنَا وَأطَعنَا”، بیر دە “أُنظُرنَا” دەسەلردی، ألبتتە داحا ایی وە داحا دۇغرو اۇلوردو. آما دۇغرولارا کندیلرینی قاپاتمالارئندان دۇلایئ آللاە اۇنلارئ لاعنتلەدی. آرتئق اۇنلارئن پک آزئ اینانئر. (نیسا سورەسی؛ 46)
آیتتەکی اۆچ جۆملەدن هر بیرینین ایکی آنلامئ واردئر.
1- “سَمِعنَا وَعَصَینَا” جۆملەسینین بیر آنلامئ “دینلەدیک وە سئقئ توتتوق“؛ دیگری ایسە “دینلەدیک وە عیصیان أتتیک” شکلیندەدیر. چۆنکۆ “عصی“: هم عیصیان، هم دە دگنگە سارئلئر گیبی سارئلما آنلامئنا گلیر.
أگر “سَمِعنَا وأطَعنَا = دینلەدیک وە بۇیون أگدیک” دەسەلردی، سؤزۆ باشقا آنلاما چکمە، یاعنی تاحریف ایمکانئ قالمایاجاغئندان داحا ایی وە داحا دۇغرو اۇلاجاقتئ.
2- “وَاسمِع غَیرَ مُسمِعٍ” جۆملەسینین بیر آنلامئ، “لۆطفن دینلە، سانا سؤز سؤیلەمک حاددیمیزە دگیل آما…“؛ دیگری ایسە “دینلە، سؤز دینلەمز آدام” شکلیندەدیر. أگر سادەجە “دینلە!” آنلامئنا گلن “أسمع” ایفادەسی قوللانئلسایدئ باشقا آنلاما چکیلەمزدی.
3- “راعِنَا” جۆملەسینین آنلاملارئندان بیری “بیزی گۆت!“؛ دیگری ایسە “بیزی گؤزت!” شکلیندەدیر. “بیزی گۆت!” سؤزۆندە بیر ایگنەلەمە واردئر. یاعنی “سن بیزی حایوان گۆدر گیبی گۆتمک ایستییۇرسون، اؤیلەیسە گۆت!” دەمیش اۇلورلار. دیللرینی بیرآز أگیپ، “عاین” حارفینی اوزاتاراق “راعینا” دەرلرسە “بیزیم چۇبان” دەمیش اۇلورلار. أگر بونون یرینە “أنظرنا” دەسەلردی “بیزی گؤزت!” دئشئندا بیر آنلاما چکیلەمزدی.
قورئان آنجاق بؤیلە تاحریف أدیلەبیلیر. چۆنکۆ اۇ، میلیۇرنلارجا اینسانئن حافئظاسئندادئر وە سایئسئز نۆسحاسئ بولونماقتادئر. اۇنو باشقا بیر شکیلدە تاحریف مۆمکۆن دگیلدیر.
آیتتە یر آلان؛ “… بونو دیللرینی بۆکەرک وە دینە سالدئرما ماقصادئیلا یاپارلار.” جۆملەسی تاحریف ایچین کؤتۆ نیەتی شارط قۇشماقتادئر. یۇقسا بیردن فاضلا آنلام ایچرن بیر سؤزلە ایلگیلی هر یانلئش ترجیح، تاحریف قاپسامئنا گیرمز.
“دوعا” کلیمەلرینە بیر دلیلە دایانمادان “عیبادت” آنلامئ ورنلر بونو دینە سالدئرما آماجئیلا یاپمامئش اۇلابیلیرلر. آما دینە سالدئرماق ایستەینلرە آلت اۇلدوقلارئ دا بیر گرچکتیر.
آحقاف سورەسینین 4، 5 وە 6-نجئ آیتلرینی اؤرنک ورەرک، دوعایا عیبادت آنلامئ ورمەنین، آیتلری نەرەلرە تاشئدئغئنئ گؤرمەیە چالئشالئم…
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
قُلْ أَرَأَيْتُمْ مَا تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَرُونِي مَاذَا خَلَقُوا مِنَ الْأَرْضِ أَمْ لَهُمْ شِرْكٌ فِي السَّمَاوَاتِ ائْتُونِي بِكِتَابٍ مِنْ قَبْلِ هَذَا أَوْ أَثَارَةٍ مِنْ عِلْمٍ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ ﴿۴﴾ وَمَنْ أَضَلُّ مِمَّنْ يَدْعُو مِنْ دُونِ اللَّهِ مَنْ لَا يَسْتَجِيبُ لَهُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَهُمْ عَنْ دُعَائِهِمْ غَافِلُونَ ﴿۵﴾ وَإِذَا حُشِرَ النَّاسُ كَانُوا لَهُمْ أَعْدَاءً وَكَانُوا بِعِبَادَتِهِمْ كَافِرِينَ ﴿۶﴾ (سورة الأحقاف)
« دە کی: “آللاە ایلە آرانئزا قۇیاراق چاغرئدا بولوندوقلارئنئزئن نە اۇلدوقلارئنئ گؤردۆنۆز مۆ؟ گؤسترین بانا؛ یریۆزۆندە نەیی یاراتمئشلار؟ یۇقسا گؤکلردە بیر پایلارئ مئ وار؟ سؤیلەدیکلرینیز ایچینیزە یاتئیۇرسا بو قۇنودا بانا، داحا اؤنجە گلمیش بیر کیتاب وەیا بیر بیلگی قئرئنتئنئ گتیرین.”
آللاە ایلە آراسئنا قۇیاراق، قئیامت گۆنۆنە قادار جواب ورەمەیەجک کیمسەلرە چاغرئدا بولوناندان داحا ساپئق کیمدیر؟ بونلار، اۇنلارئن چاغرئسئنئن فارقئندا اۇلمازلار.
اینسانلارئن بیر آرایا گتیریلدیکلری گۆن اۇنلارا دۆشمان اۇلاجاقلار وە یاپتئقلارئ قوللوغو قابول أتمەیەجکلردیر.»
(آحقاف سورەسی؛ 6-4)
بیرچۇق مئالدە بو آیتلرە، شو شکیلدە آنلام وریلمیشتیر:
« دە کی؛ سؤیلەسنیزە، آللاهئ بئراقئپ تاپتئغئنئز شەیلر یریۆزۆندە نە یاراتمئشلار، گؤسترسنیزە بانا. یۇقسا اۇنلارئن گؤکلردە اۇرتاقلئقلارئ مئ واردئر؟ أگر دۇغرو سؤیلەینلردن ایسنیز، بوندان أوول (سیزە ایندیریلمیش) بیر کیتاب یاحوت بیر بیلگی قالئنتئسئ وارسا اۇنو بانا گتیرین.
آللاهئ بئراقئپ دا قئیامت گۆنۆنە قادار کندیسینە جواب ورەمەیەجک شەیلرە تاپاندان داحا ساپئق کیم اۇلابیلیر؟ (اۇیسا) اۇنلار، بونلارئن تاپمالارئندان حابرسیزدیرلر.
اینسانلار بیر آرایا تۇپلاندئقلارئ زامان (مۆشریکلر) اۇنلارا (تاپئندئقلارئنا) دۆشمان کسیلیرلر وە اۇنلارا قوللوق أتتیکلرینی اینکار أدرلر. » (آحقاف سورەسی؛ 6-4)
“دوعایا“؛ عیبادت آنلامئ ورینجە، اۇنا باغلئ اۇلاراق ینی آنلام قایمالارئ قاچئنئلماز حالە گلمیشتیر. حاطا، حاطایئ دؤغورموش، یوقارئداکی اۆچ آیتتەکی حاطا سایئسئ بشە چئقمئشتئر.
بو حاطالار شونلاردئر:
1. دوعایا عیبادت آنلامئ ورمک
“دوعا“؛ چاغرئ آنلامئنا ماصداردئر. داحا سۇنرا کۆچۆکتن بۆیۆگە، آشاغئدان یوقارئیا ایلتیلن ایستک وە ایحتیاج آنلامئنا عؤرف اۇلموش، ایسیم اۇلاراق دا قوللانئلمئشتئر. “دوعا دینلەدیم، دوعا اۇقودوم” دەنمەسی بونداندئر.
“عیبادت” ایسە، طاعات آنلامئنا گلیر. طاعات؛ بۇیون أگمک دەمکتیر. داحا چۇق أمرە اویماق وە ایزیندن گیتمک آنلامئندا قوللانئلئر. تۆرکچەدە بونا قوللوق دەنیر. تریم اۇلاراق عیبادت، آللاهئن أمرینی یرینە گتیرمک ایچین صامیمی نیەتلە ناماز قئلما وە اۇروچ توتما گیبی أیلملرە وریلن آددئر.
دوعا ایلە عیبادت آراسئندا سئقئ بیر باغ واردئر. عیبادتین آصئل هدفی دوعادئر. یاعنی اینسان، آللاها عیبادت أدەرک باعضئ ایستکلرینی ألدە أتمک ایستەر.
آللاە تعالا دا دوعالارئمئزئن قابولۆ ایچین هم ناماز قئلمامئزئ، هم دە صابئرلئ اۇلمامئزئ أمرەدەرک شؤیلە بویورور:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ ﴿۱۵۳﴾ (سورة البقرة)
أی ایمان أدنلر! صابئر گؤسترەرک وە ناماز قئلاراق یاردئم ایستەیین. آللاە صابرەدنلرلە برابردیر. (باقارا سورەسی؛ 153)
بیر آیت دە شؤیلەدیر:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ ﴿۱۸۳﴾ (سورة البقرة)
قوللارئم سانا بنی سۇرارلارسا، بن یاقئنئم. بانا دوعا أدینجە، دوعا أدنین دوعاسئنا قارشئلئق وریریم. اۇنلار دا بانا قارشئلئق ورسینلر. بانا گۆونسینلر. بلکی اۇلغونلاشئرلار. (باقارا سورەسی؛ 186)
کیشی، آللاەتان ایستکتە بولوندوغو زامان اۇنا داحا ایی قول اۇلما غایرتی ایچینە گیرر.
بو سببلە عیبادت “قابوق”، دوعا “اؤز” گیبیدیر.
موحاممد (ع) شؤیلە دەمیشتیر: “دوعا عیبادتتیر.” وەیا “دوعا عیبادتین ایلیگیدیر، اؤزۆدۆر.” آصئل آماچ، آللاها ایستکلرینی قابول أتتیرمکتیر.
دوعا یرینە عیبادت کلیمەسی قوللانئلئنجا، بو ایلیشکیلر تۆمۆیلە قایبۇلور. اۇ زامان اینسانلار، آراجئلاردان مدد اوممایا باشلارلار.
ایستکلرینی بیر ولی، بیر روحانی آراجئلئغئ ایلە آللاها سونان، اؤنجە اۇنو راضئ أتمک ایستەر. اۇنا هدیەلر، آداقلار سونار، ماعنوی حوضورونندا أگیلیر. بونون اۇنا قوللوق یاعنی عیبادت اۇلدوغو آحقاف سورەسی؛ 6-نجئ آیتتە شؤیلە ایفادە أدیلمیشتیر:
وَإِذَا حُشِرَ النَّاسُ كَانُوا لَهُمْ أَعْدَاءً وَكَانُوا بِعِبَادَتِهِمْ كَافِرِينَ ﴿۶﴾ (سورة الأحقاف)
اۇ اینسانلار بیر آرایا گتیریلدیگی گۆن، بونلار اۇنلارا دۆشمان اۇلاجاق، اۇنلارئن قوللوغونو (عیبادتلرینی) قابول أتمەیەجکلردیر. (آحقاف سورەسی؛ 6)
شو آیت دە، بو ایشین شیرک اۇلدوغونو حۆکمە باغلاماقتادئر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
قُلْ إِنَّمَا أَدْعُو رَبِّي وَلَا أُشْرِكُ بِهِ أَحَدًا ﴿۲۰﴾ (سورة الجن)
دە کی: “بن سادەجە راببیمە دوعا أدریم؛ اۇنا کیمسەیی شیرک قۇشمام.” (جین سورەسی؛ 20)
سۇنوچ اۇلاراق، “دوعایئ” عیبادت آنلامئ ورمک، باعضئ آیتلری قورئاندان چئقارئپ آتماق گیبیدیر. مثەلا بو طاوئر، یوقارئداکی اۆچ آیتی پوتا تاپانلارا حاص حالە گتیرمیشتیر.
آللاە تعالا، عیبادت وە دوعا کلیمەلرینی فارقلئ یرلردە قوللاندئغئنا گؤرە، قورئانئن تفسیرینی وە چەویریسینی یاپانلارئن بو فارقئ اؤنمسەمەلری گرکیر.
2- “مَن” کلیمەسینە “ما” آنلامئ ورمک
عارابچادا “مَن“، “کیمسە وەیا کیمسەلر” آنلامئنا گلیر وە عاقئللئ وارلئقلار ایچین قوللانئلئر.
“ما” ایسە “شەی وەیا شەیلر” دەمکتیر. آحقاف سورەسی؛ 5-نجی آیتتە اۆچ کرە “مَن” کلیمەسی گچر. “دوعایا” عیبادت آنلامئ ورنلر، اۇنلاردان ایکیسینە “مَن = کیمسە“؛ اۆچۆنجۆسۆنە دە “ما = شەی” آنلامئ ورمک زۇروندا قالئنجا، آیتین آنلامئ أساستان دگیشمیش، شو حالی آلمئشتئر:
“آللاهئ بئراقئپ دا قئیامت گۆنۆنە قادار کندیسینە جواب ورەمەیەجک شەیلرە تاپاندان داحا ساپئق کیم اۇلابیلیر؟”
بو مئالە گؤرە یاردئما چاغرئلانلار پوتلار اۇلور وە بیر روحانییی یاردئما چاغئران کیشی آیتین قاپسامئنا گیرمز. آما بیر آنلام قایماسئ یاپمادان، “مَن” کلیمەسینە “کیمسە وەیا کیمسەلر” آنلامئنئ ورینجە شو مئال اۇرتایا چئقار:
“آللاهئن یاقئنئندان قئیامت گۆنۆنە قادار کندیسینە جواب ورەمەیەجک کیمسەلری چاغئراندان داحا ساپئق کیمدیر؟”
