مککە مۆشریکلری دە تانرئلارئندا وار سایدئقلارئ گۆجۆ آللاهئن وردیگینە اینانئرلاردئ. کاعبەیی طاواف أدرکن شؤیلە دەرلردی:
“لبیک لا شریک لک الا شریک هو لک تملکە وە ما ملک”
“أمرەت آللاهئم، سنین هیچبیر اۇرتاغئن یۇقتور. یالنئز بیر اۇرتاغئن واردئر کی، اۇنون دا بۆتۆن یتکیلرینین دە صاحیبی سنسین.”
بو، دلیلسیز بیر ایددیعایدئ. بونو بیزە ناقلەدن ایبنی عابباس دییۇر کی،
“اۇنلار: لبیک لا شریک لک = أمرەت آللاهئم، سنین هیچبیر اۇرتاغئن یۇقتور.” دەدیکلریندە موحاممد (ص) شؤیلە دەردی: “یازئقلار اۇلسون؛ بورادا کسین، بورادا کسین.”
آللاە تعالا شؤیلە بویورویۇر:
قُلْ مَنْ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ أَمَّنْ يَمْلِكُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَمَنْ يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَيُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ وَمَنْ يُدَبِّرُ الْأَمْرَ فَسَيَقُولُونَ اللَّهُ فَقُلْ أَفَلَا تَتَّقُونَ ﴿۳۱﴾ فَذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمُ الْحَقُّ فَمَاذَا بَعْدَ الْحَقِّ إِلَّا الضَّلَالُ فَأَنَّى تُصْرَفُونَ ﴿۳۲﴾ (سورة یونس)
دەسم کی: “گؤکتن وە یردن سیزە رئزئق ورن کیم؟ یا دا ایشیتمەنین وە گؤزلرین صاحیبی کیم؟ کیمدیر اۇ دیرییی اؤلۆدن چئقاران، اؤلۆیۆ دە دیریدن چئقاران؟ یا هر ایشی دۆزنلەین کیم؟”؛ “آللاەتئر!” دیەجکلردیر. دە کی: “اۇ حالدە اۇنا قارشئ گلمکتن ساقئنماز مئسئنئز؟ ایشتە گرچک راببینیز آللاە بودور. حاققئن اؤتەسی ساپئقلئق دگیلدیر دە نەدیر؟ ناسئل دا چەوریلییۇرسونوز؟” (یونوس سورەسی؛ 32-31)
بیزی، مرکزی یؤنتیمین تاعیین أتتیگی کیشیلر ایدارە أدر.
مثەلا والی، دەولتی وە حۆکۆمتی تمثیل أدر. کیمیلری دە آلاها یاقئن گؤردۆگۆ باعضئ کیشیلری آللاهئن تاعیین أدیپ یتکی وردیگی کیشیلر اۇلاراق قابول أدییۇر. تاعیین بلگەسی اۇلمایان کیشییی والی سایماق، ناسئل مرکزی ایدارەیە باشقالدئرما آنلامئنا گلییۇرسا، آللاهئن وردیگی بیر بلگەیە دایانمادان باعضئ کیمسەلری آللاها عائید یتکیلرە صاحیب گؤرمک دە آللاها باشقالدئرماق اۇلور.
حامزایئ، عابدولقادیر گەیلانییی وەیا باشقاسئنئ یاردئما چاغئرانلارلا زامان زامان شؤیلە قۇنوشمالار یاپارئز:
بایئندئر: اۇنلار سیزی تانئیۇر مو؟
مۆرید: آللاە تانئتاماز مئ؟
بایئندئر: اۇنلار سیزی دویابیلیرلر می؟
مۆرید: آللاە دویوراماز مئ؟
بایئندئر: اۇنلار سیزین قۇنوشتوغونوز دیلی بیلیرلر می؟
مۆرید: آللاە اؤگرتەمز می؟
بایئندئر: پکی اۇنلار اؤلمەمیشلر میدیر؟
مۆرید: اۇنلار اؤلمزلر، دەسم اۇقودوغون آیتلرە گؤرە بونون بیر فایداسئ یۇقتور.
بایئندئر: دەمک آللاە تعالا اؤنجە اۇنلارا دیریلیک ورەجک، سۇنرا سیزی اۇنا تانئتاجاق، سسینیزی دویوراجاق، دیلینیزی اؤگرتەجک وە سیزی آنلاماسئنئ ساغلایاجاق؛ سۇنرا دا سیزین لهینیزە آراجئلئق یاپماسئنا، کندینە قارشئسئندا سیزی ساوونماسئنا مۆساعادە أدەجک. سیزە گؤرە عاینئ آندا اۇن بینلرجە کیشی اۇنلارا باشوورماقتا وە یاردئم ایستەمکتەدیر. بونلارئن هر بیرینی آنلاماسئ وە سئرایا قۇیماسئ دا گرکەجکتیر. بو، آنجاق حایال عالمیندە اۇلابیلیر!
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
إِنَّ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ عِبَادٌ أَمْثَالُكُمْ فَادْعُوهُمْ فَلْيَسْتَجِيبُوا لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ ﴿۱۹۴﴾ أَلَهُمْ أَرْجُلٌ يَمْشُونَ بِهَا أَمْ لَهُمْ أَيْدٍ يَبْطِشُونَ بِهَا أَمْ لَهُمْ أَعْيُنٌ يُبْصِرُونَ بِهَا أَمْ لَهُمْ آذَانٌ يَسْمَعُونَ بِهَا قُلِ ادْعُوا شُرَكَاءَكُمْ ثُمَّ كِيدُونِ فَلَا تُنْظِرُونِ ﴿۱۹۵﴾ إِنَّ وَلِيِّيَ اللَّهُ الَّذِي نَزَّلَ الْكِتَابَ وَهُوَ يَتَوَلَّى الصَّالِحِينَ ﴿۱۹۶﴾ وَالَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ لَا يَسْتَطِيعُونَ نَصْرَكُمْ وَلَا أَنْفُسَهُمْ يَنْصُرُونَ ﴿۱۹۷﴾ (سورة الأعراف)
آللاە ایلە آرامئزا قۇیوپ یاردئما چاغئردئقلارئنئز سیزین گیبی قوللاردئر. أگر صامیمی ایسنیز، اۇنلارا سسلنین دە سیزە جواب ورسینلر.
آیاقلارئ مئ وار کی، یۆرۆسۆنلر؟ أللری می وار کی، توتسونلار؟ گؤزلری می وار کی، گؤرسۆنلر؟ قولاقلارئ مئ وار کی، ایشیتسینلر؟ دە کی: “چاغئرئن اۇرتاقلارئنئزئ، سۇنرا بانا توزاق قورون؛ هیچ گؤز آچتئرمایئن.”
“بنیم ولیم، بو کیتابئ ایندیرن آللاەتئر. اۇ، اییلرە ولیلیک أدر.”
“آللاە ایلە آرانئزا قۇیوپ یاردئما چاغئردئقلارئنئز؛ سیزە یاردئم أتمک شؤیلە دورسون، کندیلرینە بیلە یاردئم أدەمزلر.” (آعراف سورەسی؛ 197-194)
3- بیر شەیح أفندی اؤرنگی
بو ذاتلا آرامئزدا، شؤیلە بیر قۇنوشما گچمیشتی:
شەیح أفندی: سیز نە دەرسنیز دەیین؛ بیز أولیانئن وە بۆیۆک شەیحلرین روحلارئنئن آللاە ایلە قوللار آراسئندا واسئطا اۇلدوغونا اینانئرئز. اۇنلارئن روحانیەتیندن مدد اومار، یاردئم ایستەریز.
بایئندئر: پکی یا “ایاک نستعین = یالنئز سندن یاردئم ایستەریز” (فاتیحا سورەسی؛ 5) آیتی نەرەدە قالدئ؟ بو آیتی هر نامازدا اۇقوروز. بونون سببی نە اۇلابیلیر؟
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ ﴿۱۶﴾ (سورة ق)
اینسانئ یاراتان بیزیز. اۇنا شاە دامارئندان دا یاقئنئز؛ ایچینین اۇنا نە فئسئلدادئغئنئ بیلیریز. (قاف سورەسی؛ 16)
آللاە شاە دامارئندان یاقئن اۇلدوغونا گؤرە بۆیۆکلرین روحلارئ نەرەدە بۇشلوق بولور دا آرایا گیررلر؟
شەیح أفندی: عابدۆلقادیر گەیلانی حاضرتلری بیر شیعیرلریندە بویورولور کی:
“مۆریدیم ایستەر دۇغودا اۇلسون ایستەر باتئدا
حانگی یردە اۇلسا دا یتیشیریم ایمدادا”
بایئندئر: بو، چۇق سایئدا آیتە آچئقچا آیقئرئدئر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
أَمَّنْ يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاءَ الْأَرْضِ أَإِلَهٌ مَعَ اللَّهِ قَلِيلًا مَا تَذَكَّرُونَ ﴿۶۲﴾ (سورة النمل)
داردا قالان بیری یاردئم ایستەدیگیندە یاردئمئنا قارشئلئق وریپ سئقئنتئلارئنئ گیدرن، سیزی یریۆزۆنۆن حاکیملری یاپان کیمدیر؟ آللاە ایلە بیرلیکتە باشقا بیر ایلاە مئ وار؟ بیلگینیزی نە قادار آز قوللانئیۇرسونوز! (نمل سورەسی؛ 62)
شەیح أفندی: سن عابدۆلقادیر گەیلانییە اینانمئیۇرسان سنینلە قۇنوشاجاق بیر شەییمیز یۇقتور.
بایئندئر: عابدۆلقادیر گەیلانییە اینانماق ایمانئن شارطلارئندان دگیلدیر. بیز اۇندان دگیل، آللاهئن کیتابئندان سۇروملو توتولاجاغئز.
بو اؤرنکلر، مۆسلۆمانلارئن مۆسلۆمانلئقلا نە اؤلچۆدە ایلگیلی اۇلدوقلارئنئ آچئق بیر شکیلدە اۇرتایا قۇیماقتادئر.
ک- جماعات اۇلوشتورما وە نور جماعاتی
دین بۆیۆگۆ سایئلان بیر کیشییە اۇلاغاناۆستۆ اؤزللیکلر یاقئشتئرئلئرسا اینسانلارئ اۇنون أطرافئندا تۇپلاماق قۇلای اۇلور. اۇنون آللاها یاقئن اۇلدوغونا وورغو یاپئلاراق آراجئ وە قورتارئجئ سایئلماسئ ساغلانئر. سۇنرا آللاهئن ایلهامئیلا یازدئغئ ایددیعا أدیلن کیتابلار اۇلوشتورولور.
بؤیلەجە آیرئ آدئ، آیرئ اؤندری وە آیرئ کیتابئ اۇلان بیر جماعات اۇلوشور. سۇنرا سۆرکلی بۆیۆلەیجی سؤزلر سؤیلنیر. بو جماعاتە گیرمەینین قورتولوشا أرەمەیەجگینە وورغو یاپئلئر.
کاتۇلیک کیلیسەسی بو شکیلدە اۇلوشان بیر حئریستیان جماعاتتیر. کیلیسە ایلە جامیع چۇق فارقلئدئر.
جامیع بیر عیبادت یریدیر. آما کیلیسە جانلئ بیر وارلئق، عیسانئن میستیک بدنی وە هیەرارشیک بیر تۇپلوم قابول أدیلیر.
اۇنلارا گؤرە: “کیلیسە تکتیر، قوتسالدئر وە کاتۇلیکتیر. کیلیسەنین تک بیر راببی، تک بیر ایمانئ واردئر. تک بیر وافتیزدن دۇغان، تک اوموتلا تک بیر روح طارافئندان جانلاندئرئلان تک بیر بدندیر. کاتۇلیک کیلیسەسی بۆتۆن اینسانلئغئ، مسیحین اؤندرلیگیندە، اۇنون روحونون بیرلیگیندە ایچردیگی اییلیکلرلە بیرلیکتە تۇپارلامایا چالئشماقتادئر.”
کاتۇلیکلرین، دینی گلەنک دەدیکلری اؤزل کیتابلارئ واردئر. اۇنلارئن، قوتسال روحون جانلئ آقتارئمئ یاعنی واحیی ایلە اۇلوشتوغونو اینانئرلار. تەورات وە اینجیل ایلە عاینئ ایلاهی قایناقتان فئشقئرمئش سایدئقلارئ ایچین عاینئ سایغئیئ گؤستریرلر.
کاتۇلیکلرین آصئل وورغوسو شودور:
“کاتۇلیک کیلیسەسینە گیرمەین قورتولوشا أرەمز.”
نورجولار دا، یوقارئداکی گیبی اۇلوشموشتور. ساعید نورسییە اۇلاغاناۆستۆ اؤزللیکلر یاقئشتئرئلاراق اۇنون مۆجددید، مهدی، بکلنن عیسا وە غاوثئ آعظام اۇلدوغو، بیرلیک ماقامئندا بولوندوغو، حاقیقاتی موحاممدیەنین اۇندا تجللی أتتیگی وە نورجولارا شفاعات أدەجگی وورغولانمئش، سۇنرا ریسالەیی نورلارا قوتساللئق وریلمیش وە قورتولوشون آنجاق نور جماعاتینە گیرمکلە مۆمکۆن اۇلاجاغئ سؤیلنمیشتیر.
بؤیلەجە فارقلئ بیر آدئ، فارقلئ بیر کیتابئ وە فارقلئ بیر لیدری اۇلان ینی بیر جماعات اۇرتایا چئقمئشتئر.
شیمدی بونونلا ایلگیلی ایددیعالارا باقالئم:
1- ساعید نورسییە یاقئشتئرئلان اؤزللیکلر
بیرچۇق طاریقاتتا اۇلان نورئ موحاممدی وە حاقیقاتی موحاممدیە اینانجئ نورجولاردا دا واردئر. ساعید نورسی، کندیسینین حاقیقاتی موحاممدیەیی تمثیل أتتیگینی دۇلایلئ یۇلدان آنلاتئر. اۇنا گؤرە ریسالەیی نورون قایناغئ وە أساسئ نورئ موحاممدیدیر. کندیسی ایسە اۇ ریسالەلرین حاقیقاتی وە ماعنوی کیشیلیگیدیر. بونون آنلامئ، نورو موحاممدییی یاعنی حاقیقاتی موحاممدیەیی کندیسینین تمثیل أتتیگیدیر.. ریسالەیی نورلاردا ساعید نورسینین بو اؤزللیکلرە صاحیب اۇلدوغونو گؤسترن ایفادەلر واردئر.
