شیرک قۇنوسوندا موحاممد (ص) بیلە اویارئلمئش‌تئر.

آللاە تعالا شؤیلە بویورور:

وَلَا يَصُدُّنَّكَ عَنْ آيَاتِ اللَّهِ بَعْدَ إِذْ أُنْزِلَتْ إِلَيْكَ وَادْعُ إِلَى رَبِّكَ وَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُشْرِكِينَ ﴿۸۷﴾ وَلَا تَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ لَهُ الْحُكْمُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ ﴿۸۸﴾ (سورة القصص)

(أی موحاممد!) سانا ایندیریلدیک‌تن سۇنرا ساقئن سنی آللاهئن آیت‌لریندن أنگللـەمەسین‌لر. سن راببینە چاغئر؛ آصلا مۆشریک‌لردن اۇلما. آللاە ایلە بیرلیک‌تە بیر باشقا ایلاهئ یاردئما چاغئرما. آللاەتان باشقا ایلاە یۇق‌تور. آللاە دئشئندا هر شەی یۇق اۇلاجاق‌تئر. قارار یتکیسی اۇندادئر. حپینیز اۇنا دؤندۆرۆلەجک‌سینیز. (قاصاص سورەسی؛ 88-87)

بو قۇنودا، بیریکیمی اۇلان هرکس اویارئلمئش‌تئر.

آللاە تعالا شؤیلە بویورور:

فَلَوْلَا كَانَ مِنَ الْقُرُونِ مِنْ قَبْلِكُمْ أُولُو بَقِيَّةٍ يَنْهَوْنَ عَنِ الْفَسَادِ فِي الْأَرْضِ إِلَّا قَلِيلًا مِمَّنْ أَنْجَيْنَا مِنْهُمْ وَاتَّبَعَ الَّذِينَ ظَلَمُوا مَا أُتْرِفُوا فِيهِ وَكَانُوا مُجْرِمِينَ ﴿۱۱۶﴾ وَمَا كَانَ رَبُّكَ لِيُهْلِكَ الْقُرَى بِظُلْمٍ وَأَهْلُهَا مُصْلِحُونَ ﴿۱۱۷﴾ (سورة هود)

سیزدن اؤنجەکی دؤنم‌لردە بیریکیمی اۇلان‌لار، اۇ یردەکی بۇزولمایا قارشئ چئقسالاردئ اۇلماز مئ‌یدئ؟ کندی‌لری‌نی قورتاردئغئمئز آز کیمسە دئشئندا بونو یاپان اۇلمادئ. یانلئش یاپان‌لار، شئمارتئلدئق‌لارئ شەیین آرقاسئنئ بئراقمادئ وە گۆناهکارلار حالی‌نە گلدی‌لر. یۇقسا سنین راببین، بۇزولمایا قارشئ قۇیان بیر حالقئ وارکن، ظالیملیک أدیپ شهیرلری یۇق أدەجک دگیل‌دیر. (هود سورەسی؛ 117-116)

وَأَنْذِرْ بِهِ الَّذِينَ يَخَافُونَ أَنْ يُحْشَرُوا إِلَى رَبِّهِمْ لَيْسَ لَهُمْ مِنْ دُونِهِ وَلِيٌّ وَلَا شَفِيعٌ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ ﴿۵۱﴾ (سورة الأنعام)

راببی‌نین حوضورونا چئقارئلاجاق‌لارئندان قۇرقان‌لارئ قورئان ایلە اویار. اۇرادا اۇنلارئن نە دۇستو نە دە شفاعاتچی‌لری اۇلور. بلکی چکینیرلر. (أنعام سورەسی؛ 51)

وَأَنِ احْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ وَاحْذَرْهُمْ أَنْ يَفْتِنُوكَ عَنْ بَعْضِ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَيْكَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَاعْلَمْ أَنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُصِيبَهُمْ بِبَعْضِ ذُنُوبِهِمْ وَإِنَّ كَثِيرًا مِنَ النَّاسِ لَفَاسِقُونَ ﴿۴۹﴾ أَفَحُكْمَ الْجَاهِلِيَّةِ يَبْغُونَ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ حُكْمًا لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ ﴿۵۰﴾ (سورة المائدة)

« آرالارئندا آللاهئن ایندیردیگی ایلە حۆکمەت؛ اۇنلارئن آرزولارئ‌نا اویما. دیققاتلی اۇل؛ آللاهئن ایندیردیگی أمیرلرین هرحانگی بیریندن سنی شاشئرتابیلیرلر. یۆز چەویریرلرسە بیل کی، باعضئ گۆناەلارئ‌نا قارشئلئق آللاە، کسینلیک‌لە اۇنلارئن باشئ‌نا بیر کؤتۆلۆک گلمەسینی ایستییۇردور. ذاتن اینسان‌لارئن چۇغو بۇزغونجودور.

جاهیلیە حۆکۆم‌لری‌نی می آرئیۇرلار؟ کسین بیلگی صاحیب‌لری ایچین کیمین حۆکمۆ آللاهئن حۆکمۆندن گۆزل اۇلابیلیر؟ » (مائیدە سورەسی؛ 50-49)

أَلَمْ يَأْنِ لِلَّذِينَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ اللَّهِ وَمَا نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ وَلَا يَكُونُوا كَالَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِنْ قَبْلُ فَطَالَ عَلَيْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَكَثِيرٌ مِنْهُمْ فَاسِقُونَ ﴿۱۶﴾ (سورة الحدید)

اینانان‌لارئن گؤنۆل‌لری‌نین آللاهئ آنماسئنئن وە اۇندان اینن گرچگە ایچ‌تن باغلانماسئنئن زامانئ گلمەدی می؟ ساقئن بوندان اؤنجە کندی‌لری‌نە کیتاب وریلن‌لر گیبی اۇلماسئن‌لار؛ اۆزرلریندن اوزون زامان گچتی دە قالب‌لری قاتئلاشتئ. اۇنلاردان چۇغو یۇل‌دان چئقمئش‌تئر. (حادید سورەسی؛ 16)

ایکینجی بؤلۆم

آراجئلئق اینانجئ

قورئانئن شیرک‌لە ایلگیلی آیت‌لریندە، تاپئلان وە یاردئما چاغرئلان حایالی ایلاەلارئن یری “من دون اللە = آللاهئن دونوندان” سؤزۆیلە ایفادە أدیلیر. دون سؤزلۆک‌تە: “اۆستۆن ضئددئ، أن اۆست مرتبەدن بری، اۇندان آشاغئجا، باشقا وە أن یاقئن” آنلام‌لارئ‌نا گلیر. آللاهئن دونوندان، “آللاەتان آشاغئ سەویەدە” دەمک اۇلور.

مۆشریک‌لر آللاهئ، بیر کرال گیبی کندی‌لریندن اوزاق سانئر. اۇنا اولاشماق ایچین آللاها یاقئن بیلدیک‌لری باعضئ وارلئق‌لارئ آراجئ قۇیارلار. حئریستیان‌لارئن عیسایا آللاهئن اۇغلو، مککەلی مۆشریک‌لرین تاپتئق‌لارئ روحانی‌لرە آللاهئن قئزلارئ، بۆیۆک‌لری‌نی آراجئ قۇیان‌لارئن اۇنلارا، آللاهئن أولیاسئ، یاعنی دۇست‌لارئ دەمەلری بوندان‌دئر.

مۆشریک‌لر آللاهئن ذاتئ‌نا اۇرتاق قۇشمازلار. یاعنی بیردن فاضلا آللاهئن وار اۇلدوغونو ایددیعا أتمزلر. اۇنلارئن ایددیعاسئ، صئفات‌تا اۇرتاقلئق‌تئر. یاعنی آراجئ قۇیدوق‌لارئ وارلئق‌لارا، آللاها عائید اؤزللیک‌لر یاقئشتئرمالارئ‌دئر. بو سبب‌لە اۇنلارئ اؤلۆم‌سۆزلشتیریر، اۇلاغان‌اۆستۆ دویما، گؤرمە، آنلاما وە یاردئم أتمە اؤزللیک‌لری‌نە صاحیب سایارلار. اۆستەلیک بو اؤزللیک‌لری وە بۆتۆن یتکی‌لری، آللاهئن وردیگی‌نە اینانئرلار. مککەلی مۆشریک‌لر کاعبەیی طاواف أدرکن شؤیلە دەرلردی:

“لبیک لا شریک لک الا شریکا هو لک تملکە و ما ملک”

“أمرەت آللاهئم، سنین اۇرتاغئن یۇق‌تور. یالنئز بیر اۇرتاغئن وار کی؛ اۇنون دا، یتکی‌لری‌نین دە صاحیبی سن‌سین.”

عابباس دییۇر کی، اۇنلار: “لبیک لا شریک لک” یاعنی: “أمرەت، سنین هیچ‌بیر اۇرتاغئن یۇق‌تور” دەدیک‌لریندە، موحاممد (ص) شؤیلە دەردی: “یازئق سیزە! بورادا کسین، بورادا کسین!”

شیرکین یاپئسئ آشاغئ‌داکی گیبی گؤستریلەبیلیر:

1- صئراطئ مۆستاقیم (دۇغرو یۇل):

بو، آللاهئن ایستەدیگی یۇل‌دور. “دۇغرو اینانجا” صاحیب اۇلان وە “دۇغرو داورانئش” گؤسترن هرکس اۇ یۇلا گیرمیش اۇلور. دۇغرو داورانئش، آللاهئن ایستەدیگی داورانئش‌تئر. آللاە، کیشی‌یە شاە دامارئندان داحا یاقئن‌دئر.

“دۇغرو یۇل”، ایبلیسین یاعنی شەیطانئن آصئل چالئشما آلانئ‌دئر. اۇ، آللاەتان یتکی آلئنجا شؤیلە دەمیش‌تی:

… لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ ﴿۱۶﴾ ثُمَّ لَآتِيَنَّهُمْ مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَيْمَانِهِمْ وَعَنْ شَمَائِلِهِمْ وَلَا تَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شَاكِرِينَ ﴿۱۷﴾ (سورة الأعراف)

… سنین دۇغرو یۇلونون اۆستۆنە اۇنلار ایچین اۇتوراجاغئما یمین أدریم. سۇنرا اؤن‌لریندن، آرقالارئندان، ساغ‌لارئندان وە سۇل‌لارئندان سۇقولاجاغئم. اۇنلارئن چۇغونو، سانا قارشئ گؤرەولری‌نی یری‌نە گتیرمەین (تشککۆر أتمەین) کیشی‌لر اۇلاراق گؤرەجک‌سین. (آعراف سورەسی؛ 17-16)

آصئل سئقئنتئ، اینسان شەیطان‌لارئ‌نئن وردیگی سئقئنتئ‌دئر. اۇنلار دا “دۇغرو یۇلا” اۇتورورلار. آللاهئ اینسان‌دان اوزاق گؤستریر، بۇشلوغو کندی‌لری‌نین دۇلدوراجاغئ‌نئ ایددیعا أدرلر.

2– تانرئ‌لار:

آللاە ایلە اینسان آراسئندا یر آلدئغئ‌نا اینانئلان، بیر یؤنۆیلە آللاها، بیر یؤنۆیلە دە اینسانا بنزتیلن، بو سبب‌لە آراجئ سایئلان وارلئق‌لاردئر.

3– آتا روح‌لار:

اینسان‌لار، اؤلمۆش بۆیۆک‌لری‌نی قوتلو کیشی سایماق‌تان پک حۇشلانئر. اۇنلارا، آللاها عائید اؤزللیک‌لر یۆکلەرلر. “فنا فی‌اللە”، یاعنی “آللاەتا یۇق اۇلما” وە “واحدتی وۆجود” گیبی دۆشۆنجەلرین قایناغئ بو اۇلسا گرک‌تیر.

بو، اۇنلارئ تانرئلاشتئرماق‌تئر.

4– دین آدام‌لارئ:

اینسان‌لارلا ایلیشکی‌دە بولونان وە یوقارئ‌داکی یاپئ‌یئ دین اۇلاراق سونان کیشی‌لریر. تانرئ‌لارلا اینسان‌لار آراسئندا آراجئلئق یاپتئغئ‌نا اینانئلدئغئ ایچین “یارئ اینسان، یارئ تانرئ“گیبی قابول أدیلیر.

5– اینسان:

اۇلوشتورولان بو ایلیشکی‌لر آغئ، اینسان‌داکی دین دویغوسونو ایستیثمارا یۇل آچار. اینسان‌لارئ بو اۇرگانیزاسیۇنون ایچی‌نە آتان آصئل سبب، اۇرادا اۇلمانئن فایدالارئ‌نئ گؤرمک وە منفاعات ایلیشکیسینە گیرمک‌تیر.

شو آیت، اۇنا دیققات چکمک‌تەدیر:

وَقَالَ إِنَّمَا اتَّخَذْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْثَانًا مَوَدَّةَ بَيْنِكُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ثُمَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَكْفُرُ بَعْضُكُمْ بِبَعْضٍ وَيَلْعَنُ بَعْضُكُمْ بَعْضًا وَمَأْوَاكُمُ النَّارُ وَمَا لَكُمْ مِنْ نَاصِرِينَ ﴿۲۵﴾ (سورة العنکبوت)

ایبراهیم دەدی کی: “سیزین بو پوت‌لارا سارئلمانئز سادەجە آرانئزدا قایناشمایا وسیلە اۇلسون دییەدیر. قئیامت گۆنۆ بیرینیز دیگری‌نی گؤرمزلیک‌تن گلەجک وە هر بیرینیز دیگری‌نی دئشلایاجاق‌تئر. سئغئناجاغئنئز یر اۇ آتش‌تیر. سیزە یاردئم أدن دە اۇلمایاجاق‌تئر.” (عانکبوت سورەسی؛ 25)

“حاق دینین” دئشئنداکی بۆتۆن دین‌لر، بؤیلە بیر یاپئلانما ایچیندەدیرلر.

آللاە تعالا، باعضئ یاهودی وە حئریستیان‌لار حاققئندا شؤیلە بویورور:

اتَّخَذُوا أَحْبَارَهُمْ وَرُهْبَانَهُمْ أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ وَالْمَسِيحَ ابْنَ مَرْيَمَ وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا إِلَهًا وَاحِدًا لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ سُبْحَانَهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ ﴿۳۱﴾ (سورة التوبة)

بیلگین‌لری‌نی، دین آدام‌لارئ‌نئ وە مریم اۇغلو مسیحی آللاەتان اؤنجە بیرر راب سایاراق اۇنلارا سارئلدئ‌لار. اۇیسا اۇنلارا وریلن أمیر، سادەجە تک بیر تانرئ‌یا قول اۇلمالارئ‌دئر. اۇندان باشقا تانرئ یۇق‌تور. آللاە، اۇنلارئن شیرکیندن اوزاق‌تئر. (تەوبە سورەسی؛ 31)

عادیی بین حاتیم دییۇر کی: “نبی‌یە (ص) گلدیم. بۇینوم‌دا آلتئن حاچ واردئ. ‘عادیی! آت اۇ پوتو’ دەدی. اۇندان شو آیتی ایشیتتیم:

‘حاحام‌لارئ‌نئ وە راهیب‌لری‌نی، آللاهئن یاقئنئندان راب‌لر أدیندی‌لر…’ دەدی کی: ‘اۇنلار بونلارا عیبادت أتمەدی‌لر، آما بیر شەیی حلال سایارلارسا حلال سایدئ‌لار، حارام سایارلارسا حارام سایدئ‌لار.’ اۇنلارئ راب أدینمەلری بؤیلە اۇلدو.”

دۇغرو یۇل‌دا، یاعنی صئراطئ مۆستاقیم‌دە اۇلماق ایستەین هر اینسانئن اؤنۆنە أنگل‌لر چئقار.

چۆنکۆ صئراطئ مۆستاقیم، شەیطانئن چالئشما ساحاسئ‌دئر.

اۇ، توزاق‌لارئ‌نئ اۇرادا قورار. اۇرایا گلن‌لرە آراجئ‌لاردان باحثەدر، اۇنلارئن آللاها یاقئن وە اۇنونلا دۇست اۇلدوق‌لارئ‌نئ، آللاها گیدن یۇل‌دا اۇنلارئن دستک‌لری‌نە ایحتیاج اۇلدوغونو، آرابولوجو وە شفاعاتچی اۇلابیلەجک‌لری‌نی سؤیلەرلر. حایالی حیکایەلر آنلاتاراق آللاهئن اۇنلارئ قئرمایاجاغئ‌نئ ایددیعا أدرلر. دۇلایئسئ‌یلا اۇنلارا تسلیم اۇلما گرگی اۆزریندە دورورلار.

بو قۇنودا أن بۆیۆک دستگی، عاقلئ‌نئ قوللانمایان اینسان‌لاردان وە گلەنک‌تن آلئرلار. بؤیلەجە اۇ اینسان‌لار آللاەتان اؤنجە، آراجئ سایدئق‌لارئ وارلئق‌لارا قول اۇلورلار. بو دا اۇنلارئن آللاە ایلە ایلیشکی‌لری‌نی کسر.

بونا ایکی اؤرنک وریلەجک‌تیر؛ بیرینجیسی أهلی کیتاب‌تان کاتۇلیک‌لر، دیگری دە تائۇئیست‌لردیر.

آ- کاتۇلیک‌لردە آراجئلئق اینانجئ

راهیب‌لری راب أدینمەنین آرقاسئندا بابا، اۇغول وە قوتسال روح اینانجئ واردئر. بو اینانچ، چۇغو حئریستیان مذهب‌لریندە عاینئ‌دئر. هر بیری‌نین فارقلئ اینانچ‌لارئ دا واردئر. کاتۇلیک‌لری ألە آلاراق عیسانئن (ع) تبلیغ أتتیگی صاف دینین ناسئل تانئنماز حالە گلدیگی‌نی گؤرمەیە چالئشالئم.

1- آللاە

کاتۇلیک‌لرە گؤرە آللاە بیردیر؛ اۇندان باشقا تانرئ یۇق‌تور. اۇ، گرچگین کندیسی‌دیر. یری وە گؤگۆ تک باشئ‌نا یاراتمئش‌تئر. یاراتئلئش دۆزنی‌نی عایارلایان وە دۆنیایئ یؤنتن اۇدور. اۇ، اینسان‌لارا یاقئن‌دئر وە هر شەیی بیلیر. اۇ، هر زامان واردئر، وارلئغئ‌نئن باشئ وە سۇنو یۇق‌تور. هر شەی وارلئغئ‌نئ اۇنا بۇرچلودور. صاحیب اۇلدوغوموز هر شەی اۇندان گلمک‌تەدیر. اۇ، کندیلیگیندن وار اۇلان‌دئر.

آللاهئن بابا اۇلاراق آدلاندئرئلماسئ، هر شەیین باشلانغئجئ وە آشقئن اۇتۇریتە صاحیبی اۇلماسئندان وە تۆم چۇجوق‌لارئ‌نئن اۆستۆنە تیترەین سەوگی دۇلو اییلیگیندن دۇلایئ‌دئر. آللاە نە أرکک‌تیر، نە قادئن؛ آللاە، آللاەتئر.

باعضئ حئریستیان‌لار، آللاە ایلە اینسان آراسئندا بیر بۇشلوق اۇلدوغونو سؤیلەر، آرایئ آرابولوجولارلا دۇلدورورلار. شیمدی کاتۇلیک‌لرین آرابولوجو سایدئق‌لارئ وارلئق‌لارا باقالئم:

2- عیسا (اۇغول)

کاتۇلیک‌لرە گؤرە عیسا، بابانئن ألچیسی‌دیر. بابا اۇنو قوتسال روح‌لا مسحەتمیش، راهیب، پەیغامبر وە کرال یاپمئش‌تئر. اۇ، کندیلیگیندن بیر شەی یاپاماز. هر شەیی کندیسینی گؤندرن بابادان آلئر. شیمدی اۇ، بابانئن یانئندا حئریستیان‌لارئن آووکاتلئغئ‌نئ یاپئیۇر. اۇنلار لهی‌نە آراجئلئق أتمک ایچین حپ جانلئ‌دئر. آللاهئن حوضوروندا دائیما حاضئر بولونماق‌تادئر. کندیسی آراجئلئغئ ایلە آللاها یاقلاشان‌لارئ تامامن قورتارمایا گۆجۆ یتر.بو آنلایئشا گؤرە قوتسال تانرئ یاعنی آللاە ایلە گۆناهلئ اینسان آراسئندا بۆیۆک بیر بۇشلوق واردئر.

حئریستیان‌لاردا عیسانئن قۇنومو (قوزو عیسا)

حئریستیان‌لارا گؤرە آللاە ایلە اینسان آراسئنداکی قوزو عیسادئر. اۇ، اینسانلئغئن قورتولوشو ایچین کندی‌نی قوربان أتمیش‌تیر. پاولوسون تیمۇتئۇسا مکتوبوندا شو سؤز یر آلئر: “تک بیر آللاە وە آللاە ایلە اینسان‌لار آراسئندا تک بیر آراجئ واردئر. بو دا اینسان اۇلان وە کندیسینی هرکس ایچین فیدیە اۇلاراق سونموش بولونان مسیح عیسادئر.