(20)
گیزلی عیلیملر
(عیلمی لدۆن – عیلمی باطئن)
“عیلمی لدۆن“، آللاە طارافئندان وریلدیگی ایددیعا أدیلن “اؤزل بیلگی” آنلامئندا قوللانئلئر؛ “عیلمی باطئن” دا اؤیلەدیر. کیمی شەیحلرە، بؤیلە بیر عیلیم وریلدیگی سؤیلنەرک قوتساللاشتئرئلئرلار.
شەیح أفندی: ماعنوی یۇلو ایی بیلن وە سالیکلری اۇ یۇلا اولاشتئرابیلن بیر شەیح آراماق، شریعاتئن أمیرلریندندیر.
بایئندئر: أگر دۇغرو یۇلو گؤسترەجک وە اؤرنک اۇلاجاق بیرینە ایحتیاج اۇلدوغونو سؤیلۆیۇرسانئز، دۇغرودور. هر اینسانئن بیر تربیەجییە، بیر اوستایا وە اؤگرتمنە ایحتیاجئ واردئر.
شەیح أفندی: شەیحلرین صاحیب اۇلدوغو عیلیم، عیلمی باطئندئر. بو هرکسە وریلمەمیشتیر. آللاە اۇندان راضئ اۇلسون، أبوهۆرەیرە شؤیلە دەمیشتیر:
“بن رسولوللاەتان ایکی قاب دۇلوسو عیلیم آلدئم. بونلاردان بیرینی سیزە ناقلەتتیم. دیگرینی دە ناقلەتمیش اۇلسایدئم، بۇینومو ووروردونوز.” (بوحاری)
ایشتە بیزیم عیلمیمیز، بو عیلیمدیر.
بایئندئر: أبو هۆرەیرەنین ناقلەتمەدیگی عیلمی کیمدن آلدئنئز؟ قایناغئ، دلیللری وە دایاناغئ اۇلمایان شەی ناسئل عیلیم اۇلابیلیر؟
شەیح أفندی: کهف سورەسیندە حئضئرلا آرقاداشلئغئ آنلاتئلان موسا، اۇلایلارئن گرچک یۆزۆنۆ گؤرمەدیگی ایچین ایعتیراض أتمیشتی. حئضئر (ع)، عیلمی لدۆن بیلگیسینە صاحیب اۇلدوغو ایچین ایشین ایچ یۆزۆنە واقئفتئ. آیتتە: “… اۇنا قاتئمئزدان بیر عیلیم ورەرک ایکرامدا بولونموشتوق.” (کهف سورەسی؛ 65) بویورولور. ایشتە عیلمی باطئن، عیلمی لدۆن، بو عیلیمدیر.
بایئندئر: حئضئرلا برابر اۇلان موسا بو عیلمی اؤگرنەمەدییسە، سیز ناسئل اؤگرندینیز؟ بو عیلمین سیزە اؤگرتیلدیگینین دلیلی نەدیر؟
شەیح أفندی: أبو حۆرەیرەنین سؤزۆ!
بایئندئر: أبو حۆرەیرە دە ناقلەتمەمیش!
موسا (ع)، گنچ آدام وە حئضئر آراسئندا گچن اۇلای، قورئاندا شؤیلە آنلاتئلئر:
وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِفَتَاهُ لَا أَبْرَحُ حَتَّى أَبْلُغَ مَجْمَعَ الْبَحْرَيْنِ أَوْ أَمْضِيَ حُقُبًا ﴿۶۰﴾ فَلَمَّا بَلَغَا مَجْمَعَ بَيْنِهِمَا نَسِيَا حُوتَهُمَا فَاتَّخَذَ سَبِيلَهُ فِي الْبَحْرِ سَرَبًا ﴿۶۱﴾ فَلَمَّا جَاوَزَا قَالَ لِفَتَاهُ آتِنَا غَدَاءَنَا لَقَدْ لَقِينَا مِنْ سَفَرِنَا هَذَا نَصَبًا ﴿۶۲﴾ قَالَ أَرَأَيْتَ إِذْ أَوَيْنَا إِلَى الصَّخْرَةِ فَإِنِّي نَسِيتُ الْحُوتَ وَمَا أَنْسَانِيهُ إِلَّا الشَّيْطَانُ أَنْ أَذْكُرَهُ وَاتَّخَذَ سَبِيلَهُ فِي الْبَحْرِ عَجَبًا ﴿۶۳﴾ قَالَ ذَلِكَ مَا كُنَّا نَبْغِ فَارْتَدَّا عَلَى آثَارِهِمَا قَصَصًا ﴿۶۴﴾ فَوَجَدَا عَبْدًا مِنْ عِبَادِنَا آتَيْنَاهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنَا وَعَلَّمْنَاهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْمًا ﴿۶۵﴾ قَالَ لَهُ مُوسَى هَلْ أَتَّبِعُكَ عَلَى أَنْ تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْدًا ﴿۶۶﴾ قَالَ إِنَّكَ لَنْ تَسْتَطِيعَ مَعِيَ صَبْرًا ﴿۶۷﴾ وَكَيْفَ تَصْبِرُ عَلَى مَا لَمْ تُحِطْ بِهِ خُبْرًا ﴿۶۸﴾ قَالَ سَتَجِدُنِي إِنْ شَاءَ اللَّهُ صَابِرًا وَلَا أَعْصِي لَكَ أَمْرًا ﴿۶۹﴾ قَالَ فَإِنِ اتَّبَعْتَنِي فَلَا تَسْأَلْنِي عَنْ شَيْءٍ حَتَّى أُحْدِثَ لَكَ مِنْهُ ذِكْرًا ﴿۷۰﴾ فَانْطَلَقَا حَتَّى إِذَا رَكِبَا فِي السَّفِينَةِ خَرَقَهَا قَالَ أَخَرَقْتَهَا لِتُغْرِقَ أَهْلَهَا لَقَدْ جِئْتَ شَيْئًا إِمْرًا ﴿۷۱﴾ قَالَ أَلَمْ أَقُلْ إِنَّكَ لَنْ تَسْتَطِيعَ مَعِيَ صَبْرًا ﴿۷۲﴾ قَالَ لَا تُؤَاخِذْنِي بِمَا نَسِيتُ وَلَا تُرْهِقْنِي مِنْ أَمْرِي عُسْرًا ﴿۷۳﴾ فَانْطَلَقَا حَتَّى إِذَا لَقِيَا غُلَامًا فَقَتَلَهُ قَالَ أَقَتَلْتَ نَفْسًا زَكِيَّةً بِغَيْرِ نَفْسٍ لَقَدْ جِئْتَ شَيْئًا نُكْرًا ﴿۷۴﴾ قَالَ أَلَمْ أَقُلْ لَكَ إِنَّكَ لَنْ تَسْتَطِيعَ مَعِيَ صَبْرًا ﴿۷۵﴾ قَالَ إِنْ سَأَلْتُكَ عَنْ شَيْءٍ بَعْدَهَا فَلَا تُصَاحِبْنِي قَدْ بَلَغْتَ مِنْ لَدُنِّي عُذْرًا ﴿۷۶﴾ فَانْطَلَقَا حَتَّى إِذَا أَتَيَا أَهْلَ قَرْيَةٍ اسْتَطْعَمَا أَهْلَهَا فَأَبَوْا أَنْ يُضَيِّفُوهُمَا فَوَجَدَا فِيهَا جِدَارًا يُرِيدُ أَنْ يَنْقَضَّ فَأَقَامَهُ قَالَ لَوْ شِئْتَ لَاتَّخَذْتَ عَلَيْهِ أَجْرًا ﴿۷۷﴾ قَالَ هَذَا فِرَاقُ بَيْنِي وَبَيْنِكَ سَأُنَبِّئُكَ بِتَأْوِيلِ مَا لَمْ تَسْتَطِعْ عَلَيْهِ صَبْرًا ﴿۷۸﴾ أَمَّا السَّفِينَةُ فَكَانَتْ لِمَسَاكِينَ يَعْمَلُونَ فِي الْبَحْرِ فَأَرَدْتُ أَنْ أَعِيبَهَا وَكَانَ وَرَاءَهُمْ مَلِكٌ يَأْخُذُ كُلَّ سَفِينَةٍ غَصْبًا ﴿۷۹﴾ وَأَمَّا الْغُلَامُ فَكَانَ أَبَوَاهُ مُؤْمِنَيْنِ فَخَشِينَا أَنْ يُرْهِقَهُمَا طُغْيَانًا وَكُفْرًا ﴿۸۰﴾ فَأَرَدْنَا أَنْ يُبْدِلَهُمَا رَبُّهُمَا خَيْرًا مِنْهُ زَكَاةً وَأَقْرَبَ رُحْمًا ﴿۸۱﴾ وَأَمَّا الْجِدَارُ فَكَانَ لِغُلَامَيْنِ يَتِيمَيْنِ فِي الْمَدِينَةِ وَكَانَ تَحْتَهُ كَنْزٌ لَهُمَا وَكَانَ أَبُوهُمَا صَالِحًا فَأَرَادَ رَبُّكَ أَنْ يَبْلُغَا أَشُدَّهُمَا وَيَسْتَخْرِجَا كَنْزَهُمَا رَحْمَةً مِنْ رَبِّكَ وَمَا فَعَلْتُهُ عَنْ أَمْرِي ذَلِكَ تَأْوِيلُ مَا لَمْ تَسْطِعْ عَلَيْهِ صَبْرًا ﴿۸۲﴾ (سورة الکهف)
60- بیر گۆن موسا، گنچ آرقاداشئنا شؤیلە دەدی: “بن ایکی دنیزین بیرلشتیگی یرە وارئنجایا قادار دوروپ دینلنمەدن گیدریم؛ ایستەرسە یئللارئمئ آلسئن.”
61- ایکی دنیزین بیرلشتیگی یرە وارئنجا، بالئقلارئنئ اونوتتولار. بالئق، قایاراق دنیزە دۇغرو یۇللاندئ.
62- اۇرادان گچتیکتن سۇنرا موسا گنچ آرقاداشئنا دەدی کی: “گتیر شو قوشلوق یەمگیمیزی، بو یۇلجولوق بیزی اییجە یۇردو.”
63- دلیقانلئ دەدی کی: “باقئن شو ایشە! قایادا بارئندئغئمئزدا بالئغئ اونوتموشتوم. اۇنو عاقلئمدان چئقارماما سبب اۇلان وە بانا اونوتتوران شەیطاندان باشقاسئ دگیلدیر. بالئق دا شاشئرتئجئ بیر شکیلدە دنیزە دۇغرو یۇل آلئپ گیتمیشتی.”
64- موسا: “ایشتە آرادئغئمئز بو!” دەدی. همن گلدیکلری یۇلدان گری دؤندۆلر.
65- سۇنرا قوللارئمئزدان بیر قولو بولدولار. اۇنا قاتئمئزدان بیر عیلیم ورەرک ایکرامدا بولونموشتوق.
66- موسا اۇنا دەدی کی: “سانا اؤگرتیلن دۇغرو بیلگیدن بانا اؤگرتمەن ایچین یانئندا قالابیلیر میییم؟
67- سن بنیملە بیرلیکتە اۇلمایا دایانامازسئن.
68- ایچ یۆزۆنۆ بیلمەدیگین شەیە ناسئل دایاناجاقسئن؟”
69- “اینشاللاە دایاندئغئمئ گؤرۆرسۆن، هیچبیر ایشتە سانا قارشئ چئقمام.” دەدی (موسا).
70- “یانئمدا قالاجاقسان، بن آنلاتئنجایا قادار ساقئن بیر شەی سۇرما،” دەدی.
71- سۇنرا اۇرادان آیرئلدئلار؛ دەرکن بیر گمییە بیندیلر. اۇ کیشی گمییی دلدی. (موسا) دەدی کی: “ایچیندەکیلری بۇغماق ایچین می دلدین؟ گرچکتن چۇق غاریب بیر شەی مەیدانا گتیردین.”
72- “سانا دەمەدیم می، سن بنیملە بیرلیکتە اۇلمایا دایانامازسئن،” دەدی.
73- موسا: “اونوتتوغوم شەیی یۆزۆمە وورما، ایشیمدە زۇرا سۇقما،” دەدی.
74- سۇنرا یۇلا قۇیولدولار. نیهایت بیر اۇغلان چۇجوغویلا قارشئلاشتئلار، همن چۇجوغو اؤلدۆردۆ. (موسا) دەدی کی: “سن جانا قارشئلئق اۇلمادان سوچسوز بیرینین جانئنا قئیدئن ها؟ دۇغروسو، آنلاشئلماز بیر دوروم مەیدانا گتیردین.”
75- “سانا دەمەدیم می، سن بنیملە بیرلیکتە اۇلمایا دایانامازسئن،” دەدی.
76- (موسا) دەدی کی: “بیر داحا بیر شەی سۇرارسام، بنیملە آرقاداشلئغئ بیتیر؛ آرتئق سندن عؤذۆر دیلەمە حاققئم بیتمیش اۇلور.”
77- تکرار یۇلا قۇیولدولار. بیر شهرە وارئپ حالقئندان ییەجک ایستەدیلر. اۇنلار، بونلارئ میسافیر أتمەیە یاناشمادئ. سۇنرا یئقئلماق اۆزرە اۇلان بیر دووارا راستلادئلار وە همن اۇنو دۇغرولتووردی. (موسا) دەدی کی: “آنلاشسایدئن، أمگینین قارشئلئغئنئ آلئردئن.”
78- “ایشتە بو، بنیملە سنی آیئرئر. آما بن، دایانامادئغئن شەیلرین ایچ یۆزۆنۆ سانا بیلدیرەجگیم.” دەدی.
79- “اۇ گمی، دنیزدە چالئشان میسکینلرە عائیدتی؛ ایلریدە هر گمییە زۇرلا أل قۇیان بیر حاقان واردئ. بو سببلە اۇنو حاسارلئ حالە گتیرمک ایستەدیم.
80- اۇغلانا گلینجە، آناسئ باباسئ مۆمین کیمسەلردی. اۇنلارئ، آزغئنلئغا وە نانکؤرلۆگە سۆرۆکلەمەسیندن قۇرقتوق.
81- ایستەدیک کی، راببی اۇنون یرینە داحا حایئرلئ وە داحا مرحامتلی بیر چۇجوق ورسین.
82- دووار ایسە شهیردەکی ایکی یتیم اۇغلانئندئ. آلتئندا اۇنلارا عائید بیر گؤمۆ واردئ. بابالارئ ایی کیمسەیدی. راببین ایستەدی کی، أرگینلیک چاغئنا گلسینلر دە گؤمۆلرینی چئقارسئنلار! بو، راببینین ایکرامئدئر. بونلارئ کندیلیگیمدن یاپمادئم! ایشتە بیر تۆرلۆ قاتلانامادئغئن ایشلرین ایچ یۆزۆ بودور.” (کهف سورەسی)
موحاممد (ص) بو بیلگە کیشینین حئضئر، دلیقانلئنئن دا یوشاع بین نون اۇلدوغونو سؤیلەمیشتیر.
آیتلر اۆزریندە دۆشۆنۆلۆرسە، حئضئرئن آنجاق بیر ملک اۇلابیلەجگی آنلاشئلئر. گمییی دلییۇر، موسادان (ع) باشقاسئ گؤرمۆیۇر. چۇجوغو اؤلدۆرۆیۇر، موسادان (ع) باشقاسئ فارق أتمییۇر. یئقئلماق اۆزرە اۇلان دووارئ، یئقمادان دۆزلتییۇر. یئقسایدئ، آلتئندان اۇ چۇجوقلارا عائید حازینە اۇرتایا چئقاردئ! موسانئن (ع) گؤرۆپ باشقاسئنئن گؤرمەدیگی بو کیشی، آنجاق بیر ملک اۇلابیلیر.
نبیمیزین بیلدیردیگینە گؤرە ایلک قارشئلاشمالارئندا حئضئر، موسایا شونو سؤیلەمیشتیر:
“بن آللاهئن بانا اؤگرتتیگی بیر عیلمی بیلییۇروم کی، سن اۇنو بیلمزسین. سن دە آللاهئن سانا اؤگرتتیگی بیر عیلمی بیلیرسین کی، بن اۇنو بیلمم.”
موسا (ع) آللاهئن ألچیسیدیر. ألچیلر، آللاهئن وردیگی گؤرەو گرگی اینسانلارا دۇغرو یۇلو گؤستریر وە رهبرلیک أدرلر. حئضئرئنکینە بنزەر غاریب داورانئشلارئ اۇلماز. گؤستردیکلری موعجیزەلر ایسە ألچیلیکلرینی ایثباتتان باشقا بیر آنلام تاشئماز.
