ب- روحانیلرین حایاتئ
مۆرید: بن حالا تاطمین اۇلموش دگیلیم. بیلدیگیم قادارئیلا بش چشیت حایات واردئر:
– بیرینجیسی، بیزیم حایاتئمئزدئر.
– ایکینجیسی، حئضئر وە ایلیاسئن حایاتئدئر. بیر واقیتتە پک جۇق یردە بولونابیلیرلر. ایستەرلرسە بیزیم گیبی یەرلر، ایچرلر.
– اۆچۆنجۆسۆ، ایدریس وە عیسانئن (ع) حایاتئدئر. بو، ملک حایاتئ گیبی نورانی بیر حایاتتئر.
– دؤردۆنجۆسۆ، شهیدلرین حایاتئدئر.
– بشینجیسی، قابیردەکیلرین حایاتئدئر.
شهیدلر، حایاتلارئنئ آللاە یۇلوندا فدا أتتیکلری ایچین، آللاە دا اۇنلارا برزاح عالمیندە دۆنیا حایاتئنا بنزەر؛ فاقاط کدرسیز، زاحمتسیز بیر حایات ایحسان أدر. اۇنلار کندیلرینی اؤلمۆش بیلمز، داحا ایی بیر یرە گیتمیش بیلیرلر؛ چۇق موتلو اۇلورلار. ایشتە شهیدلرین أفندیسی اۇلان حامزا دا بؤیلە بیر حایات یاشاماقتادئر. کندینە سئغئنانلارئ قۇروموش، دۆنیا ایلە ایلگیلی ایشلرینی گؤرمەسی وە گؤردۆرمەسی مۆمکۆن اۇلابیلیر.
بایئندئر: آللاە یۇلوندا اؤلدۆرۆلنلرین آصلئندا دیری اۇلدوقلارئ دۇغرو، آما آللاە تعالا، سیز آنلایامازسئنئز، دەدیگی حالدە آنلادئغئنئزئ ایددیعا أتمەنیز، باغئشلانماز بیر سوچتور.
{شهیدلرلە ایلگیلی آیرئ بیر بؤلۆم گلەجکتیر.}
حامزانئن، کندینە سئغئنانلارا یاردئم أدەمەیەجگی قۇنوسوندا حالا شۆبهەنیز وارسا، یوقارئداکی آیتلری بیر داحا اۇقویون. أگر اینانئیۇرسانئز، بؤیلە بیر شەیی عاقلئنئزئن اوجوندان بیلە گچیرەمزسینیز! اۇ آیتلردن بیری شؤیلەدیر:
وَمَنْ أَضَلُّ مِمَّنْ يَدْعُو مِنْ دُونِ اللَّهِ مَنْ لَا يَسْتَجِيبُ لَهُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَهُمْ عَنْ دُعَائِهِمْ غَافِلُونَ ﴿۵﴾ (سورة الأحقاف)
قئیامت گۆنۆنە قادار کندینە جواب ورەمەیەجک بیر کیمسەیی، آللاە ایلە آراسئنا قۇیاراق یاردئما چاغئراندان داحا ساپئق کیمدیر؟ اۇیسا بونلار، اۇنلارئن چاغرئسئنئن فارقئندا دگیللردیر. (آحقاف سورەسی؛ 5)
مۆرید: بیزیم یاشادئغئمئز حایات بللی. شهیدلر قۇنوسو دا آنلاشئلدئ. حایاتئن دیگر اۆچ چشیدی ایچین نە دیەجکسینیز؟
بایئندئر: سۇرویو بن سۇرمالئیئم! حئذئر، ایلیاس، ایدریس وە عیسانئن (ع) حایاتتا اۇلدوقلارئنئ ایددیعا أدن سیزسینیز!
مۆرید: بونلارئ سؤیلەین ذات، بؤیلە بیر حایاتئن وارلئغئنئ، کشیف صاحیبی أولیانئن تواتۆر درەجەسینە واران گؤزلمینە دایاندئرئیۇر.
بایئندئر: کشیف صاحیبی أولیا سؤزۆ، گرچک دئشئ بیر یاقئشتئرمادئر. غایب ایلە ایلگیلی بیر قۇنو، هیچبیر عیلمی دگری اۇلمایان کشفە دایاندئرئلاماز. آدئ گچن دؤرت نبیدن یالنئز عیسانئن (ع) دورومونو بیلییۇروز.
اۇنو دا شو آیتتن آنلئیۇروز:
… وَكُنْتُ عَلَيْهِمْ شَهِيدًا مَا دُمْتُ فِيهِمْ فَلَمَّا تَوَفَّيْتَنِي كُنْتَ أَنْتَ الرَّقِيبَ عَلَيْهِمْ وَأَنْتَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ ﴿۱۱۷﴾ (سورة المائدة)
… آرالارئندا بولوندوغوم سۆرە ایچیندە اۇنلارا شاهیدتیم. بنی وفات أتتیرینجە، اۇنلارئ گؤزتلەین سادەجە سن اۇلدون. هر شەیە شاهید اۇلان سنسین. (مائیدە سورەسی؛ 117)
عیسا (ع) وفات أدینجە، اۆممتی ایلە ایلیشیگی کسیلمیشتیر. اۇنون ایچین بیر حایات چشیدی اۇلدوغونو ایددیعا أدن، بو آیتلرە ترس دۆشر.
عیسانئن (ع) وفاتئ ایلە ایلگیلی بیر آیت شؤیلەدیر:
إِذْ قَالَ اللَّهُ يَا عِيسَى إِنِّي مُتَوَفِّيكَ وَرَافِعُكَ إِلَيَّ وَمُطَهِّرُكَ مِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَجَاعِلُ الَّذِينَ اتَّبَعُوكَ فَوْقَ الَّذِينَ كَفَرُوا إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ … ﴿۵۵﴾ (سورة آل عمران)
بیر گۆن آللاە شؤیلە دەدی: باق عیسا! سنی وفات أتتیرەجگیم وە قاتئما یۆکسلتەجگیم. کندینی دۇغرولارا قاپاتانلاردان سنی آرئندئراجاغئم. سانا اویانلارئ، قئیامت گۆنۆنە قادار اۇ کافیرلردن اۆستۆن قئلاجاغئم… (آلی عیمران سورەسی؛ 55)
گؤرۆلدۆگۆ گیبی عیسا (ع)، وفاتئندان سۇنراکی ایلک قۇنوشمایئ آحیرتتە یاپاجاقتئر.
ج- اؤلۆم وە اویقو
مۆرید: قابیر حایاتئ قۇنوسوندا نە دەرسینیز؟
بایئندئر: آللاە تعالا، اؤلۆم ایلە اویقویو عاینئ سایاراق شؤیلە بویورور:
اللَّهُ يَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حِينَ مَوْتِهَا وَالَّتِي لَمْ تَمُتْ فِي مَنَامِهَا فَيُمْسِكُ الَّتِي قَضَى عَلَيْهَا الْمَوْتَ وَيُرْسِلُ الْأُخْرَى إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى … ﴿۴۲﴾ (سورة الزمر)
آللاە اؤلۆم أثناسئندا روحلارئ آلئر، اؤلمەینلرینکینی دە اویقودا آلئر. اؤلۆمۆنە حۆکمەتتیگینی توتار، اؤتەکینی بللی بیر واقتە قادار سالئوریر … (زۆمر سورەسی؛ 42)
دەمک کی آللاە، اؤلۆلرین روحونو بللی بیر یردە توتماقتادئر. بیر آیت دە شؤیلەدیر:
وَهُوَ الَّذِي يَتَوَفَّاكُمْ بِاللَّيْلِ وَيَعْلَمُ مَا جَرَحْتُمْ بِالنَّهَارِ ثُمَّ يَبْعَثُكُمْ فِيهِ لِيُقْضَى أَجَلٌ مُسَمًّى … ﴿۶۰﴾ (سورة الأنعام)
گجەلەیین سیزی وفات أتتیرن وە گۆندۆزۆن نە یاپئپ أتتیگینیزی بیلن اۇدور. گۆندۆزۆن سیزی قالدئرئر کی، بلیرلنمیش أجلینیز تاماملانسئن … (أنعام سورەسی؛ 60)
قئیامتین کلیمە آنلامئ “قالقئشتئر”. اؤلدۆکتن سۇنراکی دیریلمە؛ “یاتاقتان قالقئشا”، سورا اۆفلنمەسی دە “قالق بۇروسونون چالئنماسئنا” بنزەر. آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
وَنُفِخَ فِي الصُّورِ فَإِذَا هُمْ مِنَ الْأَجْدَاثِ إِلَى رَبِّهِمْ يَنْسِلُونَ ﴿۵۱﴾ قَالُوا يَا وَيْلَنَا مَنْ بَعَثَنَا مِنْ مَرْقَدِنَا … ﴿۵۲﴾ (سورة یس)
صورا اۆفلنینجە اۇنلار، قابیرلریندن قالقاجاق؛ حئزلا راببینە دۇغرو آقئن أدەجک: “أیواە! بیزی یاتاغئمئزدان کیم قالدئردئ؟” دیەجکلردیر… (یاسین سورەسی؛ 52-51)
قورئانا گؤرە اؤلۆم؛ “بیر اویقو”، قابیر؛ “اویوما یری”، اؤلدۆکتن سۇنرا دیریلمە دە؛ “اویقودان اویانما” گیبیدیر. قابیر عاذابئ دا؛ “اویقودا گؤرۆلن کؤتۆ رۆیالار” گیبی اۇلمالئدئر.
اویویان کیشی، اویقودا گچن زامانئ بیلەمز. اؤلۆ دە عاینئدئر. نیتەکیم قورئاندا؛ بیری اؤلۆ، دیگری اویویانلا ایلگیلی ایکی اؤرنک واردئر.
آصحابئ کهف ماغارادا 309 یئل اویوموشتو. بو قۇنودا آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
وَكَذَلِكَ بَعَثْنَاهُمْ لِيَتَسَاءَلُوا بَيْنَهُمْ قَالَ قَائِلٌ مِنْهُمْ كَمْ لَبِثْتُمْ قَالُوا لَبِثْنَا يَوْمًا أَوْ بَعْضَ يَوْمٍ … ﴿۱۹﴾ (سورة الکهف)
بؤیلەجە اۇنلارئ قالدئردئق کی، بیربیرلرینین قاناعاتلرینی اؤگرنسینلر. ایچلریندن بیری: “نە قادار قالدئنئز؟” دییە سۇردو. “بیر گۆن، بلکی دە بیر گۆندن آز،” دەدیلر… (کهف سورەسی؛ 19)
اؤلۆملە ایلگیلی آیت دە شودور:
أَوْ كَالَّذِي مَرَّ عَلَى قَرْيَةٍ وَهِيَ خَاوِيَةٌ عَلَى عُرُوشِهَا قَالَ أَنَّى يُحْيِي هَذِهِ اللَّهُ بَعْدَ مَوْتِهَا فَأَمَاتَهُ اللَّهُ مِائَةَ عَامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ قَالَ كَمْ لَبِثْتَ قَالَ لَبِثْتُ يَوْمًا أَوْ بَعْضَ يَوْمٍ قَالَ بَلْ لَبِثْتَ مِائَةَ عَامٍ فَانْظُرْ إِلَى طَعَامِكَ وَشَرَابِكَ لَمْ يَتَسَنَّهْ وَانْظُرْ إِلَى حِمَارِكَ وَلِنَجْعَلَكَ آيَةً لِلنَّاسِ وَانْظُرْ إِلَى الْعِظَامِ كَيْفَ نُنْشِزُهَا ثُمَّ نَكْسُوهَا لَحْمًا فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُ قَالَ أَعْلَمُ أَنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴿۲۵۹﴾ (سورة البقرة)
شو کیشییی گؤزۆندە هیچ جانلاندئرمادئن مئ؟ تاوانلارئ چؤکمۆش وە دووارلارئ اۆزرلرینە یئقئلمئش بیر کنتە اوغرامئشتئ دا: “آللاە بو کنتی اؤلۆمۆندن سۇنرا نەرەدن دیریلتەجک؟” دەمیشتی. آللاە اۇنو اۇراجئقتا یۆز یئل سۆرەیلە اؤلدۆردۆ، سۇنرا دیریلتتی. “نە قادار قالدئن؟” دییە سۇردو. “بیر گۆن قالدئم، بلکی بیر گۆندن دە آز،” دەدی. آللاە دەدی کی: “یۇق! تام یۆز یئل قالدئن. ییەجگینە وە ایچەجگینە باق! هیچ بۇزولمامئش. بیر دە أشگینە باق! بو، سنی اینسانلارا بیر بلگە یاپماق ایچیندیر. شیمدی دە (أشکتن قالما) کمیکلرە باق دا، اۇنلارئ ناسئل بیرلشتیرەجگیمیزی، سۇنرا ناسئل أتە بۆرۆندۆرەجگیمیزی بیر گؤر! بونلارئ آچئق آچئق گؤرۆنجە دەدی کی: “آرتئق بیلییۇروم، آللاە گرچکتن هر شەیی بیر اؤلچۆیە باغلامئشتئر.” (باقارا سورەسی؛ 259)
یۆز سنە اؤلۆ قالقئپ دیریلن ایلە 309 سنە اویقودا قالانلار، “بیر گۆن وەیا بیر گۆندن آز” قالدئقلارئنئ سانئیۇرلار. آیتلر زامانئن گؤرەجەلی اۇلدوغونو، زامان دییە آیرئ بیر وارلئغئن اۇلمادئغئنئ آچئقچا گؤسترمکتەدیر. قابیر حایاتئنئ آنلاماق ایستەین، بو آیتلردن درس آلابیلیر.
اویویانئن روحو گلیپ تکرار عاینئ بدنە گیرەجگی ایچین، بدن دیری اۇلور. اؤلنین روحو گری گلمەیەجگیندن، اۇنون بدنی اؤلۆر. آحیرتتە ینیدن یاراتئلان بدنە گیرن روح، کندینی اویقودان اویانمئش گیبی حیسسەدر دە، دەر کی:
… مَنْ بَعَثَنَا مِنْ مَرْقَدِنَا … ﴿۵۲﴾ (سورة یس)
… “یاتاغئمئزدان بیزی کیم قالدئردئ؟” … (یاسین سورەسی؛ 52)
بدن چۆرۆمۆش، ینیدن یاراتئلمئش؛ آما اۇ فارقئندا دگیل، اویویوپ اویاندئغئنئ سانئیۇر. اۇنون آچئسئندان زامان دورموشتور.
اویقو، حایاتتا بیر کسینتی دگیل؛ سۆرکلیلیک ایچین زۇرونلو بیر دینلنمەدیر. موحاممد (ص) شو سؤزۆیلە تکرار دیریلیشین دە دۆنیا حایاتئنئن دوامئ گیبی اۇلاجاغئنئ بیلدیرییۇر:
“قول، نە اۆزرە اؤلدۆیسە اۇ شکیلدە دیریلتیلیر.” (مۆسلیم)
وداع حاججئندا بیریسی بینگیندن دۆشمۆش، بۇینو قئرئلمئشتئ. موحاممد (ص) دەدی کی: “اۇنو سو وە سیدر ایلە یئقایئن؛ ایکی پارچا بز ایچیندە کفنلەیین، قۇقو سۆرمەیین وە باشئنئ اؤرتمەیین. چۆنکۆ قئیامت گۆنۆ تلبیە گتیریر دورومدا قالدئرئلاجاقتئر.” (بوحاری)
اۇ شاحصئن اؤلۆمۆ ایحراملئ بیر حاجئنئن اویوماسئ گیبی سایئلمئشتئر. ایحراملئ قۇقو سۆرۆنمز، باشئنئ اؤرتمز وە اویقودان قالقئنجا تلبیە گتیریر.
مۆرید: قابرین جننت باحچەلریندن بیر باحچە وەیا جهننم چوقورلارئندان بیر چوقور اۇلماسئنئ ناسئل ایضاح أدەبیلیریز؟
بایئندئر: بونلار رۆیایا بنزتیلەبیلیر. گۆزل رۆیا گؤرن، بیتمەمەسینی ایستەر. سئقئنتئلئ بیر رۆیادان اویانان دا: “ایی کی رۆیایمئش،” دییە شۆکرەدر. دۇغروسونو آللاە بیلیر.
