آ- آللاە ایلە آلدانما
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
يَا أَيُّهَا النَّاسُ اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ هَلْ مِنْ خَالِقٍ غَيْرُ اللَّهِ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ ﴿۳﴾ وَإِنْ يُكَذِّبُوكَ فَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ وَإِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ ﴿۴﴾ يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلَا تَغُرَّنَّكُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا وَلَا يَغُرَّنَّكُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ ﴿۵﴾ إِنَّ الشَّيْطَانَ لَكُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا إِنَّمَا يَدْعُو حِزْبَهُ لِيَكُونُوا مِنْ أَصْحَابِ السَّعِيرِ ﴿۶﴾ الَّذِينَ كَفَرُوا لَهُمْ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ كَبِيرٌ ﴿۷﴾ (سورة فاطر)
« أی اینسانلار! آللاهئن اۆستۆنۆزدەکی نیعمتینی دۆشۆنۆن. آللاهئن دئشئندا سیزە گؤکتن وە یردن رئزئق ورەجک بیر یاراتئجئ مئ وار؟ اۇندان باشقا ایلاە یۇقتور. نەیە گۆونەرک یانلئشا سۆرۆکلنییۇرسونوز؟
سنی یالانلارلارسا، بیل کی سندن اؤنجە دە نیجە ألچیلر یالانجئ یرینە قۇندو. بۆتۆن ایشلر آللاها دؤندۆرۆلۆر.
أی اینسانلار! آللاهئن وردیگی سؤز بۆتۆنۆیلە گرچکتیر؛ دۆنیا حایاتئ سیزی آلداتماسئن. اۇ چۇق آلداتان (شەیطان)، ساقئن سیزی آللاە ایلە آلداتماسئن.
شەیطان سیزە دۆشماندئر؛ اۇنو دۆشمان بیلین. اۇ، طارافتارلارئنئ سادەجە آلەولی بیر آتشین آرقاداشئ اۇلمایا چاغئرئر.
کندینی دۇغرولارا قاپاتانلارا آغئر بیر عاذاب واردئر. اینانئپ گۆونن وە ایی ایشلر یاپانلارئن آلاجاقلارئ ایسە باغئشلانما وە بۆیۆک بیر اۆجرتتیر. » (فاطئر سورەسی؛ 3-7)
قُلْ أَرَأَيْتُمْ شُرَكَاءَكُمُ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَرُونِي مَاذَا خَلَقُوا مِنَ الْأَرْضِ أَمْ لَهُمْ شِرْكٌ فِي السَّمَاوَاتِ أَمْ آتَيْنَاهُمْ كِتَابًا فَهُمْ عَلَى بَيِّنَتٍ مِنْهُ بَلْ إِنْ يَعِدُ الظَّالِمُونَ بَعْضُهُمْ بَعْضًا إِلَّا غُرُورًا ﴿۴۰﴾ (سورة فاطر)
دە کی: “آللاە ایلە اۇرتاق سایاراق آرایا قۇیوپ یاردئم ایستەدیکلرینیزە باقتئنئز مئ؟ گؤسترین بانا؛ اۇنلار یرین حانگی پارچاسئنئ یاراتمئشلار؟ یۇقسا گؤکلردە بیر اۇرتاقلئقلارئ مئ وار؟ یا دا اۇنلارا بیر یازئ وردیک دە اۇنو بلگە اۇلاراق مئ قوللانئیۇرلار؟ حایئر؛ اۇ ظالیملردن بیری دیگرینە سادەجە آلداتئجئ واعادتە بولونور. (فاطئر سورەسی؛ 40)
يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ وَاخْشَوْا يَوْمًا لَا يَجْزِي وَالِدٌ عَنْ وَلَدِهِ وَلَا مَوْلُودٌ هُوَ جَازٍ عَنْ وَالِدِهِ شَيْئًا إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلَا تَغُرَّنَّكُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا وَلَا يَغُرَّنَّكُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ ﴿۳۳﴾ (سورة لقمان)
أی اینسانلار! یۆجە راببینیزدن (صاحیبینیزدن) چکینین. آنا بابانئن أولادئ ایچین؛ أولادئن دا آناسئ وە باباسئ ایچین بیر اؤدەمە یاپامایاجاغئ گۆندن قۇرقون. آللاهئن سؤزۆ گرچکتیر. ساقئن دۆنیا حایاتئ سیزی آلداتماسئن. اۇ چۇق آلداتان (شەیطان) دا سیزی آللاە ایلە آلداتماسئن. (لۇقمان سورەسی؛ 33)
آللاە ایلە آلداتمانئن بیرقاچ شکلی واردئر:
1– آللاە ایلە ألچیلرینی آیئرما
داحا اؤنجە اۆزریندە دورولدوغو گیبی هر اینسان آللاها اینانئر وە بو ایناجئنئ بیر شکیلدە ایفادە أدر. تانرئتانئماز دییە آدلاندئرئلان آتئیست دە اؤیلەدیر. آدئنا ایستەر دۇغا، ایستەر گؤک تانرئ، ایستەرسە نە دەنیرسە دەنسین؛ آللاهئ اینکار مۆمکۆن اۇلمادئغئندان تانرئتانئماز، باباسئنئ تانئمازلئق أدنە بنزەر. اۇ، سئقئشئنجا ناسئل باباسئنئن دستگینی آرارسا بو دا آللاهئن دستگینی آرار. آللاهئن هر شەیی ورمەسینی آما أمیر ورمەمەسینی ایستەر. بؤیلە بیرینین ألچییە اینانماسئ بکلنەمز.
آللاە تعلا شؤیلە بویورور:
إِنَّ الَّذِينَ يَكْفُرُونَ بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَيُرِيدُونَ أَنْ يُفَرِّقُوا بَيْنَ اللَّهِ وَرُسُلِهِ وَيَقُولُونَ نُؤْمِنُ بِبَعْضٍ وَنَكْفُرُ بِبَعْضٍ وَيُرِيدُونَ أَنْ يَتَّخِذُوا بَيْنَ ذَلِكَ سَبِيلًا ﴿۱۵۰﴾ أُولَئِكَ هُمُ الْكَافِرُونَ حَقًّا وَأَعْتَدْنَا لِلْكَافِرِينَ عَذَابًا مُهِينًا ﴿۱۵۱﴾ وَالَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَلَمْ يُفَرِّقُوا بَيْنَ أَحَدٍ مِنْهُمْ أُولَئِكَ سَوْفَ يُؤْتِيهِمْ أُجُورَهُمْ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا ﴿۱۵۲﴾ (سورة النساء)
« آللاە ایلە ألچیلرینین آراسئنئ آیئرما ایستگی ایلە، کندینی آللاها وە ألچیلرینە قاپاتان؛ بیرینە اینانئپ گۆونیر، دیگرینی تانئمایئز دیەن وە ایکیسی آراسئندا بیر یۇل توتماق ایستەینلر وار یا، اۇنلار گرچک کافیرلردیر. اۇ کافیرلرە آلچالتئجئ بیر عاذاب حاضئرلامئشئزدئر.
آللاها وە ألچیلرینە اینانان وە اۇنلاردان بیرینی دیگریندن آیئرمایانلارا گلینجە؛ آللاە اۇنلارا اۆجرتلرینی ورەجکتیر. اۇ، باغئشلار؛ اۇنون ایکرامئ بۇلدور. » (نیسا سورەسی؛ 150-152)
آللاهئن ألچیسینی تانئمایانلارلا یاپتئغئمئز باعضئ گؤرۆشمەلر شؤیلەدیر:
ألچیتانئماز: بنیم آللاهئما اینانجئم سۇنسوزدور.
بایئندئر: آللاها هرکس اینانئر، بو هر اینسان ایچین قاچئنئلمازدئر.
ألچیتانئماز: بن زامان زامان آللاهئما سئغئنئر، اۇنون یاردئم وە دستگینی ایستەریم. بؤیلە یاپتئغئم زامان راحاتلار، موتلو اۇلوروم.
بایئندئر: بونو هرکس یاپار. زۇر اۇلان، آللاهئن أمیرلرینە اویماق، یاعنی ألچییە اویماقتئر. سیز ألچییە دگیل دە آرزولارئنئزا مئ اویماق ایستییۇرسونوز؟
ألچیتانئماز: ألبتتە. حایات بنیم حایاتئم؛ بونا کیم قارئشابیلیر؟
بایئندئر: اۇ حایاتئ ورن آللاە قارئشاماز مئ؟ ایشتە آللاهئن ألچیلری، اۇنون بو قۇنو ایلە ایلگیلی أمیرلرینی گتیریرلر.
ألچیتانئماز: آما بو قۇنودا بیربیرییلە توتارسئز، ساچما ساپان چۇق شەی دویدوم. بونلارئن بیرچۇغو حورافەدن عیبارت، سۇنرادان اویدورولموش شەیلر.
بایئندئر: دۇغرو قارار ورمەنین یۇلو، دینی قایناغئندان اؤگرنمکتیر. دینین قایناغئ قورئاندئر. قورئانئ آنلایاراق اۇقویون. أگر اۇنون، آنجاق آللاهئن کیتابئ اۇلابیلەجگی قاناعاتینە وارئرسانئز، موحاممدین (ع) دە آللاهئن ألچیسی اۇلدوغونا اینانماق زۇروندا قالئرسئنئز.
أسکی بیر ألچیتانئماز: بن آتئیستتیم. أگر اینسانلارئن دین آدئنا آنلاتتئقلارئنا باقسایدئم دینسیز قالئردئم. بن طئب دۇکتۇرویوم. بیر گۆن قورئانئ آلدئم وە اینجەلەدیم. ماقصادئم قورئانئن گرچکتن آللاهئن کیتابئ اۇلوپ اۇلمادئغئنئ آنلاماقتئ. اۇرادا طئبلا، بیلحاصصا چۇجوغون آنا راحمیندە گچیردیگی صافحالارلا ایلگیلی اؤیلە بیلگیلر بولدوم کی، بونلارئن اۇ دەویردە بیلینمەسی مۆمکۆن دگیلدی. داحا باشقا شەیلر دە گؤردۆم وە کسین اۇلاراق آنلادئم کی بو، آللاهئن کیتابئدئر. ایشتە اۇ زامان مۆسلۆمان اۇلدوم.
بایئندئر: ایشتە بؤیلە یاپماق گرکیر. باشقالارئنا باقاراق دگیل، دۆشۆنەرک وە آراشتئراراق قارار ورمک گرکیر. بونون اۇلمازسا اۇلماز شارطئ، قورئانئ آنلایاراق اینجەلەمکتیر.
2– سۇروملولوغو آللاها یۆکلەمە
بیرچۇق کیمسە یاپتئغئ یانلئشلارئن سۇروملولوغونو آللاها یۆکلەر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
سَيَقُولُ الَّذِينَ أَشْرَكُوا لَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا أَشْرَكْنَا وَلَا آبَاؤُنَا وَلَا حَرَّمْنَا مِنْ شَيْءٍ كَذَلِكَ كَذَّبَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ حَتَّى ذَاقُوا بَأْسَنَا قُلْ هَلْ عِنْدَكُمْ مِنْ عِلْمٍ فَتُخْرِجُوهُ لَنَا إِنْ تَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَإِنْ أَنْتُمْ إِلَّا تَخْرُصُونَ ﴿۱۴۸﴾ قُلْ هَلُمَّ شُهَدَاءَكُمُ الَّذِينَ يَشْهَدُونَ أَنَّ اللَّهَ حَرَّمَ هَذَا فَإِنْ شَهِدُوا فَلَا تَشْهَدْ مَعَهُمْ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَالَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ وَهُمْ بِرَبِّهِمْ يَعْدِلُونَ ﴿۱۵۰﴾ (سورة الأنعام)
مۆشریکلر دیەجکلردیر کی: “آللاە، کندینە تسلیم اۇلمامئزئ ترجیح أتسەیدی نە بیز شیرکە دۆشردیک، نە دە آتالارئمئز. بیر شەیی حارام دا قئلمازدئق.” اؤنجەکیلر دە بو یالانا سارئلدئلار وە سۇنوندا عاذابئمئزئ تاتتئلار. دە کی: “یانئنئزدا بیر بیلگی وار مئ کی، چئقارئپ بیزە گؤسترەسینیز. سیز سادەجە تاحمین یۆرۆتۆیۇرسونوز؛ سیز سادەجە آتئیۇرسونوز. دە کی: “سوستوروجو دلیل آللاهئنکیدیر؛ ترجیحی آللاە یاپسایدئ ألبتتە حپینیزی یۇلا گتیریردی.” (أنعام سورەسی؛ 148-149)
آیتلردە گچن “شاءَ” فیعیللری، اینسانئن ایمتیحان گرگی یاپتئغئ سچیملر وە اۇ سچیملرە گؤرە آللاهئن یاراتتئغئ شەیلر ایچین قوللانئلئر.
بونو گؤسترن آیت شودور:
وَرَبُّكَ يَخْلُقُ مَا يَشَاءُ وَيَخْتَارُ مَا كَانَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ … ﴿۶۸﴾ (سورة القصص)
سنین راببین، اۇنلارئن سچمە حاقلارئ اۇلانلاردان سچەرک شەی حالینە گتیردیگینی یاراتئر… (قاصاص سورەسی؛ 68)
شو آیت، شەیین اۇلوشومونو آنلاتئر:
إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ ﴿۸۲﴾ (سورة یس)
آللاە بیر شەیی ایرادە أتتیگیندە یاپتئغئ، اۇنون ایچین “اۇل!” دەمەسیدیر. آردئندان اۇ شەی اۇلوشور. (یاسین سورەسی؛ 82)
کیشی، بیر شەیی نیەتینە قۇیار، آللاە دا اۇ شەیین شارطلارئنئ یاراتئرسا اۇ شەی اۇلوشور. آللاهئن یاپتئغئ دا، کیشینین یاپتئغئ دا “شاءَ” فیعیلی ایلە آنلاتئلئر.
بیر آیت شؤیلەدیر:
وَمَا تَشَاءُونَ إِلَّا أَنْ يَشَاءَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ ﴿۲۹﴾ (سورة التکویر)
سیزین بیر شەیی اۇلوشتورمانئز، آللاهئن دا اۇ شەیی اۇلوشتورماسئیلا مۆمکۆن اۇلور. (تکویر سورەسی؛ 29)
“آللاە، قوللارئنئن کافیر اۇلماسئنا راضئ اۇلماز”، آما اۇنلارئ ایمتیحان أتتیگی ایچین شیرکی ترجیح أدیپ گرکنی یاپانئن قالبیندە شیرکی یاراتئر. بو سببلە “شاءَ” فیعیلین تۆملجی، کیشینین ترجیحینە وە آللاهئن یاراتتئغئ شەیە گؤرە دگیشیر.
بیر شەیین اۇلماسئ ایچین ایرادە یترلی دگیلدیر. آللاە بۆتۆن اینسانلارئن یۇلا گلمەسینی ایرادە أدر آما هرکس یۇلا گلمز. (نیسا سورەسی؛ 26)
آللاهئن ایرادەسی، آنجاق “اۇل!” أمرینی ورمەسی ایلە گرچکلشیر. کیشینین ایرادەسینین گرچکلشمەسی دە آللاهئن “اۇل!” أمرینی ورەرک شارطلارئ یاراتماسئنا باغلئدئر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
وَقُلِ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكُمْ فَمَنْ شَاءَ فَلْيُؤْمِنْ وَمَنْ شَاءَ فَلْيَكْفُرْ إِنَّا أَعْتَدْنَا لِلظَّالِمِينَ نَارًا أَحَاطَ بِهِمْ سُرَادِقُهَا وَإِنْ يَسْتَغِيثُوا يُغَاثُوا بِمَاءٍ كَالْمُهْلِ يَشْوِي الْوُجُوهَ بِئْسَ الشَّرَابُ وَسَاءَتْ مُرْتَفَقًا ﴿۲۹﴾ (سورة الکهف)
دە کی: “دۇغرولار راببینیزدندیر. ایمانئ ترجیح أدن اینانسئن، کندینی دۇغرولارا قاپاتمایئ ترجیح أدن دە کافیر اۇلسون.” یانلئش یاپانلار ایچین، پردەسی ایلە اۇنلارئ قوشاتاجاق بیر آتش حاضئرلادئق. یاردئم ایستەرلرسە اۇنلارا، أریمیش ماعدن گیبی یۆزلری حاشلایان بیر سو وریلیر. نە کؤتۆ ایچەجکتیر اۇ؛ نە کؤتۆ یردیر اۇراسئ! (کهف سورەسی؛ 29)
آللاە تعالا، دین قۇنوسوندا باسقئ یاپمادئغئ گیبی، کیمسەنین باسقئ یاپماسئنا دا راضئ اۇلماز.
اۇ، بو قۇنودا موحاممدی (ع) شؤیلە اویارمئشتئر:
وَلَوْ شَاءَ رَبُّكَ لَآمَنَ مَنْ فِي الْأَرْضِ كُلُّهُمْ جَمِيعًا أَفَأَنْتَ تُكْرِهُ النَّاسَ حَتَّى يَكُونُوا مُؤْمِنِينَ ﴿۹۹﴾ (سورة یونس)
ترجیحی یۆجە راببین (صاحیبین) یاپسایدئ، یریۆزۆندە کیم وارسا حپسی بیردن ایمانا گلیردی. ایمانا گلسینلر دییە اۇنلارا سن می باسقئ یاپاجاقسئن؟ (یونوس سورەسی؛ 99)
وَإِنْ كَانَ كَبُرَ عَلَيْكَ إِعْرَاضُهُمْ فَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَبْتَغِيَ نَفَقًا فِي الْأَرْضِ أَوْ سُلَّمًا فِي السَّمَاءِ فَتَأْتِيَهُمْ بِآيَةٍ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَجَمَعَهُمْ عَلَى الْهُدَى فَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْجَاهِلِينَ ﴿۳۵﴾ (سورة الأنعام)
یۆز چەویرمەلری سانا آغئر گلدییسە، یردە کانال آچمایا وەیا گؤکتە مردیون بولمایا گۆجۆن یتییۇرسا بیر موعجیزە گتیریرسین. ترجیحی آللاە یاپسایدئ، بونلارئن حپسینی ألبتتە دۇغرو یۇلدا تۇپلاردئ. ساقئن جاهیللردن اۇلما! (أنعام سورەسی؛ 35)
