گؤرۆلدۆگۆ اۆزەرە قورئان آیتلرینین موحکم وە مۆتشابیە یاپئسئ آیت کۆمەلرینی اۇلوشتورمانئن آناحتارئدئر. بؤیلەلیکلە موحکم یاعنی بیر قۇنونون آنا آیتی اۇلان آیتلر اۇ قۇنویلا ایلگیلی کندیلری ایلە بنزشن (مۆتشابیە) باشقا آیتلرلە ایکیشرلی (مثانی) کۆمەلر اۇلوشتورماق صورتییلە آچئقلانئرلار:
كَذَّبَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَأَتَاهُمُ الْعَذَابُ مِنْ حَيْثُ لَا يَشْعُرُونَ ﴿۲۵﴾ (سورة الزمر)
آللاە سؤزلرین أن گۆزلینی، بیربیرینە بنزەر (مۆتشابیە)، ایکیشرلی (آیتلر ایچرن) بیر کیتاب اۇلاراق ایندیرمیشتیر… (زۆمر سورەسی؛ 23)
بؤیلەجە آچئقلامایئ یاپان، کیتابئنا بو سیستمی قۇیان راببیمیزین بیذذات کندیسی اۇلور:
الر كِتَابٌ أُحْكِمَتْ آيَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَكِيمٍ خَبِيرٍ ﴿۱﴾ (سورة هود)
ألیف، لام، را! بو اؤیلە بیر کیتابتئر کی، آیتلری هم موحکم قئلئنمئش هم دە دۇغرو قارارلار ورن وە هر شەیین ایچ یۆزۆنۆ بیلن آللاە طارافئندان آچئقلانمئشتئر (تافصیل أدیلمیشتیر). (هود سورەسی؛ 1)
بو آچئقلامایا اولاشماق دا یینە متۇدو یاعنی “اۇ عیلمی” بیلن أکیپلرین یاپابیلەجگی بیر ایشتیر. ایشتە قورئان بو متۇد گرگی عارابچا قورئانلار (آیت کۆمەلری) اۇلوشتوراجاق شکیلدە راببیمیز طارافئندان دیزاین أدیلمیش وە یوقارئداکی آیتتە سؤزۆ أدیلن آچئقلاما بو شکیلدە یاپئلمئشتئر:
كِتَابٌ فُصِّلَتْ آيَاتُهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ ﴿۳﴾ (سورة فصلت)
بو بیر کیتابتئر کی آیتلری؛ “بیلنلر تۇپلولوغو” ایچین عارابچا قورئانلار (کۆمەلر) حالیندە آچئقلانمئشتئر. (فوصصیلت سورەسی؛ 3)
بوراداکی “بیلنلر تۇپلولوغو (قَومٌ یَعلَمُونَ)” ایفادەسی دە یینە “اۇ عیلمی” یاعنی کیتابئن کندیسینی آچئقلاما متۇدونو بیلنلردیر. بؤیلەجە بو متۇدو بیلنلر، أکیپلر حالیندە آللاهئن عارابچا اۇلاراق اۇلوشتوردوغو قورئانلارئ (آیت کۆمەلرینی) تثبیت أدەرک ایلگیلی قۇنودا حۆکمە اولاشمایا غایرت گؤسترەجکلردیر.
3.3. قورئان قاورامئنئن ایلاهی کیتابلار آراسئ
تاصدیق سیستمی آچئسئئندان اؤنمی
بورایا قادار آچئقلامایا چالئشتئغئمئز بو موعاظظام سیستمی آنجاق آللاە اۇلوشتورابیلیر. بو سببلە قورئانئن قورئان اؤزللیگیندە دیزاین أدیلمیش اۇلماسئ، آللاهئن کیتابئ اۇلدوغونون دا أن بۆیۆک دلیلیدیر. شو آیتتە؛ “بو قورئان” ایفادەسینین قوللانئلمئش اۇلماسئ بو یۆزدندیر:
قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْآنِ لَا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا ﴿۸۸﴾ (سورة الأسراء)
دە کی: “بو قورئانئن بنزەرینی گتیرمک ایچین اینسانلار وە جینلر بیر آرایا گلسەلر اۇنون بیر بنزەرینی گتیرەمزلر؛ ایستەرسە سئرت سئرتا ورمیش اۇلسونلار.” (ایسرا سورەسی؛ 88)
آیتلردە “عارابچا” قورئانلار ایفادەسینە یر وریلمەسی، باشقا دیللردە دە قورئان (آیت کۆمەلری) شکلیندە دۆزنلنمیش بیر واحی اۇلوپ اۇلمادئغئ سۇروسونو عاقلا گتیرمکتەدیر. نیتەکیم شو آیت بو سۇرویو سۇرمامئزئ ماعقول قئلار:
وَكَذَلِكَ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرَى وَمَنْ حَوْلَهَا وَتُنْذِرَ يَوْمَ الْجَمْعِ لَا رَيْبَ فِيهِ فَرِيقٌ فِي الْجَنَّةِ وَفَرِيقٌ فِي السَّعِيرِ ﴿۷﴾ (سورة الشوری)
ایشتە بؤیلە. بونو سانا؛ عارابچا قورئانلار حالیندە واحیەتتیک کی، آناکنتتە (مککەدە) وە چەورەسیندە اۇلانلارئ اویاراسئن. گلەجگیندن شۆبهە اۇلمایان تۇپلانما گۆنۆ قۇنوسوندا دا اویاراسئن. بیر کسیم جننتتە بیر کسیم دە آلەولی آتشین ایچیندە اۇلاجاقتئر. (شورا سورەسی؛ 7)
نبیمیزە حیطابن؛ “بونو سانا عارابچا قورئانلار حالیندە واحیەتتیک” دەنمەسی، نبیمیز دئشئنداکی نبیلرە واحیەدیلنین دە قورئان حالیندە اۇلوپ اۇلمادئغئ سۇروسونو گۆندمە گتیرمکتەدیر. راببیمیز بو سۇروموزو دا شؤیلە جوابلاماقتادئر:
وَمِنْ قَبْلِهِ كِتَابُ مُوسَى إِمَامًا وَرَحْمَةً وَهَذَا كِتَابٌ مُصَدِّقٌ لِسَانًا عَرَبِيًّا لِيُنْذِرَ الَّذِينَ ظَلَمُوا وَبُشْرَى لِلْمُحْسِنِينَ ﴿۱۲﴾ (سورة الأحقاف)
اۇندان اؤنجە موسانئن کیتابئ واردئ؛ هم بیر رهبر هم دە آللاهئن ایکرامئیدئ. اۇنو تاصدیق أدن بو کیتاب دا عاراب دیلییلە ایندیریلمیشتیر کی، یانلئش یاپانلارئ اویارسئن وە گۆزل داورانانلار ایچین دە بیر مۆژدە اۇلسون. (آحقاف سورەسی؛ 12)
گؤرۆلدۆگۆ اۆزەرە قورئان، موسایا (ع) ایندیریلمیش اۇلان کیتابئ تاصدیق أدن، اۇنون عاراب دیلی ایلە ایندیریلمیش حالیدیر. سیز آللاهئن ایندیردیگی تۆم کیتابلارئن عاینئ اؤزللیکلری تاشئماسئ گرکیر. دۇلایئسئیلا تۆم ایلاهی کیتابلار گیبی قورئانئن دا آللاهئن کیتابئ اۇلدوغونون أن اؤنملی دلیللریندن بیری کندیندن اؤنجەکیلر گیبی قورئانلار شکلیندە دۆزنلنمیش اۇلابیلەجک آنلام اؤرگۆسۆ ایلە کۆمەلر اۇلوشتورابیلەجک حالدە دیزاین أدیلمیشتیر. بو سببلە اؤنجەکی کیتابلارئن منسوبلارئ کندی أللریندەکی کیتابئ تاچدیق أدەجک اۇلان کیتابتا “قورئان” اۇلما اؤزللیگینی آرایاجاقلاردئر. اۇنو تانئمالارئنئن سببی کندی کیتابلارئندا دا اۇلان بو اؤزل واصئفتئر:
قُلْ أَيُّ شَيْءٍ أَكْبَرُ شَهَادَةً قُلِ اللَّهُ شَهِيدٌ بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَأُوحِيَ إِلَيَّ هَذَا الْقُرْآنُ لِأُنْذِرَكُمْ بِهِ وَمَنْ بَلَغَ أَئِنَّكُمْ لَتَشْهَدُونَ أَنَّ مَعَ اللَّهِ آلِهَةً أُخْرَى قُلْ لَا أَشْهَدُ قُلْ إِنَّمَا هُوَ إِلَهٌ وَاحِدٌ وَإِنَّنِي بَرِيءٌ مِمَّا تُشْرِكُونَ ﴿۱۹﴾ الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَعْرِفُونَهُ كَمَا يَعْرِفُونَ أَبْنَاءَهُمُ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ فَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ ﴿۲۰﴾ (سورة الأنعام)
“أن بۆیۆک شاهید کیمدیر؟” دییە سۇر وە دە کی: “آللاەتئر. اۇ، بنیملە سیزین آرانئزدا شاهیدتیر. بو قورئان بانا واحیەدیلدی کی سیزی وە اولاشتئغئ کیشیلری اۇنونلا اویارایئم.” دە کی: “سیز آللاە ایلە بیرلیکتە باشقا ایلاەلارئن اۇلدوغونا شاهید میسینیز؟ بن شاهید دگیلیم.” دە کی: “اۇ تک ایلاەتئر. بن سیزین اۇنا اۇرتاق سایدئقلارئنئزدان اوزاغئم.” کیتاب وردیگیمیز کیمسەلر اۇنو، کندی اۇغوللارئنئ تانئدئقلارئ گیبی تانئرلار. کندیلرینە یازئق أدنلر، اۇنا اینانئپ گۆونەجک دگیللردیر. (أنعام سورەسی؛ 19-20)
آیتتەکی؛ “اۇنو تانئرلار (یَعرِفُونَەُ)” ایفادەسی گلن کیتابلا ایلگیلی بیلگیلرینین ماعریفت درەجەسیندە اۇلدوغونو، یاعنی اۆزەریندە تدقیقلر یاپئپ أللریندەکی ایلە عاینئ اؤزللیکتە اۇلدوغونو گؤردۆکتن سۇنرا سۇنوجا اولاشتئقلارئنئ اۇرتایا قۇیماقتادئر. قورئانئن قورئان اۇلما اؤزللیگینی گؤردۆکلری زامان آرتئق تانئیئپ، اۇنون آللاهئن کیتابئ اۇلدوغونو آنلایانلار رسولولللاهئن مسئەلەیە حاکیم اۇلدوغونو، قۇنویو بیلدیگینی سؤیلەمکتەدیرلر:
وَكَذَلِكَ نُصَرِّفُ الْآيَاتِ وَلِيَقُولُوا دَرَسْتَ وَلِنُبَيِّنَهُ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ ﴿۱۰۵﴾ (سورة الأنعام)
ایشتە آیتلریمیزی بؤیلە أویرە چەویرە آنلاتئرئز کی بیریلری: “سن بیر یردن اؤگرنمیشسین” دەسین. بیز دە اۇنو بیلن بیر تۇپلولوغا آچئقلامئش (تبیین أتمیش) اۇلالئم. (أنعام سورەسی؛ 105)
یینە بو آیتتە دە بیلن بیر تۇپلولوقتان باحثەدیلدیگینی، تبیینین اۇنلار ایچین یاپئلدئغئنئ گؤرمەدن گچمەملیییز. بورادا دا “عیلیمدن” قاصئد؛ متۇدو بیلمک اۇلمالئدئر. نیتەکیم یوقارئدا گؤردۆگۆمۆز وە قۇنوموزون آنا آیتلریندن بیری اۇلان ایسرا سورەسینین 106-نجئ آیتینین همن دوامئندا دا اؤنجەکی کیتابلارئن منسوبلارئندان بو “عیلمی” بیلنلرین قورئان قارشئسئنداکی طاوئرلارئ تۆیلر اۆرپرتیجیدیر. قۇنوموز آچئسئندان اؤنمینە بینائن 106 وە 107-نجی آیتلری بیرلیکتە اۇقومامئز یریندە اۇلاجاقتئر:
وَقُرْآنًا فَرَقْنَاهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلَى مُكْثٍ وَنَزَّلْنَاهُ تَنْزِيلًا ﴿۱۰۶﴾ قُلْ آمِنُوا بِهِ أَوْ لَا تُؤْمِنُوا إِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ مِنْ قَبْلِهِ إِذَا يُتْلَى عَلَيْهِمْ يَخِرُّونَ لِلْأَذْقَانِ سُجَّدًا ﴿۱۰۷﴾ (سورة الأنعام)
بیز اۇنو قورئان حالیندە آیئردئق کی، اینسانلارا آرالئقلارلا اؤگرتەسین. اۇنو پارچا پارچا ایندیردیک. دە کی: “سیز اۇنا ایستەر اینانئن، ایستەر اینانمایئن. داحا اؤنجە کندیلرینە بو “عیلیم” وریلمیش اۇلانلارا اۇقوندوغو زامان چنەلرینین اۆستۆنە قاپانئپ سجدە أدرلر. (ایسرا سورەسی؛ 106-107)
قورئاندان اؤنجەکی کیتابلار دا عاینئ قورئان اۇلما اؤزللیگینی تاشئدئقلارئندان؛ بونو گؤرن، متۇدو بیلن کیشیلر قورئانئن بکلەدیکلری کیتاب اۇلدوغونو گؤرۆیۇر وە سجدەیە قاپانئیۇرلار. چۆنکی آلی عیمران سورەسینین 81-نجی آیتیندە بلیرتیلدیگی اۆزەرە، گلەجک اۇلان موصاددئق ألچییە یاعنی ینی کیتابا اویما زۇرونلولوقلارئ بولونماقتادئر. اؤنجەکی کیتابلارئن دا قورئان اۇلدوقلارئنا ایشارت أدن بیر دیگر آیت دە شؤیلەدیر:
فَإِنْ كُنْتَ فِي شَكٍّ مِمَّا أَنْزَلْنَا إِلَيْكَ فَاسْأَلِ الَّذِينَ يَقْرَءُونَ الْكِتَابَ مِنْ قَبْلِكَ لَقَدْ جَاءَكَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ فَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِينَ ﴿۹۴﴾ (سورة یونس)
سانا ایندیردیگیمیز شەیدن دۇلایئ شۆبهەن وارسا سندن اؤنجە کیتابئ اۇقویانلارا (قئرائات أدنلرە) سۇر. دۇغروسو راببیندن سانا دا عاینئ گرچک گلمیشتیر. ساقئن شۆبهەیە قاپئلانلاردان اۇلما. (یونوس سورەسی؛ 94)
