فوصصیلت سورەسی؛ 44-نجۆ آیتتە دە بیر طالبە جواب وریلمیش اۇلابیلیر. یۆجە آللاە، کیتابئن “آعجمی قورئانلار” شکلیندە اۇلوشتورولسایدئ باعضئلارئنئن “کیتابئن آیتلری تافصیل أدیلسەیدی یا!” دیەجکلرینی بیلدیرییۇر. “باعضئلارئ” دییۇروز، چۆنکۆ آیتین دوامئ بو طالبین باعضئلارئ طارافئندان یاپئلدئغئنا ایشارت أدییۇر. “أأعجمی و عربی” ایفادەسی، حاتتا دوامئنداکی “قل هو للذین” حیطابئ بونو گؤسترییۇر.
فوصصیلت؛ 44-نجۆ آیت باغلامئندا، “کیتابئن آیتلری تافصیل أدیلسەیدی یا!” دییە ترجۆمە أتتیگیمیز عیبارە “لَولَا” ایلە باشلاماقتادئر. “لَولَا”، “حروف التحضیض” یاعنی “تشویق حارفلری” دییە بیلینن حارفلردندیر. “لَولَا”، “الاِمتِنَاعِیَّةً = ایمتیناع” آنلامئ ایفادە أدن “لَو” وە “النَّافِیَةً = اۇلومسوزلوق” آنلامئ ایفادە أدن “لَا” أکلرینین بیرلشمەسیندن اۇلوشموشتور. “لَو” أکینین اۇلومسوزلوق ایفادە أتمەسی، بیر شەیین گرچکلشمەمەسی سببییلە بیر باشقا شەیین دە یاپئلامادئغئنئ گؤسترمک آنلامئندادئر. مثەلا “لا جاء زید لأکرمتە” جۆملەسی “زەید گلسەیدی اۇنا ایکرامدا بولوناجاقتئم،” آنلامئندادئر. گؤرۆلدۆگۆ اۆزرە زەیدین گلمەمەسی سببییلە ایکرام گرچکلشمەمیش. بو جۆملەنین “تحضیض” یاعنی “تشویق” أدەبیلمەسی ایچین “لَو” کلیمەسینە، “لَا” حارفینین أکلنمەسی گرکیر. تشویق ایچین “لَولَا” کلیمەسیندن سۇنرا فیعیل گلمەسی شارطئ واردئر. فیعیلین ماضی یا دا موضاریع اۇلماسئ آنلام فارقئ یاراتئر. شؤیلە کی؛ “لَولَا”دان سۇنرا ماضی فیعیلین گلمەسی جۆملەیە “قئناما، عایئبلاما” (اللَّومَ وَ التَّأنِیب) آنلامئ وریر. “لَولَا جَاءُوا عَلَیەِ بِأربَعَةً شُهَدَاءً = پکی، ایددیعا أتتیکلری شەی حوصوصوندا دؤرت شاهید گتیرمەلری گرکمز مییدی!” گیبی.
فوصصیلت؛ 44’تە دە قئناما آماچلئ بیر قوللانئم واردئر. بوراداکی قئنامانئن سببی کؤتۆ نیەتتیر. چۆنکۆ قورئانئن فاصیح عارابچا اۇلماماسئ بو کیشیلرین ایشلرینە گلمییۇر اۇلمالئدئر. فوصصیلت 44-نجۆ آیتتە، باعضئلارئنجا کیتابئن فاصیح عارابچا ایندیریلمەسی سۇرغولانماقتادئر. پکی بو باعضئلارئنئ نیچین راحاتسئز أتمیش اۇلمالئ؟
بو سۇرونون جوابئ یینە آیتتە یاتماقتادئر. آیتتە: “لَقَالُوا لَولَا فُصِّلَت آیَاتِەِ = آیتلری تافصیل أدیلسە یا!” دەنیلمکتەدیر. بو، کندیلرینین مۆداحالە أدەبیلەجگی، بۇشلوقلارئ دۇلدورابیلەجکلری، یۇروم یاپئپ ساطئر آراسئ اۇقویابیلەجکلری بیر کیتاب بکلنتیسینی ایفادە أدییۇر اۇلمالئدئر.
ایلاهی کیتابلار مشروعیەتینی تاصدیق ایلیشکیسینە دایاندئرئر. تاصدیق ایلیشکیسی ایلاهی کیتابلارئن، ایندیگی زامان، مکان وە کۆلتۆرل اؤگەلرلە سئنئر اۇلامایاجاغئ آنلامئنا گلیر. تاریحسل بیر کیتاب کندیسیندن اؤنجەکی کیتابلارلا آراسئندا تاصدیق ایلیشکیسی قوراماز. بو سببلە دە کندیسینە تابیع اۇلونماز. بیر کیتابئ ایلاهی یاپان اۇنون أدبی یؤنۆ دگیل، ایچردیگی حاقیقاتلردیر. بو حاقیقاتلر فئطری، دۇلایئسئیلا أورنسلدیر. ایلاهی کیتابلارئن بو اؤزللیگینە دیققات أدیلمەدیگیندە بو کیتابلار حاققئندا فارقلئ بکلنتیلر ایچریسینە گیریلیر. اۇقوندوغوندا آنلاشئلان وە اویغولانابیلن بیر کیتاب اینسانلارئن چۇغونو ممنون أتمز. اینسانلار تلاففوظ أدیلدیگیندە، آنلامئ اۇلماسا دا اۇلاغان اۆستۆ أتکیلری اۇلان کیتاب ایستەرلر.
طئبقئ شو آیتتە ایفادە أدیلدیگی گیبی:
وَلَوْ أَنَّ قُرْآنًا سُيِّرَتْ بِهِ الْجِبَالُ أَوْ قُطِّعَتْ بِهِ الْأَرْضُ أَوْ كُلِّمَ بِهِ الْمَوْتَى بَلْ لِلَّهِ الْأَمْرُ جَمِيعًا … ﴿۳۱﴾ (سورة الرعد)
قورئانلا داغلار یۆرۆتۆلسەیدی، یر یارئلسایدئ، یا دا اؤلۆلرلە قۇنوشولسایدئ… حایئر! هر ایش آللاهئن ألیندەدیر… (راعد سورەسی؛ 31)
یوقارئداکی آیت قورئاندان بکلنتیلری فارقلئ اۇلان کیشیلردن باحثەتمکتەدیر.
دۆن اۇلدوغو گیبی بوگۆن دە باعضئلارئ آللاهئن کیتابئنئ یاوان بولماقتادئر. مثەلا قورئانداکی اۆسلوبو آللاها یاقئشتئرامایان، گل گؤر کی، مجبور قالدئغئ ایچین بؤیلە بیر دیل قوللاندئغئنئ دۆشۆننلر واردئر.
بونلارا گؤرە:
– آللاە بللی دؤنملردە مثەلا میلادی آلتئیۆزلۆ یئللاردا عاراب یارئمآداسئنداکیلرلە؛ مککە وە جیوارئنداکیلرلە ایلتیشیمە گچمک ایستەدیگی ایچین، اۇنلارئن دیلینی، داحاسئ اۇنلارئن اۆسلوبونو، آغزئنئ، عاقلئنئ، آلغئلارئنئ، ساپلانتئلارئنئ دیققاتە آلماق زۇروندا قالدئ. اۇیسا قورئانئن اۆسلوبو، بو کمالە اولاشمئش (بلکی دە أوریمینی تاماملامئش) بەی أفندیلرین (!) ایلاە أدیندیکلری آللاها یاقئشاجاق اۆسلوب دگیلدیر(!)
– نە وار کی، اۇ دؤنمدە آللاهئن موحاطابلارئنئن دورومو بویدو. شؤیلە کی آداملار قارئلارئنئ دفعالارجا بۇشایئپ دفعالارجا گری دؤنۆیۇر، أشلرینی رنجیدە أدیپ حاق حوقوق تانئمئیۇردو. آللاە دا بۇشامایا دائیر دتایلئ آیتلر ایندیرمەیە مجبور قالدئ. یۇقسا بیر قولون قارئسئنئ ناسئل بۇشاماسئ گرکتیگینە دائیر دۆزنلەمەلر آللاهئن مۆداحالە أدەجگی ایشلردن دگیلدی (!) ذاتن بونلارا گؤرە اینسان گلیشتی، مدنیلشتی وە شیمدیلردە بۇشانما حوقوقونو قووتلە موحتملدیر کی آللاهئن مورادئنا اویغون اۇلاراق شکلە سۇقتو. ذاتن بوندان دۇلایئدئر کی آللاە شیمدیلردە بیر کیتاب گؤندرمەیی دۆشۆنسەیدی بۇشانمایلا ایلگیلی تک بیر آیت ایندیرمز: “بیلدیگینیز گیبی یاپئن!” دەردی. (!)
– یینە اۇ دؤنمدە تۇپلوم قادئنلارا میراث ورمییۇر، اۇنلارئ ماغدور أدییۇردو. آللاە دا مجبور قالدئ میراثلا ایلگیلی دتایلئ آیتلر ایندیریپ قئزلارا یارئم حیصصە ورین دەمەیە (!) بو دا اۇنون مورادئنا اویغون دگیلدی آما نە وار کی موحاطابلارئن سەویەسی بویدو. یۇقسا بوگۆنۆن اینسانئنا حیطاب أتسەیدی، میراثلا اوغراشماز، قادئن أرکک آراسئندا حیصصە فارقئ گؤزەتمز: “سیز یاپئلماسئ گرکنی بیلەجک سەویەدەسینیز” دەردی.
– طالیحسیزلیک اۇ کی، حئرسئزلئق دا آلمئش باشئنئ گیدییۇردو اۇ دؤنمدە. “یاپمایئن، یازئقتئر، گۆناەتئر” شکلیندەکی اویارئلارلا هیچبیر شەیین دگیشمەیەجگینی بیلدیگی ایچین آللاە یینە آصلئندا مورادئ وە اۆسلوبویلا اویوشماسا دا: “أللرینی کسین حئرسئزلئق یاپانلارئن!” دەدی. آنجاق بونو دا بیزیم اۆزریمیزە آلئنمامئزا گرک یۇقتو. چۆنکۆ بوگۆنۆن مۇدرن اینسانئ داحا اینسانی یۇللارلا ورمکتەیدی حئرسئزلئغئن جزاسئنئ (!)
– قورئانئن واحیینین اۆزریندن اۇندؤرت عاصرئن گچتیگی شو گۆنلردە بیر مۆسلۆمانئن هرحانگی بیر قۇنویو قۇنوشورکن یا دا تمللندیریرکن قورئانداکی بیر آیتە عاطئفتا بولونماسئ اۇلاجاق ایش دگیلدیر. بو، دۆپەدۆز آللاهئن ایماژئنئ یرلە بیر أتمکتیر (!) بو، قورئانئ، دینی وە آللاهئن مورادئنئ آنلاماماقتئر.
– ألدەکی کیتاب -کیتاب بیلە دگیل حیطاب- بوگۆنۆن مسئلەلرینە چؤزۆم گتیرەجک دورومدا دگیلدیر. ذاتن بو ایش ایچین ایندیریلمیش دە دگیلدیر. “آللاە بو قۇنودا کیتابئندا شؤیلە دەمکتەدیر” دیەرک زاواللئ دوروما دۆشمەمک گرکیر.
– بونلارا گؤرە ذاتن بیر یۆز قاراسئ اۇلان آما قورئاندا یر آلان، یر آلماق زۇروندا اۇلان پک چۇق حۆکمۆ دە مۇدرن اینسان اۇرتادان قالدئرمئشتئر. بونلارا گؤرە گۆنۆمۆز اینسانئنئن آحلاقی گلیشمیشلیک سەویەسی وە ساغدویو اۇلماسایدئ، یاعنی قورئانا قالسایدئ حالا: “کۆچۆکلر أولندیریلەبیلیر”، “کؤلەلیک دوام أتملیدیر” دەمک زۇروندا قالئردئق. قورئانا چاغرئ یاپانلار، کۆچۆکلرلە أولیلیگە وە کؤلەلیگە بوگۆن دە جواز ورمک دوروموندا قالئرلار کی، بو قابول أدیلەبیلیر دگیلدیر (!)
ولحاصئل بونلارا گؤرە قورئان بوگۆنۆن اینسانئنئن کندیسینی رفەرانس گؤسترەجگی دۆزەیدە بیر متین دگیلدیر. قارماشئق، اینسیجامسئز، توتارسئز وە گرچک دئشئدئر.
قورئانئ آشاغئلایان بو باقئش آچئسئ ینی دگیلدیر. بلکی دە اینسانلئق تاریحی قادار أسکیدیر. کیبیرلی اینسان اۇغلو، آللاها دین اؤگرتمەیە قالقار، آللاەتان هر شەیی ایستەر آما یاراتئجئسئنئن اۇنا أمیر ورمەسینە ایچرلەر. سیستمی کندی قورماق ایستەدیگی ایچین کندیسینە یاپئلان اویارئلارئ دویمازدان گلیر، اۆزرینە آلئنماز؛ “بانا دگیل بندن اؤنجەکیلرە سؤیلنمیش اۇلمالئ” دەر. بونو یاپارکن دە “آللاها یاقئشئر مئ کۆچۆک مسئلەلرلە اوغراشماق” دەر. أساسئندا “بنیم گیبی بیرینە حیطاب أدن متین بؤیلە یاوان اۇلمامالئدئر” دیەرک کندیسینی مرکزە قۇیار.
آللاها، اینسانلارئن قۇلایجا آنلایئپ اویغولایابیلەجگی بیر کیتابئ یاقئشتئرامایانلار فارقلئ کیتاب بکلنتیلرینە گیررلر. چۇغو زامان دا اۇنو کندیلری یازارلار. ایشتە فوصصیلت سورەسینین 44-نجۆ آیتیندە گچن “أعجَمِی = آعجامی” ایفادەسی دە بو قۇنویلا ایلگیلی اۇلابیلیر. کندیلرینە تبلیغ أدیلن قورئانئن ایفادەلرینی، یالئن، سادە، آنلاشئلئر بولانلار، آللاهئن کیتابئنا یاقئشان ایفادەلرین آغدالئ، قاپالئ اۇلماسئ گرکتیگینی دۆشۆنمۆش وە بو بکلنتیلرینی ایفادە أتمیش اۇلابیلیرلر.
حایاتلارئنئ دۆزنلەین، آنلاشئلئر ایفادەلردن اۇلوشان دگیل، آنلامئن اؤنمسنمەدیگی، قودسیەتینی قاپالئلئقتا آرادئقلارئ ایلاهی بیر متین پشیندە اۇلابیلیرلر. هم بؤیلەسی بیر متین هر یؤنە چکیلەبیلەجک، اویغولانابیلیرلیکتن دە اوزاق اۇلاجاقتئر. آنجاق بو دفعا دا آنلامئن قاپالئ اۇلماسئندان شیکایت أدنلر اۇلاجاق، “آیتلرین تافصیلینین یاپئلماسئ گرکیردی،”دیەجکلر، کیتابئن آنلامئنئن قاپالئ اۇلدوغو ماعذرتینە سئغئناجاقلاردئ. بو دورومدا فوصصیلت سورەسینین 44-نجۆ آیتیندە گچن “أعجَمِی = آعجمی” ایفادەسی، فاصیح اۇلمایان، بۇزوق بیر دیل آنلامئنا گلییۇر اۇلابیلیر.
کلیمەنین ناحل سورەسینین شو آیتیندەکی قوللانئمئ دا بونو دستکلەر ماهیەتتەدیر:
وَلَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّهُمْ يَقُولُونَ إِنَّمَا يُعَلِّمُهُ بَشَرٌ لِسَانُ الَّذِي يُلْحِدُونَ إِلَيْهِ أَعْجَمِيٌّ وَهَذَا لِسَانٌ عَرَبِيٌّ مُبِينٌ ﴿۱۰۳﴾ (سورة النحل)
قورئانئ سانا بیر بشرین اؤگرتتیگینی سؤیلۆیۇرلار، بیلییۇروز. سؤزۆنۆ أتتیکلری کیشینین دیلی آعجمی. بو قورئان ایسە آچئق عارابچا. (ناحل سورەسی؛ 103)
یوقارئدا سؤزۆ أدیلن کیشینین هیچ عارابچا قۇنوشمادئغئ دۆشۆنۆلەمز. آصلئ اۇلمایان بیر دەدیقۇدویا مالزمە أدیلدیگینە گؤرە بو کیشی أن آزئندان موحاممد (ص) ایلە قۇنوشوپ آنلاشاجاق قادار عارابچا بیلییۇر اۇلمالئدئر. آدامئن دیلینین آعجمی اۇلدوغو سؤیلندیکتن سۇنرا قورئانئن آچئق عارابچا اۇلدوغونون بلیرتیلمەسی، سؤزۆ أدیلن کیشینین فاصیح قۇنوشمادئغئنئ، اۇیسا قورئانئن فاصیح عارابچا اۇلدوغونو بلیرتمیش اۇلماقتادئر. ذاتن آنلاشئلدئغئنا گؤرە موحاممد (ص) دە فاصیح بیر عارابچا قۇنوشماقتایدئ.
شو آیت بونا ایشارت أدییۇر اۇلابیلیر:
وَلَوْ نَزَّلْنَاهُ عَلَى بَعْضِ الْأَعْجَمِينَ ﴿۱۹۸﴾ فَقَرَأَهُ عَلَيْهِمْ مَا كَانُوا بِهِ مُؤْمِنِينَ ﴿۱۹۹﴾ (سورة الشعراء)
قورئانئ آعجمیلردن بیرینە ایندیرسەیدیک دە اۇ اۇنلارا اۇقوسایدئ، یینە اۇنا اینانمایاجاقلاردئ. (شوعارا سورەسی؛ 199-198)
