ب – رسولوللاەلا قۇنوشمادان اؤنجە صاداقا ورمە گرگی
مۆجادلە سورەسینین 12-نجی آیتیندە شؤیلە بویرولماقتادئر:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نَاجَيْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَةً ذَلِكَ خَيْرٌ لَكُمْ وَأَطْهَرُ فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۱۲﴾ (سورة المجادلە)
أی مۆمینلر! رسول ایلە اؤزل بیر شەی قۇنوشاجاغئنئز زامان، اؤنجە بیر صاداقا ورین، بو سیزین ایچین داحا حایئرلئ وە تمیزدیر. شاید ورەجک بیر شەی بولامازسانئز، آللاە باغئشلایان، أسیرگەیندیر. (مۆجادلە سورەسی؛ 12)
آیتتە رسولوللاە ایلە اؤزل بیر قۇنویو قۇنوشماق ایستەین کیشیلرین، اؤنجەسیندە بیر صاداقا ورمەلری أمرەدیلمکتەدیر. بو بیر یۆکۆملۆلۆکتۆر. عاکسی حالدە آیتین سۇنوندا، گۆچ یتیرەمەینلر ایچین آللاهئن باغئشلاماسئندان باحثەدیلمەسینین آنلامئ اۇلمازدئ. “ذَلِکَ خَیرٌ لَکُم وَأطهَرُ = بو سیزین ایچین داحا حایئرلئ وە تمیزدیر.” ایفادەسی، بو یۆکۆملۆلۆکلە گرچکلشتیریلمک ایستننی، داورانئشلاردا دنگەیی گؤزتمە گرگینی گؤسترمکتەدیر. بیر سۇنراکی آیتلە بو یۆکۆملۆلۆک، داحا حایئرلئسئیلا نسحەدیلمیشتیر:
أَأَشْفَقْتُمْ أَنْ تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَاتٍ فَإِذْ لَمْ تَفْعَلُوا وَتَابَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَاللَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ ﴿۱۳﴾ (سورة المجادلە)
گیزلی بیر شەی قۇنوشمانئزدان اؤنجە صاداقا ورمکتن قۇرقتونوز، تدیرگین اۇلدونوز دا مئ صاداقا ورمەدینیز؟ آللاە سیزی عاففەتتی. نامازئ قئلئن، زکاتئ ورین. آللاە وە رسولۆنە ایطاعات أدین. آللاە یاپتئقلارئنئزدان حابرداردئر. (مۆجادلە سورەسی؛ 13)
آیتتە گچن “وَتَابَ اللە عَلَیکُم = آللاە سیزی عاففەتتی.” ایفادەسی، بو آیتین بیر اؤنجەکی آیتتە گچن حۆکمۆ نسحەتتیگینی گؤسترمکتەدیر. بنزەر ایفادە، مۆززممیل سورەسینین آیتیندە دە “فتاب علیکم” شکلیندە گچمکتەدیر. مککەدە نازیل اۇلان مۆززممیل سورەسینین ایلک آیتلریندە، گجەنین بللی بؤلۆملریندە قورئان اۇقومالارئ یاپئلماسئ أمرەدیلمکتەدیر. مککەدە رسولوللاهئن وە اۇنا قاتئلان بیر گروبون یاپمئش اۇلدوغو بو گجە اۇقومالارئنئن، سورەنین مدینەدە اینن سۇن آیتیندە، حاستالئق یا دا رئزئق تەمینی وەیا ساواش ایچین یۇلا چئقما سببییلە، یۇغونلوغونون حافیفلتیلدیگی بیلدیریلمکتەدیر.
ج – آیاقلارا مسیح اؤرنگی
نیسا سورەسینین 43-نجۆ آیتیندە شؤیلە بویرولماقتادئر:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَقْرَبُوا الصَّلَاةَ وَأَنْتُمْ سُكَارَى حَتَّى تَعْلَمُوا مَا تَقُولُونَ وَلَا جُنُبًا إِلَّا عَابِرِي سَبِيلٍ حَتَّى تَغْتَسِلُوا وَإِنْ كُنْتُمْ مَرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُمْ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَفُوًّا غَفُورًا ﴿۴۳﴾ (سورة النساء)
مۆمینلر! سارحۇشسانئز، نە دەدیگینیزی بیلینجەیە قادار، جۆنۆبسنیز یئقانئنجایا قادار نامازا یاقلاشمایئن. سەییر حالیندە اۇلورسانئز اۇ باشقا. حاستا وەیا سفری ایسنیز یاحود بیرینیز آیاقیۇلدان گلمیشسە یا دا قادئنلارا تماس أتمیش اۇلورسانئز، سو دا بولامازسانئز؛ ترتمیز بیر تۇپراغا یؤنلین. اۇندان یۆزلرینیزە وە أللرینیزە سۆرۆن. آللاە عاففەدر وە باغئشلار. (نیسا سورەسی؛ 43)
یوقارئداکی آیت سو بولوناماماسئ حالیندە تیەممۆمدن باحثەتمکتە آما سو بولونماسئ دوروموندا ناسئل آبدست آلئناجاغئندان باحثەتمەمکتەدیر. اۇ حالدە بو آیت ذاتن بیلینن آبدست ایچین میثلییلە نسیح آنلامئ ایفادە أدر. بو طئبقئ، باقارا سورەسینین 183 وە 184-نجۆ آیتلریندە؛ اؤنجەکیلرە فارض قئلئنان اۇروجو وە اۇ اۇروجون واقتینە عاطئفتا بولونولماسئ گیبیدیر.
مائیدە سورەسینین 6-نجئ آیتی ایسە آیاقلارا مسیح حۆکمۆنۆ گتیرەرک نیسا سورەسینین 43-نجۆ آیتینین، آیاقلارئن یئقانماسئنا دائیر حۆکمۆ حایئرلئسئیلا نسحەتمیشتیر. آیتین ایلگیلی قئسمئ شؤیلەدیر:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلَاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُءُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ … ﴿۶﴾
مۆمینلر! نامازا قالقتئغئنئز زامان یۆزلرینیزی وە دیرسکلرینیزە قادار أللرینیزی یئقایئن. باشئنئزا مسحەدین، آیاقلارئنئزا دا تۇپوقلارئنئزا قادار… (مائیدە سورەسی؛ 6)
آیتین سۇنونداکی “وَلِیُتِمَّ نِعمَتَەُ عَلَیکُم لَعَلَّکُم تَشکُرُونَ = اۇنون ایستگی سیزە اۇلان نیعمتینی تاماملاماقتئر. بلکی شۆکرەدەسینیز.” شکلیندە ایفادە، نسحین اۇلدوغونو گؤسترمکتەدیر. مائیدە سورەسینین 6-نجئ آیتیندە بیر نسیح گرچکلشتیگی ایچین آبدستین تامامئ آنلاتئلمئشتئر.
بؤیلەلیکلە داحا اؤنجە بیلینن وە آیاقلار یئقاناراق آلئنان آبدستین سۇن شکلی یاعنی آیاقلارئن مسحەدیلەرک آلدئغئ سۇن شکلە آیتتە یر وریلمیشتیر. اۇروجون واقتینە دائیر نسحین گرچکلشتیگیندە دە باقارا سورەسینین 187-نجی آیتیندە اۇروجا دائیر دتایلار تکرار أدیلمیشتیر.
د – اۇروچ اؤرنگی
باقارا سورەسینین 183-نجۆ آیتییلە، اؤنجەکی اۆممتلرە فارض قئلئنان اۇروچ عیبادتی اۆممتی موحاممدە دە فارض قئلئنمئشتئر. آیت شؤیلەدیر:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ ﴿۱۸۳﴾ (سورة البقرة)
أی ایمان أدنلر! اۇ اۇروچ، اؤنجەکیلرە فارض قئلئندئغئ شکلییلە سیزە دە فارض قئلئنمئشتئر. بو، کندینیزی قۇرومانئز ایچیندیر. (باقارا سورەسی؛ 183)
یوقارئداکی آیتتە گچن “کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِن قَبلِکُم” ایفادەسی، ایلک آشامادا اۆممتی موحاممدە فارض قئلئنان اۇروجون، هر یؤنۆیلە اؤنجەکی اۆممتلردە اۇلدوغو شکلییلە فارض قئلئندئغئنئ گؤستریر. بو، اۇروچلا ایلگیلی حۆکمۆن میثلییلە نسحی آنلامئنا گلیر. آنجاق عاینئ سورەنین 187-نجی آیتی، داحا سۇنرا اۇروجون گۆن ایچیندەکی واقتینە دائیر حایئرلئسئیلا بیر نسحین گرچکلشتیگینی گؤسترمکتەدیر. آیت شؤیلەدیر:
أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِكُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَخْتَانُونَ أَنْفُسَكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ وَعَفَا عَنْكُمْ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيَامَ إِلَى اللَّيْلِ وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَقْرَبُوهَا كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ آيَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ ﴿۱۸۷﴾ (سورة البقرة)
اۇروچلو گۆنلرین گجەلریندە قادئنلارئنئزلا جینسل ایلیشکی سیزە حلال قئلئندئ. اۇنلار سیزین ایچین بیر ألبیسە، سیز دە اۇنلار ایچین بیر ألبیسەسینیز. آللاە کندینیزە اۇلان گۆونینیزی سارسئجئ ایشلر یاپماقتا اۇلدوغونوزو بیلدی، تؤوبەلرینیزی قابول أتتی، سیزی عاففەتتی. بو واقیتتە اۇنلارلا بیرلشین وە آللاهئن سیزین ایچین یازدئغئنئ آرایئن. شافاغئن قارا چیزگیسی آق چیزگیسیندن سیزجە، تام سچیلینجەیە قادار یەیین ایچین. سۇنرا اۇروجو آقشاما قادار تاماملایئن. مسجیدلردە ایعتیکاف حالیندە ایکن قادئنلارئنئزلا بیرلشمەیین. بونلار آللاهئن قۇیدوغو سئنئرلاردئر؛ اۇنلارا یاقلاشمایئن. آللاە آیتلرینی اینسانلارا بؤیلە آچئقلار؛ بلکی چکینیرلر. (باقارا سورەسی؛ 187)
آیتتن آنلاشئلدئغئنا گؤرە، اؤنجەلری راماضان گجەلریندە جینسل ایلیشکی یاساغئ واردئ. اینن آیتلە بو یاساق قالدئرئلدئ. بوراداکی نسیح، اینسانلار ایچین قۇلایلئق گتیردیگی ایچین دە حایئرلئسئیلا نسیحتیر. آیتتە گچن؛ “عَلِمَ اللەُ أنَّکُم کُنتُم تَختَانُونَ أنفُسَکُم فَتَابَ عَلَیکُم وَعَفَا عَنکُم فَالئَنَ = آللاە کندینیزە اۇلان گۆونینیزی سارسئجئ ایشلر یاپماقتا اۇلدوغونوزو بیلدی، تؤوبەلرینیزی قابول أتتی وە سیزی عاففەتتی. آرتئق بوندان بؤیلە…” ایفادەسی، بو قۇنودا بیر نسحین گرچکلشتیگینی گؤستریر. نبییە (ع) نیسبت أدیلن بیر ریوایتە گؤرە اۇ شؤیلە دەمیشتیر: “بیزیم اۇروجوموز ایلە أهلی کیتابئن اۇروجو آراسئنداکی فارق ساحور یەمگیدیر.” (تیرمیذی)
