أردم اویغان:
چۇق ایش یاپاجاق! بۆتۆن دۆنیادا گچەجک مثەلا. بو بلگەیە طالیب اۇلان بیر مۆسلۆمان اۆلکەسیندن قالقئپ گیدن اۆستەلیک دۇکتۇرا یاپما سەویەسینە گلمیش بیری ناسئل اۇلور دا اینگیلترەدە بیر پاپازدان أبو حانیفە حاققئندا دۇکتۇرا یاپما سەویەسینە گلیر، بو یەمی ناسئل یوتار! بیر آکادمیسیەن بونا ناسئل قانئیۇر؟ آصئل شاشئرئلماسئ گرکن اۇنو طالب أدنین دورومو. بورادا دەدیگینیز گیبی أل-أزهر، ایستانبول، سوعودی عارابیستان، عئراق دورورکن، ایمام أبو حانیفەنین کندی یتیشتیگی یرلر دورورکن، ناسئل گیدیپ دە آوروپادا بیر پاپازدان بو دۇکتۇرایئ یاپمایا طالیب اۇلونور؟
مۆجتبا شنتۆرک:
بو قۇنودا کندی حۇجالارئملا اۇ زامان قۇنوشموشتوم. اۇ زامان سؤیلەدیکلری شەی شویدو: “بو بیر کۆلتۆر أمپریالیزمی. حاتتا بو قۇنودا؛ آوروپا ایسلامئ بیر بریتیش ایسلام اۇلوشتورما پرۇژەسیدیر.” دییۇرلاردئ. نەدیر بو؟ أطرافئنئ کندیلرینین بلیرلەیەجگی، کندی آنلادئقلارئ آنلامداکی دمۇکراسی ایلە کندی آنلادئقلارئ دینی یاشانتئیلا اویوملو بیر آنلایئشلا دینلرە ینی بیر فۇرمات آتما، شکیل ورمە پرۇژەسی. سیز بونا ایستەرسنیز رؤنسانس یا دا فارقلئ ایسیملر آدئ آلتئندا سؤیلەیین. بو أپەیجە تارتئشئلدئ، سۇن زامانلاردا سۆرئال بیر آکادمیسیەن طارافئندان آوروپا ایسلامئ قاورامئ اۇرتایا چئقارئلدئ. تۆرک ایسلامئ وار، هیند-پاکیستان ایسلامئ وار؛ اۇ دا دییۇر کی نەدن بیر آوروپا ایسلامئ دا اۇلماسئن؟! نەدیر بو آوروپا ایسلامئنئن قایناقلارئ؟ بیر دفعا تاطبیقات اۇلمایاجاق، سۇرون چئقارتمایاجاق. بو چۇق آچئق بیر شکیلدە اویغولانئیۇر.
موصطافا آرسلان:
جومعادان جومعایا بلکی.
مۆجتبا شنتۆرک:
جومعادان جومعایا، بلکی دە بایرامدان بایراما… آصئل دردلری سۇسیال حایاتتا کندیلرینین چرچوەلەدیگی دین آنلایئشئنئ أتکین قئلماق، اۇ قابول أدەمەدیکلری اویغولامالئ دینی بیر شکیلدە بایپاس أدیپ، آدئنا دا سەوگی دینی دەدیکلری فلسفەیی یرلشتیرمک.
أردم اویغان:
أتکیلی اۇلویۇر مو؟! گرچکتن اۇرادا بیر تۆرک دۇکتۇرا اؤگرنجیسی یا دا دۇکتۇراسئنئ تاماملایئپ گلمیش کیشی گرچکتن بو سؤیلەدیگی شکیلدە می یتیشییۇر. دؤندۆگۆندە اؤگرنجیلرینە؛ اۇرادا آلدئغئ، أتلییە سۆتلۆیە دۇقونمایان، کیمسەیە ضارارئ دۇقونمایان بیر نویع فلسفی ینی حۇشگؤرۆ دینینی می آنلاتئیۇر؟ بؤیلە شەیلر وار مئ یاعنی؟
مۆجتبا شنتۆرک:
تۆرکیەدە یتیشمیش اۇلمالارئنا راغمن ایلاهیاتچئ بیر دکان قورئاندان سؤز أدیلدیگیندە چیرکینلشەبیلییۇرسا پرۇژەنین أتکیلریندن سؤز أدیلەبیلیر. شو آندا چۇق یایغئن. اۇنون ایچین قورئان، “موحاممدن بوک” دەدیکلری یاعنی حض. موحاممدین یازدئغئ کیتاب اۇلاراق آلغئلانئیۇر. بو یۆزیئلئن باشئندا دا بؤیلەیدی. باتئ آوروپا طارافئندان ینی بیر سؤیلم یۇق. سادەجە ینی بیر تاطبیقات آلانئ آچاراق بونو داحا گنیشلتیپ داحا گۆنجللییۇرلار. باشقا بیر شەی یۇق. گۇلدزیهر زامانئندا نیکۇلسان زامانئنداکی آراشتئرمالارئن، تارتئشمالارئن وە مۆنەوور قایناقلارئن اۇلدوغو بیر آوروپا یۇق شو آندا. سادەجە میراث ییۇرلار. اۇلانئ چۇق ایی پازارلایئپ، کندی کۆلتۆرلرینی کندی سۇسیال سیاسال شارطلارئنئ تانئتئپ بیرتاقئم اینسانلارئ دەوشیرمەیی هدفلییۇرلار.
یۇقسا آوروپایا اؤزللیکلە اینگیلترەیە گلن بیر شاحصئن بیرقاچ سنە ایچریسیندە نە عیلمی نە دە دیلی یوتابیلدیگی گؤرۆلدۆ. تارزانجا بیرقاچ کلیمە اؤتەیە گچیلەمەدیگینی حپیمیز بیلییۇروز. بنیم تانئدئغئم یۆزلرجە اینسان اۇلدو. داحا گچن بیر تانەسی دکان اۇلموش. ماتەماتیک اۆزرینە گلمیشتی بیر سنە قادار قالدئ. اۇرتادا نە ماتەماتیک چالئشماسئ نە باشقا بیر شەی گؤرۆیۇرسونوز. سادەجە سیویسیندە اینگیلترەدە دە أگیتیم یاپمئشتئر یازئیۇر. آوروپایئ گؤرمۆش، آوروپادا قالمئش دییە مسلکتاشلارئندان بیر آدئم اؤنجە چئقئیۇر. بو فاعالیەت سادەجە آکادمیسیەنلردن عیبارت دگیل. بیلییۇرسونوز قایماقاملار، حاکیملر، ساوجئلار، عاسکرلر، أمنیەت گؤرەولیلری دە، گؤرگۆلرینی آرتتئرسئن دییە یئللاردان بری باتئیا گؤندریلدیلر. 50-40 سنەدیر بو وار. گیدییۇر، بیرآز أطرافئ دۇلاشئیۇر، والیز چکییۇر، بو دا اۇلویۇر مدنیەت. دەولتیمیزین بونو چۇق ایی گؤرمەسی لازئم. داحا گچنلردە راماضاندان سۇنرا آنقاراداکی اینگیلترە بۆیۆک ألچیسی باقانلئغئمئزلا گؤرۆشتۆ؛ بین تانە ماستئر وە دۇکتۇرا اؤگرنجیسی ایچین آنلاشما یاپئلدئ. یینە عاینئ شکیلدە، یینە عاینئ آرزویلا.
أردم اویغان:
آدام نییە یاپماسئن کی، هم کندی آدامئنئ یتیشتیرییۇر، هم پارا آلئیۇر.
موصطافا آرسلان:
بین کیشی دییۇرسونوز، بین کیشییی چارپئن یۆز بین پۇندلا، یۆز میلیۇن پۇند بۇیوتوندا بیر أکۇنۇمی…
أردم اویغان:
أکۇنۇمییی دە گچ کندی فیکرینی دۆنیایا أمپۇزە أدییۇر.
فاتیح اۇروم:
اؤزللیکلە سیزین شو قۇنوداکی قاناعاتینیزی اؤگرنمک ایچین، أردم بەیین بیرآز اؤنجەکی سۇروسوندان دا حارەکتلە سۇرویۇروم. أردم بەی دەدی کی: “تۆرکیەدەکی ایلاهیاتچئ بؤیلە اوجوز بیر نومارایئ ناسئل ییۇر؟” عاجابا شؤیلە اۇلابیلیر می؟ بیزیم بوراداکی أگیتیم سیستمیمیز، ایلاهیات أگیتیمی داحیل، بیتیک اۇلدوغو ایچین لیسانس اؤگرنجیسی ذاتن دیپلۇمالئ جاهیل اۇلاراق مەذون اۇلویۇر. باتئیا گیتتیگیندە قالدئرئمئنا، پارکئنا، جاددەلرینە چارپئلئپ، مدنیەتین وە بیلیمین بشیگینە گلدیگینی دۆشۆنۆیۇر وە اؤنۆنە قۇنان هر شەیی حاقیقات قابول أدییۇر. دۇلایئسئیلا کندیسینە دیکتە أتتیریلن هر شەیی قاپئیۇر، سۇنرا دا اۇنو بورایا گلدیگیندە پازارلامایا چالئشئیۇر اۇلابیلیر می؟ یاعنی بیزیم أگیتیم سیستمیمیزین چارپئقلئغئ سۇرونون بیر پارچاسئ اۇلابیلیر می؟! عاکسی حالدە بیر پاپازئن ریاستیندە بیر مۆسلۆمان اؤگرنجی ناسئل فئقئە اوصولۆ آلانئندا دۇکتۇرا چالئشماسئ یاپتئغئنا کندیسینی ایناندئرابیلیر؟
مۆجتبا شنتۆرک:
بو چۇق آچئق. بیر دفعا ذاتن یابانجئ دیل، یابانجئ بیر کۆلتۆر چەورەسینە گیرییۇرسونوز. چۇجوقلوغوموزدان بری بیر کۇمپلکس حالینە گلمیش. باتئ باتئ دەمەنین تا تانظیماتا قادار دایانان بیر آرقا پلانئ وار.
أردم اویغان:
آرتئق اۆچ یاشئندا اینگیلیزجە اؤگرنمەیە باشلئیۇر چۇجوقلار.
مۆجتبا شنتۆرک:
أوت شیمدی آنااۇقوللارئنا قادار ایندی بیلییۇرسونوز. اؤیلە اۇلونجا اینگیلیزجە اؤگرنیمی اینساندا بیر کۇمپلکس اۇلویۇر. ایلاهیات أگیتیمیندە وە بۆتۆن سۇسیال وە سیاسال بیلیملر آلانئندا باتئنئن بیزلرە ورەبیلەجگی هیچبیر شەی یۇق. سادەجە بو دا دگیل. باقئنئز؛ فن بیلیملریندە، بیلیم وە تکنۇلۇژیدە دە شو آندا ورەبیلەجگی بیر شەی یۇق. بونون ایچین سیزە بیر اؤرنک ورەییم. مثەلا أپلین قوروجوسو ستیو جابز، بیۇگرافیسیندە؛”سسسیز صداسئز بن قالقئپ ژاپۇنیایا گیتتیم وە سۇنی شیرکتیندە اوزون زامان أتۆدلر یاپتئم” دییۇر. دیققات بویورون نەدن سۇنی؟ چۆنکۆ سۇنی اۇ زامان بو قۇنودا تکنۇلۇژی اۆرتن أن اؤنملی قایناقتئ. ستیو جابز آچئق آچئق؛ “بن گیتتیم اۇرادان کۇپی پەیست یاپتئم وە بیلگی دەوشیردیم” دییۇر.
بوگۆن آیفۇن دۆنیانئن أن اؤنملی شیرکتلریندن بیریدیر. ایشتە عیلیم دییۇرساق بورادا چۇق ایی تاحلیل أتمەمیز لازئم. ترجیحلر قۇنوسوندا، تکلیفلر قۇنوسوندا شونو سؤیلەمک ایستییۇروم؛ بیر دفعا اوزاقدۇغودا اۇپۇ، لنۇوۇ، هتج.، آسر گیبی بیرچۇق دۆنیا دەوی اۇلان قوروملار وار. مثەلا اینگیلترە باسئنئندا گچن هافتا هوواوەی شیرکتینین بیر یازئسئنئ اۇقودوم: “دؤرت سنە ایچریسیندە دۆنیاداکی بۆتۆن مۇبیل تکنۇلۇژیسینی ألیمیزە آلاجاغئز.” دییۇرلار.
أردم اویغان:
شو آن چۇغو اۇنلارئن ألیندە.
مۆجتبا شنتۆرک:
مثەلا بیر هدف بلیرلییۇر، بونو شونون ایچین سؤیلۆیۇروم، بونلارلا بیرتاقئم بیرلیکلر یاپئلابیلیر. یاعنی آرتئق کؤرۆ کؤرۆنە گؤزۆمۆزۆ قاپاتاراق گیدیپ، بینلرجە، اۇن بینلرجە طالبە گؤندرمک یرینە آرتئق بو تیپ قوروملارلا اۇرتاق چالئشمالار، بیرلیکتە پرۇژەلر یاپئلابیلیر. اۇرتا، قئسا وە اوزون واعدەلی. عاکسی حالدە، سؤیلنیلدیگی گیبی آرتئق یاشلئ آوروپادان بیزیم آلاجاغئمئز نە سۇسیال نە سیاسال بیلیملردە، چۇق دیققات بویورون، آرتئق فن بیلیملریندە دە بیر شەی قالمادئ. آرتئق ترەندلری بلیرلەین یپینی بیر اوزاقدۇغودا دا جیددی چالئشمالار اۇلدوغونو گؤرۆیۇروز. اؤزللیکلە یازئلئم تکنۇلۇژیسی آلانئندا دا بۆیۆک شیرکتلر مرکزلرینی آرتئق دۇغودا قورویۇر. اۇنون ایچین آبد. بیلە آرتئق گیدیپ اۇرادا چالئشما، اۇرادان نمالانمایئ کندیسینە بیر هدف سچییۇرسا بیزیم دە اؤزللیکلە بیلیم وە تکنۇلۇژی ایلە اوغراشان شیرکتلریمیزین، أگیتیم قوروملارئمئزئن بونا دیققات أتمەسی لازئم. بو باقئمدان گرچکچی اۇلمالئیئز. تۆرکیە هم تاریحسل شارطلارئ دۇلایئسئیلا هم بیزیم عۇثمانلئ، سلچوقلو، حارزم گچمیشیمیز دۇلایئسئیلا بیلیم وە تکنۇلۇژیسینی بو تۇپراقلاردا اینشا أتمەسی لازئم. بونون قۇنیادا، قایصریدە، أرضورومدا، آنتپتە، اورفادا اۇلماسئ لازئم. کندی اینسانئمئزئن ایچیندە اۇلماسئ لازئم.
ایلاهیات ایچین دە موطلاقا اؤنلملر آلئنمالئ. بن قارشئلاشتئغئم ایچین سؤیلۆیۇروم، پاپازلارئن یانئندا دۇکتۇرا یاپان بیرچۇق اینسان وار. آرتئق کندی أنستیتۆلریمیزی، کندی فاکۆلتەلریمیزی قوراراق، اولوسلارآراسئ ایسلام أنستیتۆلری آچاراق، بونلارئن سۇسیال، سیاسال، أکۇنۇمیک، کۆلتۆرل ایش بیرلیگی یاپاجاق کادرۇلارئنئ اۇلوشتورماق لازئم. بونلاردان بیر تانەسینین مالزیادا اۇلدوغونو بیلییۇروز. مالزیادا بؤیلە بیر اۆنیورسیتەسی وارمئش. نەدن ایستانبولدا دا اۇلماسئن؟ نەدن قۇنیادا اۇلماسئن؟ نەدن قایصریدە اۇلماسئن؟ نەدن سیواستا اۇلماسئن؟
اؤزللیکلە أگیتیملە ایلگیلی یتکیلیلریمیز حارەکتە گچملی. بو قۇنوشمالارئمئز اینشاللاە بیر یرلرە اولاشئر. بو قۇنولاردا أپەی راپۇرلار یازدئم فاقاط ماعالأسف حپ بیرتاقئم أنگللرە تاقئلدئ. بوندان بیر ییرمی یئل اؤنجە بیر سیاسی پارتی ایچین دە یازمئشتئم. اۇنون ورمیش اۇلدوغو راحاتلئقلا دا قۇنوشویۇروم. بیز بونلارئ سۆرکلی حاطئرلاتئیۇروز آما دەولتین بو ایشە موطلاق صورتلە أل آتماسئ لازئم. سادەجە اۆنیورسیتەلر دگیل، أن کالیتەلی أگیتیمین تۆرکیەدە اۇلماسئ لازئم. فن بیلیملرینە گۆجۆمۆز یتمییۇرسا، سؤیلەدیگیم گیبی بۆیۆک قوروملارلا اۇرتاقلئقلار اۇلوشتوراراق بو تۇپراقلاردا یاپئلماسئ لازئم. سۇسیال، سیاسال، ایقتیصادی بیلیملردە تۆرکیەدەکی یتیشمیش اینسان کالیتەسینین یترلی اۇلدوغونو دۆشۆنۆیۇروم. سادەجە جیددی درەجەدە قوروملار اۇلوشتوراراق اۇرتا دۇغویا قوزەی آفریقایا، قافقاسلارا، بۆتۆن تۆرکی جومهوریەتلرە اۇرتاق بیر پرۇژە اۇلوشتورولماسئ لازئم. آنجاق بو شکیلدە عۇثمانلئ هینترلاندئ دەدیگیمیز جۇغرافیامئزا صاحیب چئقابیلیریز. یۇقسا کندی باشئمئزا اۇلور، سؤیلەدیگیمیز گیبی سادەجە کلاسیک سؤیلملریمیزلە قالئرساق وە سادەجە یینە باتئیا بینلرجە اؤگرنجی گؤندرەرک بو شکیلدە متۇدسوز وە هدفسیز قالئرساق، آچئق قۇنوشماق لازئم، سادەجە تاقلیدتن اؤتەیە گیدەمەییز.
