أردم اویغان:
شو آن چۇغو اۇنلارئن ألیندە.
مۆجتبا شنتۆرک:
مثەلا بیر هدف بلیرلییۇر، بونو شونون ایچین سؤیلۆیۇروم، بونلارلا بیرتاقئم بیرلیکلر یاپئلابیلیر. یاعنی آرتئق کؤرۆ کؤرۆنە گؤزۆمۆزۆ قاپاتاراق گیدیپ، بینلرجە، اۇن بینلرجە طالبە گؤندرمک یرینە آرتئق بو تیپ قوروملارلا اۇرتاق چالئشمالار، بیرلیکتە پرۇژەلر یاپئلابیلیر. اۇرتا، قئسا وە اوزون واعدەلی. عاکسی حالدە، سؤیلنیلدیگی گیبی آرتئق یاشلئ آوروپادان بیزیم آلاجاغئمئز نە سۇسیال نە سیاسال بیلیملردە، چۇق دیققات بویورون، آرتئق فن بیلیملریندە دە بیر شەی قالمادئ. آرتئق ترەندلری بلیرلەین یپینی بیر اوزاقدۇغودا دا جیددی چالئشمالار اۇلدوغونو گؤرۆیۇروز. اؤزللیکلە یازئلئم تکنۇلۇژیسی آلانئندا دا بۆیۆک شیرکتلر مرکزلرینی آرتئق دۇغودا قورویۇر. اۇنون ایچین آبد. بیلە آرتئق گیدیپ اۇرادا چالئشما، اۇرادان نمالانمایئ کندیسینە بیر هدف سچییۇرسا بیزیم دە اؤزللیکلە بیلیم وە تکنۇلۇژی ایلە اوغراشان شیرکتلریمیزین، أگیتیم قوروملارئمئزئن بونا دیققات أتمەسی لازئم. بو باقئمدان گرچکچی اۇلمالئیئز. تۆرکیە هم تاریحسل شارطلارئ دۇلایئسئیلا هم بیزیم عۇثمانلئ، سلچوقلو، حارزم گچمیشیمیز دۇلایئسئیلا بیلیم وە تکنۇلۇژیسینی بو تۇپراقلاردا اینشا أتمەسی لازئم. بونون قۇنیادا، قایصریدە، أرضورومدا، آنتپتە، اورفادا اۇلماسئ لازئم. کندی اینسانئمئزئن ایچیندە اۇلماسئ لازئم.
ایلاهیات ایچین دە موطلاقا اؤنلملر آلئنمالئ. بن قارشئلاشتئغئم ایچین سؤیلۆیۇروم، پاپازلارئن یانئندا دۇکتۇرا یاپان بیرچۇق اینسان وار. آرتئق کندی أنستیتۆلریمیزی، کندی فاکۆلتەلریمیزی قوراراق، اولوسلارآراسئ ایسلام أنستیتۆلری آچاراق، بونلارئن سۇسیال، سیاسال، أکۇنۇمیک، کۆلتۆرل ایش بیرلیگی یاپاجاق کادرۇلارئنئ اۇلوشتورماق لازئم. بونلاردان بیر تانەسینین مالزیادا اۇلدوغونو بیلییۇروز. مالزیادا بؤیلە بیر اۆنیورسیتەسی وارمئش. نەدن ایستانبولدا دا اۇلماسئن؟ نەدن قۇنیادا اۇلماسئن؟ نەدن قایصریدە اۇلماسئن؟ نەدن سیواستا اۇلماسئن؟
اؤزللیکلە أگیتیملە ایلگیلی یتکیلیلریمیز حارەکتە گچملی. بو قۇنوشمالارئمئز اینشاللاە بیر یرلرە اولاشئر. بو قۇنولاردا أپەی راپۇرلار یازدئم فاقاط ماعالأسف حپ بیرتاقئم أنگللرە تاقئلدئ. بوندان بیر ییرمی یئل اؤنجە بیر سیاسی پارتی ایچین دە یازمئشتئم. اۇنون ورمیش اۇلدوغو راحاتلئقلا دا قۇنوشویۇروم. بیز بونلارئ سۆرکلی حاطئرلاتئیۇروز آما دەولتین بو ایشە موطلاق صورتلە أل آتماسئ لازئم. سادەجە اۆنیورسیتەلر دگیل، أن کالیتەلی أگیتیمین تۆرکیەدە اۇلماسئ لازئم. فن بیلیملرینە گۆجۆمۆز یتمییۇرسا، سؤیلەدیگیم گیبی بۆیۆک قوروملارلا اۇرتاقلئقلار اۇلوشتوراراق بو تۇپراقلاردا یاپئلماسئ لازئم. سۇسیال، سیاسال، ایقتیصادی بیلیملردە تۆرکیەدەکی یتیشمیش اینسان کالیتەسینین یترلی اۇلدوغونو دۆشۆنۆیۇروم. سادەجە جیددی درەجەدە قوروملار اۇلوشتوراراق اۇرتا دۇغویا قوزەی آفریقایا، قافقاسلارا، بۆتۆن تۆرکی جومهوریەتلرە اۇرتاق بیر پرۇژە اۇلوشتورولماسئ لازئم. آنجاق بو شکیلدە عۇثمانلئ هینترلاندئ دەدیگیمیز جۇغرافیامئزا صاحیب چئقابیلیریز. یۇقسا کندی باشئمئزا اۇلور، سؤیلەدیگیمیز گیبی سادەجە کلاسیک سؤیلملریمیزلە قالئرساق وە سادەجە یینە باتئیا بینلرجە اؤگرنجی گؤندرەرک بو شکیلدە متۇدسوز وە هدفسیز قالئرساق، آچئق قۇنوشماق لازئم، سادەجە تاقلیدتن اؤتەیە گیدەمەییز.
موصطافا آرسلان:
شیمدی هر ایلدە بیر اۆنیورسیتەمیز وار آصلئندا. اۆنیورسیتە سایئسئ قۇنوسوندا سئقئنتئمئز یۇق آما ایچریک قۇنوسوندا جیددی پرۇبلملریمیز وار غالیبا.
أردم اویغان:
کالیتەیی بیرآز آرتتئرماق لازئم.
موصطافا آرسلان:
بیر دۇستوم تۆرکیەدەکی فاکۆلتەلردە گنلدە بیر لیسە اۆستۆ أگیتیم آلئندئغئنئ سؤیلۆیۇردو. باتئدا واقعا اۆزریندە چالئشمالارئن داحا فاضلا یاپئلدئغئندان قۇنوشموشتوق. یاعنی بیز آصلئندا نیتەلیک اۇلاراق اۇرادا بیر شەیلرین بیتتیگینی دۆشۆنۆیۇروز آما متۇد اۇلاراق کندی اۆلکەمیزدەکی اۆنیورسیتەلردە دە واقعا أگیتیملری اۆزرینە چالئشمالارئ آرتتئرمامئز گرکتیگینی دۆشۆنۆیۇروم. بیرآز اؤنجە دەدیگینیز ستیو جابزئن گیدیپ ژاپۇنیادا سۇنیدە چالئشماسئ اؤنملی. نییە گیدیپ بیر اۆنیورسیتەدە چالئشمئیۇر؟ دەمک کی آصلئندا گیدیلەجک یر اۆنیورسیتە درسلیکلری دگیل، فاعال ایشلتمەلرین آر-گە بیریملری. چۆنکۆ ایش اۇرادا اۆرۆیۇر. سۇنوچلارا بورالاردا گیدیلییۇر. اۆنیورسیتەلردە ایسە بونلارا آلتیاپئسئ اۇلان اینسان یتیشتیرییۇر. آما آصئل ایشلر آر-گە بیریملریندن مەیوە ورییۇر.
مۆجتبا شنتۆرک:
بو چۇق دۇغرو. ویندۇزون قوروجوسو اۇلان بیل گەیتس دە عاینئ شەیی سؤیلۆیۇر. بیل گەیتس اۆنیورسیتە پرۇفسؤرلرینی وە اۆنیورسیتەلری کۆچۆمسەر. بو شو دەمکتیر، بیر دفعا پراتیک حایاتتا اویغولامایا گچمەین بیلیمین نە فایداسئ ور؟ بونو تارتئشمئشلاردئر. بوگۆن اینگیلترەدە دە آصلئندا چۇق تارتئشئلئیۇر. مثەلا 16-15 یاشئنا قادار چۇجوقلارا بیرتاقئم بیلگیلر ورییۇروز، بیرتاقئم بیلگیلر پۇمپالئیۇروز آما بو بیلگی حانگی آشامالاردا گرکلی؟ بو تارتئشئلئیۇر. ایلک دؤرت سنە ایچریسیندە چۇجوقلارا بیلگی بیلە ورمییۇرلار. مثەلا تانئدئقلارئمدان حارەکتلە سؤیلۆیۇروم، ایلک اۇقولدا، ایلک دؤرت سنە ایچریسیندە بیر چۇجوق نۇرمال اۇلاراق یازئ یازئپ دا شؤیلە چۇق باسیط ایشلملری یاپابیلەجک بیر سەویەدە دگیل. چۇق أنترەسان. آز اؤنجە دەدیک یا، اینگیلترەدە فارقلئ آرایئشلار وار دییە. ایشتە أگیتیم سکرترلیگی دەدیگیمیز “میللی أگیتیم باقانلئغئ” سۆرکلی بیر شەی دنییۇر. عاجابا بیر یردە بیر یانلئشلئق مئ یاپئیۇروز؟ داحا دۇغروسو، چاغداش سیستملرین گرکتیردیگی بۆتۆن أگیتیم سیستملرینین تکرار اۇقونوپ تکرار ألە آلئنماسئ گرکیر. بللی بیر تاقئم چالئشمالار دا یۇق دگیل. آما شو دا وار کی آز اؤنجە حۇجامئن سؤیلەدیگی عاجابا بو یاشتاکی چۇجوقلارا بو بیلگیلری ورەرک بیز دۇغرو مو یاپئیۇروز؟ یانلئش مئ یاپئیۇروز؟ حانی تشویق نەرەدن باشلایاجاق؟ تشویق ناسئل اۇلاجاق کی بو اینسانلار بیرتاقئم شەیلری کندیلری باشارابیلسین، کندیلرینی اؤن پلانا چئقارابیلسین. بو جیددی درەجەدە تارتئشئلئیۇر.
فاقاط آر-گە چالئشمالارئ چۇق اؤنملیدیر. قئطعا آوروپاسئندا، آلمانیادا دا بو بؤیلەدیر. آلمانیادا دا مسئەلە بیرچۇق آلاندا اؤگرنجیلر فابریکالاردا اۇلوشموش آر-گە آلانلارئندا چالئشئرلار. تۆرکیەدە بیر بش اۇن یئل اؤنجە بو مسلک لیسەلرینین تارتئشماسئ اۇلموشتو یا، آلمانیا گیبی بیر یردە بؤیلە بیر شەیین اۇلماسئ مۆمکۆن دگیلدیر. چۆنکۆ آلمان بیلیمینین، تکنۇلۇژیسینین، صاناییسینین تملینی ذاتن اۇ أگیتیم سیستمی اۇلوشتورویۇر.
أردم اویغان:
بۆتۆن یاتئرئمئنئ صانایییە یاپئیۇر.
مۆجتبا شنتۆرک:
طابیعی اۇرایا یاپئیۇر.
أردم اویغان:
تۆرکیەدن گیدن ایلاهیاتچئلارا حئریستیانلئق أگیتیمی آلمئش حۇجالار طارافئندان بیر ایسلام دۇکتۇراسئ یاپتئرئلئیۇر. پکی کندی ایلاهیاتچئلارئنئ یتیشتیریرکن بیر سیستملری وار مئ؟
مۆجتبا شنتۆرک:
أگر اینگیلترەیی قۇنوشاجاق اۇلورساق گرچکچی اۇلماق لازئم، اینگیلترەدە بو چۇق ضایئف. اینگیلترەدە بیلییۇرسونوز، ذاتن آنگلیکان کیلیسەسی دەدیگیمیز بیر کیلیسە اۇلوشتورموشلار. بو کیلیسەنین باشئ شو آنداکی کرالیچە. کاتۇلیک کیلیسەسیندن آیرئلمئش، کرالیچەنین کندیسی اینگیلترە کیلیسەسینین دە باشئدئر عاینئ زاماندا. کندیلرینە حاص بیر ایعتیقاد بیچیمی بلیرلەمیشلر. فاقاط اۇ آیرئ بیر قۇنودور، نە زامان ایستەرسنیز آیرئجا قۇنوشوروز. اۇنون ایچین اینگیلترەدە اؤیلە پراگماتیزم دەدیگیمیز اویغولامایا یؤنەلیک دینی أگیتیملر چۇق پۇپۆلر فالان بیر آلان دگیلدیر. ایلک باشتا سؤیلەدیگیم گیبی داحا چۇق فلسفی بیر طارافئ وار وە کیلیسەلرە گیدنلرین سایئسئ هر گچن گۆن چۇق داحا آزالماقتادئر. سادەجە یاشئ 60-50’ئن اۆزریندە اۇلان اینسانلاردا بیر دۆزنلیلیک گؤرۆلۆیۇر. بو قۇنودا جیددی درەجەدە آراشتئرمالار وار.
أردم اویغان:
کیلیسە دگیل دە حئریستیان ایلاهیاتچئ یتیشتیرمە سەویەسینی سۇرویۇروم.
مۆجتبا شنتۆرک:
حئریستیان ایلاهیاتچئ کلاسیک اۇلاراق کندی اۇقوللارئندا وار ذاتن. کلاسیک پرۇتستان وە کاتۇلیک اۇقوللارئ وار. طالب گلمەدیگی ایچین جیددی درەجەدە بیر آرتئش یۇق.
تکرار باشا دؤنرسک بۆتۆن هدفلری بیر سەوگی دینی اۇلوشتوروپ دینلر جۆنبۆشۆ چرچوەسیندە بیر سئنئر بلیرلەمک وە مۆمکۆن اۇلدوغو قادار سادەجە فلسفی طارافئ اؤن پلانا چئقمئش، اویغولاماسئ اۇلمایان ینی بیر دینی عاقیدە اۇرتایا چئقارمایا چالئشئیۇرلار. اؤزللیکلە بونون آلتئنئ چیزمک لازئم. بورادان گیدن اینسانلارئ تارتئشماق ایستەمییۇروم. سیز آوروپادا دین اۇلغوسو وەیا دین یاشانتئسئ ایلە ایلگیلی ماستئر یاپابیلیرسینیز؛ بو آنلاشئلابیلیر. آما بیر شاحصئن، ایسلاما عائید بیر مذهب ایمامئنئن فئقئە اوصولۆ حاققئنداکی گؤرۆشۆنۆ وە دۆشۆنجەسینی گیدیپ دە بیر پاپازدان آلمانئن بن مانطئغئنئ آنلایامام. اۇ زامان دا ایلگیلی آرقاداشلارئمئزا سؤیلەمیشتیم، بونلارئن بیر قئسمئ چۇق یتکیلی اۇلورلار، بیر قئسمئ آنقارادا چۇق اۆست یرلردە، بیر قئسمئ ایلاهیات فاکۆلتەلریندە دکان فالان. بونلار بیذذات تانئدئغئم اینسانلار وە اینگیلیزجەنین پۇپۆلاریتەسینە سئغئنئیۇرلار. مەوجود سئرالامادا بیر آدئم اؤنە چئقتئغئنئز دۆشۆنۆیۇرسونوز، سیوی’نیزە یورت دئشئنا گیتتی، أگیتیم آلدئ، دییە یازئیۇرسونوز، آصلئندا أگیتیم فالان یۇق. سادەجە کلاسیک چۇق آز بیر سئنئرلا ایفادە أدەبیلەجگیمیز کۆچۆک بیر آنسیکلۇپدیک بیلگیدن اؤتەیە گیتمەین بیلگی، باشقا بیر شەی یۇق آصلئندا.
فاتیح اۇروم:
اینگیلترە اۆزریندن قۇنوشاجاق اۇلورساق، یینە تۆرکیەدن وە دیگر مۆسلۆمان اۆلکەلردن اۇنلارا گیدیپ لیساناۆستۆ چالئشما یاپانلارا، مۆفردات وە تز قۇنولارئ حوصوصوندا بیلینچلی یؤنلندیرمەلرین یاپئلدئغئنئ سؤیلەیەبیلیر میسینیز؟
أگیتیم کۆلتۆر أمپریالیزمینین آراجئ…
مۆجتبا شنتۆرک:
اینگیلترە آچئسئندان باقارساق، تاریحسل اۇلاراق بیلییۇرسونوز اینگیلترە چۇق یاقئن زامانا قادار ایسلام دۆنیاسئنئن یۆزدە 90’ئنئ، نەرەدەیسە حپسینی ایشغال أتمیشتی. اۇنون ایچین بیر أمپریال باقئش آچئسئ واردئر. یاعنی دینی قۇنودا دا کندیسینی بلیرلەیجی اۇلاراق گؤرمکتەدیر. بیرتاقئم فەوری اؤن پلانا چئقمئش باعضئ شیددت حارەکاتلارئنئن آرقاسئنا سئغئناراق، دینی تامامن کندی کۇنترۇلۆندە، ینیدن شکیل ورمەیە یؤنەلیک جیددی تارتئشمالار وار. اۇنون ایچین آز اؤنجە سؤیلەدیگیم گیبی بو قۇنودا اؤزللیکلە کلاسیک دەدیگیمیز وەیا اۇنلارئن تاعبیرییلە اۇرتۇدۇکس ایسلامدان وازگچیپ صوفی ایسلامئ اؤن پلانا چئقاراجاق دۆشۆنجەیە دایالئ وەیا ایسلاما گیرمیش فارقلئ دۆشۆنجە وە کۆلتۆرلردن گلمیش قایناقلارئ اؤن پلانا چئقاران بیر سیستم اۆزریندە چالئشما یاپئلدئغئنئ بیلییۇروز. آما قۇنولارا گلینجە بو قۇنولار تامامن اۇراداکی یتکیلی شاحصئن اینحیصارئندادئر. یاعنی دەولت قالقئپ دا، بنیم أن آزئندان بیلدیگیم قادارئیلا؛ شو، شو قۇنودا چالئشما یاپاجاقسئن دییە بیر حۇجایئ وەیا بیر اۆنیورسیتە یتکیلیسینی فالان یؤنلندیرمز.
بونلار ذاتن اۇ أمپریال کۆلتۆرۆ بنیمسەمیش، أن آزئندان یاشلارئ قئرق أللی جیوارئندا اینسانلار. اۇ کۆلتۆرل آتمۇسفری وە سچیلدیگی قۇنویو غایت ایی بیلییۇرلار. آنجاق اؤگرنجینین قالقئپ بن شو آلاندا چالئشماق ایستییۇروم دەمە شانسئ یۇق، بلکی دە اؤیلە بیر حۇجاسئ یۇق. اؤیلە اۇلونجا، دییۇر کی مثەلا؛ “بن ایران شیعی دۆنیاسئ اۆزرینە چالئشاجاغئم وەیا چالئشتئم.” یاحود اۆزرینە چالئشئلمئش بیر آلان ورییۇرسونوز. حۇجا دا کندینە یاقئن بیر آلاندان قۇنو ورییۇر، ساغدان سۇلدان دەوشیریلنلرلە حاضئرلانان تزی قابول أدییۇر. سیستم اؤیلە چالئشئیۇر اۇرادا. دەدیگیم گیبی دەولت دگیل حۇجالار یؤنلندیرییۇر. آصئل هدف طابیعی کی ایسلامئ کۇنژکتۆرل اۇلاراق یؤنلندیرمکتیر. سیاسال، سۇسیال هرحانگی بیر آلرژی، ترؤر هیچبیر فاعالیەت ایچریسیندە اۇلمادان، باتئ کۆلتۆر وە دگرلری ایلە یۇغرولموش سیویل تۇپلوم دگرلرییلە ینی بیر آنلایئش اۇرتایا چئقارئلمایا چالئشئلئیۇر. بونلار بریتیش ایسلامئن آلت باشلئقلارئدئر. بو قۇنودا چۇق داحا فاضلا دتای ورەبیلیریم. مثەلا أن اؤنملی شەیلردن بیر تانەسی شودور: یورت دئشئندان حۇجا گتیرمەیی أنگللـەمەیە چالئشئیۇرلار. تازە فیدانلئق تشکیل أدەجک، یورت دئشئندا بۆیۆمۆش، أگیتیم آلمئش بیر اینسانئن قالقئپ دا ایشتە لۇندرادا بیر حۇجا اۇلاراق آتانماسئنئ وەیا مۆسلۆمانلارئن أن یۇغون یاشادئغئ منچستر گیبی یرلردە مۆسلۆمان چۇجوقلارا، یتیشکینلرە أگیتیم ورمەیی، اۇنلارلا یاقئن درەجەدە ایلگیلنمەیی أنگللییۇرلار.
بو، حۇجانئزئ دا، عالیمینیزی دە، اؤگرتمنینیزی دە بیز یتیشتیریریز ایددیعاسئدئر. بوندان شو چئقئیۇر؛ بیر یؤنلندیرمەیە تابیع توتویۇرلار. سؤیلەدیگیم گیبی بو بیر نویع تاریحسل اۇلاراق بیرلیکتە یاشانئلان آزئنلئقلارا کندی کۆلتۆر وە دگرلریمیزی جیددی شکیلدە گیزلی وەیا آچئق بیر شکیلدە یؤنلندیرمە ایلە عالاقالئدئر. بو بیر اینتر-گروپ دۆشۆنجەسیدیر. بیزدە دە غولامحانەلر واردئ بیلییۇرسونوز. أندرونلار واردئ. بیزدەکی اویغولامالار چرچوەسیندە دە باقئلدئغئ زامان
