(26)
اییلیک
لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّائِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ وَحِينَ الْبَأْسِ أُولَئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ ﴿۱۷۷﴾ (سورة البقرة)
اییلیک، یۆزۆنۆزۆ دۇغو وە باتئ طارافئنا چەویرمەنیز دگیلدیر. اییلیک؛ آللاها، آحیرت گۆنۆنە، ملکلرە، کیتابلارا وە نبیلرە اینانان کیشینین یاپتئغئدئر. بؤیلە بیر کیشی، سەومەسینە راغمن مالئنئ، کندینە یاقئنلئغئ اۇلانلارا، یتیملرە، چارەسیزلرە، یۇلدا قالانلارا، ایستەینلرە وە بۇیوندوروق آلتئنداکیلرە وریر. نامازئ دۆزگۆن وە سۆرکلی قئلار وە زکاتئ وریر. بونلار آنلاشما یاپتئقلارئ زامان دا یۆکۆملۆلۆکلرینی یرینە گتیریرلر. باسقئلارا، زۇرلوقلارا، بیر دە باسقئن آنئندا اۇلاجاقلارا قارشئ دیرنچلی اۇلورلار. اؤزۆ سؤزۆ دۇغرو اۇلانلار بونلاردئر. آللاەتان چکینەرک قۇرونانلار دا بونلاردئر. (باقارا سورەسی؛ 177)
“اییلیک گۆزل آحلاقتئر، کؤتۆلۆک ویجدانئنئ راحاتسئز أدن، اینسانلارئن سنینلە ایلگیلی دویماسئنئ ایستەمەدیگین شەیدیر. (تیرمیذی وە آحمد بین حانبل)
دگرلی گنچلر،
“اییلیک نەدیر؟” دییە سۇرارساق حپینیزین ورەجک بیر جوابئ موطلاقا واردئر؛ چۆنکی اییلیگین تانئملانمایا ایحتیاجئ یۇقتور. هرکس فئطراتئنا یازئلمئش بیلگی سایەسیندە ایینین وە اییلیگین نە اۇلدوغونو بیلیر. فئطرات، اینسانئن یاراتئلئش عایارلارئدئر. یۆجە آللاە اینسانئ یاراتئرکن اۇنا بیر روح اۆفلەر. بو روح، عادتا بیر بیلگیسایارا تمل ایشلتیم سیستمینین یۆکلنمەسی گیبی، هر اینسانا بللی بیلگیلری یۆکلەمیش اۇلور. اینسان بو بیلگی یاعنی فئطرات گرگی دینلەمەیی بیلیر، یاشادئغئ وە گؤردۆگۆ شەیلردن ایلرییە یؤنەلیک چئقارئملار یاپابیلیر وە اۇلایلارئ، اۇلایلار آراسئنداکی ایلیشکیلری آنلار.
یینە فئطراتئ سایەسیندە راببینین تک اۇلدوغونو وە ایینین کؤتۆنۆن نە اۇلدوغونو بیلیر، عاقلئنئ دا بو دۇغرولارا گؤرە قوللاناراق قارارلار ورەبیلیر. قئساجا “ایینین وە کؤتۆنۆن” تۆم دۆنیادا تۆم اینسانلار آراسئندا عاینئ شکیلدە بیلینمەسی اینسانئن فئطراتئ سایەسیندەدیر. یینە دە اییلیگین گنل بیر تانئمئنئ یاپماق ایستەرسک، بونو قۇنوشمامئزئن باشئندا اۇقودوغوموز حادیثی شریفتە بولابیلیریز.
رسولوللاە (ص) شؤیلە بویورموشتور:
“اییلیک گۆزل آحلاقتئر، کؤتۆلۆک ویجدانئنئ راحاتسئز أدن، باشقالارئنئن سنینلە ایلگیلی دویماسئنئ ایستەمەدیگین شەیدیر.”
بو تانئم، هرکسین قۇلایجا آنلایابیلەجگی شکیلدە اییلیک وە کؤتۆلۆگۆ تاعریف أدر. سیز دە بیر شەیین ایی می کؤتۆ مۆ اۇلدوغو قۇنوسوندا قارارسئز قالئرسانئز، بو حادیثی شریفی دۆشۆنەرک قارار ورەبیلیرسینیز.
دگرلی گنچلر،
گۆزل آحلاقلا ایلگیلی بیلگیلر، قورئانئ کریمین پک چۇق آیتیندە تکرار أدیلیر. کؤتۆلۆک وە قاچئنئلماسئ گرکن داورانئشلار دا آچئق سچیک ایفادە أدیلیر. باشتا اۇقودوغوموز باقارا سورەسی؛ 177-نجی آیت دە اییلیگی تانئملایان آیتلردن بیریدیر:
لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ … ﴿۱۷۷﴾ (سورة البقرة)
اییلیک، یۆزۆنۆزۆ دۇغو وە باتئ طارافئنا چەویرمەنیز دگیلدیر. اییلیک؛ آللاها، آحیرت گۆنۆنە، ملکلرە، کیتابلارا وە نبیلرە اینانان کیشینین یاپتئغئدئر… (باقارا سورەسی؛ 177)
بورادا آللاە تعالا، اییلیگین یالنئزجا گؤرۆنن داورانئشلاردا اۇلمادئغئنئ، گرچک اییلیگین، ایمان أساسلارئنئ قابول أدەرک باشلایاجاغئنئ بلیرتمیشتیر. بو أساسلارا ایمان أدن کیشیدن بکلنن دیگر داورانئشلار دا آیتین دوامئندا بلیرتیلمیشتیر:
… وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّائِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ… ﴿۱۷۷﴾ (سورة البقرة)
… بؤیلە بیر کیشی، سەومەسینە راغمن مالئنئ، کندینە یاقئنلئغئ اۇلانلارا، یتیملرە، چارەسیزلرە، یۇلدا قالانلارا، ایستەینلرە وە بۇیوندوروق آلتئنداکیلرە وریر… (باقارا سورەسی؛ 177)
آیتتە گچن دیگر اینسان گروپلارئنئن کیملر اۇلدوغو آچئقتئر؛ آنجاق “بۇیوندوروق آلتئنداکیلر” ایفادەسینی بیرآز آچالئم:
بونلار، ساواشتا دۆشمانلارئن ألینە دۆشمۆش أسیرلر اۇلابیلەجگی گیبی، هرحانگی بیر سببتن دۇلایئ اؤزگۆر ایرادەسینی قوللانامایان یاعنی بیر مجبوریەت یا دا باغئنلئلئقتان دۇلایئ اؤزگۆرجە سچیم یاپامایان دیگر اینسانلار دا اۇلابیلیر. اۇنلارا یاردئم أتمک دە اییلیکتیر.
دگرلی گنچلر،
آیتین دوامئندا، اییلیک یاپان کیشیلرین اؤزللیکلری سئرالانمایا دوام أدر:
… وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا… ﴿۱۷۷﴾ (سورة البقرة)
… نامازئ دۆزگۆن وە سۆرکلی قئلار وە زکاتئ وریر. بونلار آنلاشما یاپتئقلارئ زامان دا یۆکۆملۆلۆکلرینی یرینە گتیریرلر … (باقارا سورەسی؛ 177)
آیتتە یالنئزجا “ناماز قئلارلار” دەنمەمیش، “نامازئ دۆزگۆن وە سۆرکلی قئلارلار” دییە بویرولموشتور. دەمک کی، گرچک بیر مۆمین یاعنی آللاها تام آنلامئیلا گۆونن بیر کیشی، نامازئ هیچ ایهمال أتمز. هر زامان دۆزگۆن اۇلاراق قئلار. بونون اییلیگین بیر پارچاسئ اۇلاراق تانئملانماسئ دا چۇق دۆشۆندۆرۆجۆدۆر. بورادا سیزلرین دە کندی ناماز قئلئشئنئز اۆزەریندە بیرآز دۆشۆنمەنیزی وە اؤز ألشتیری یاپمانئزئ ریجا أدییۇروم؛ چۆنکی اینسانئ أن ایی کندیسی بیلیر.
هنۆز کندی قازانچلارئنئز اۇلمایابیلیر؛ آنجاق گلیر صاحیبی اۇلاجاق دوروما گلدیگینیزدە، اییلردن اۇلماق ایستییۇرسانئز، زکاتئنئزئ دا گرکتیگی قادار ورملیسینیز.
آیتین سۇنراکی قئسمئ، بیر آنلاشما یاپئلدئغئندا، اۇنا اویمانئن وە آنلاشمانئن گرکلرینی یرینە گتیرمەنین دە اییلیگینین پارچاسئ اۇلدوغونو وورغولاماقتادئر. داحا اؤنجە سؤزۆندە دورماق حاققئنداکی قۇنوشمامئزدا بونو ألە آلدئغئمئز ایچین، آنلاشمالار اۆزەریندە اوزون اوزون دورمایاجاغئز.
دگرلی گنچلر،
آیتین دوامئندا:
… وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ وَحِينَ الْبَأْسِ … ﴿۱۷۷﴾ (سورة البقرة)
… باسقئلارا، زۇرلوقلارا، بیر دە باسقئن آنئندا اۇلاجاقلارا قارشئ دیرنچلی اۇلورلار… (باقارا سورەسی؛ 177)
ایفادەسی گچمکتەدیر.
دەمک کی، اینسانلار آیتتە تانئملانان اییلیکلری یاپمایا چالئشئرکن، چشیتلی باسقئ وە زۇرلوقلارا ماعروض قالابیلیرلر. حاتتا هیچ بکلنمەدیک زامانلاردا هیچ بکلنمەدیک اۇلومسوزلوقلارلا قارشئلاشابیلیرلر. بو دوروملاردا بیلە، دوروشلارئنئ بۇزمامالارئ یاعنی بو اییلیکلردن تاعویض ورمەمەلری اییلرین بلیرگین اؤزللیگیدیر.
بۆتۆن بونلار آنلاتئلدئقتان سۇنرا آیت:
… أُولَئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ ﴿۱۷۷﴾ (سورة البقرة)
“اؤزۆ سؤزۆ دۇغرو اۇلانلار بونلاردئر. آللاەتان چکینەرک قۇرونانلار دا بونلاردئر.”
دییە بیتمکتەدیر.
أگر بیز دە اییلردن اۇلماق ایستییۇرساق، بو آیتتە آنلاتئلانلارا اویغون داورانمالئیئز.
بؤیلەجە اومولور کی، قورتولوشا أرنلردن اۇلوروز.
