ثمود قاومی
حض. صالیحین (ع) حاققئ آنلاتماق ایچین گلدیگی ثمود قاومی دە بۆیۆک بیر زنگینلیک، شان، شؤهرت وە راحاتلئق ایچیندەیدی. بو دورومدا حایات سەویەسی یۆکسلیرکن، آحلاق دۆزەیی وە اینسانلئق آلچالدئ. حض. صالیحین (ع) پەیغامبرلیگینی ثمود قاومی قابول أتمییۇرلاردئ. حض. صالیحتن بیر موعجیزە گؤسترمەسینی، آنجاق اۇ زامان ایناناجاقلارئنئ سؤیلۆیۇرلاردئ. وە حاق تعالا دیشی بیر دوە گؤندردی؛ وە شؤیلە بویوردو:
“بو دیشی دوە بلیرلی گۆنلردە تک باشئنا سو ایچەجکتیر. بونون سو ایچتیگی گۆن، سیزلر ساقئن حایوانلارئنئزا سو ایچیرمەیین وە سو ایچتیگی قویو چشمە وەیا درەیە نە کندینیز گلین نە دە حایوانلارئنئزئ گتیرین. دیشی دوە وە دیگر حایوانلار نؤبتلشەرک سو ایچەجکلردیر. بو قورال بۇزولمامالئدئر. یۇقسا سیزە بۆیۆک بیر فلاکت گلەجکتیر.
وە آعراف سورەسینین 77-نجی آیتیندە بلیرتیلدیگی گیبی قورالئ چیگنەییپ “دەرکن اۇ دیشی دوەیی کستیلر.” اۆچ گۆن سۇنرا قۇرقونچ بیر پاتلاما سۇنوجو، زلزلە ایلە ثمود قاومی هلاک اۇلدو…
حض. ایبراهیمین اۆممتی
اؤتەکی قاویملردن هیچبیر فارقئ اۇلمایئپ، آللاهئن وارلئغئ اینانجئ اۇلان کیشیلردی. آما هر تۆر ایلاە آنلایئشئنا صاحیبتیلر.
بیرینجیسی: طابیعاتاۆستۆ بیر وارلئقتئر کی، بۆتۆن سبب وە سۇنوجا حاکیمدیر. بۆتۆن ایحتیاج وە سئقئنتئلارئنئ بو ایلاها آنلاتمئشلار وە دوعایئ سادەجە بو ایلاها أتمیشلردیر.
ایکینجیسی: سیاست وە مدەنیەت ایلە ایلگیلی ایدی، یاعنی دۆنیەوی ایشلرە باقان ایلاە. هر شهیر وە قاصابالارئن چشیتلی تانرئلارئ واردئ. وە آیرئجا هر شهرین قۇرویوجو تانرئسئ واردئ.
چۇق تانرئلئ اۇرتامدا یاشایان آللاهئن نبیسی، آللاهئ تک بیر ایلاە اۇلاراق قابول أتتیگینی وە بونون دئشئندا هر تۆرلۆ تانرئیئ، اۆستۆن شاحصیەتلری وە باطئل ایعتیقادلارئنئ رددەدینجە، باشتا نمرود اۇلماق اۆزەرە بۆتۆن باشتاکیلرین ایشینە گلمەدی. حالقتا بابالارئنئن دینینی دگیشتیرمک ایستەمییۇردو. وە حض. ایبراهیمی آتشە آتمایا قارار آلدئلار. وە آتتئلار، آللاهئن أمرییلە آتش سۇغودو وە اۆزەریندە چیچکلر آچتئ.
حض. ایبراهیمین قاومینین تەوحید اینانجئنئ قابول أتمەمەلرینین سۇنوجو سۇنلارئ اۇلاراق قۇرقونچ بیر عاقئبتتە توتولدولار. بو عاقئبتتن حض. لوطتان (ع) باشقا ایمان أدن اۇلمادئغئ ایچین ایکیسیندن باشقا قورتولان اۇلمامئشتئر.
لوط قاومی
حض. ایبراهیمین یگنی اۇلان حض. لوطون (ع) گلدیگی تۇپلوم أش جینسللیگی (هۇمۇسکسۆئللیگی) ایلە اۆن یاپمئش بیر قاویمدیر. بو طابیعات اۇلایلارئنا آیقئرئ حارەکتلریندن وە حض. لوطون (ع) تەوحید اینانجئ وە ناموسلولوغا داعوتینی رددەتمەلری سۇنوجو هود سورەسینین 83-82-نجۆ آیتلریندە بلیرتیلدیگی شکیلدە هلاک أدیلدی.
“أمریمیز گلدیگیندە آلتلارئنئ اۆستلرینە گتیردیک. بالچئقتان پیشیریلمیش، اوفاق تاشلارئ اۆستلرینە یاغدئردئق. بونلار راببین طارافئندان دامغالانمئشلاردئ. بؤیلەجە عاذاب، ظالیملردن اوزاق اۇلماز.
قۇرقونچ بیر گۆرۆلتۆ آرقاسئندان پیشمیش بالچئقتان تاشلار ایلە هلاک اۇلدولار.”
شوعایبین قاومی
شوعایبین (ع) قاومی دە طئبقئ اؤتەکی قاویملر گیبی آللاهئ اینکار أتمییۇرلاردئ. طئبقئ گۆنۆمۆزدەکی گیبی روبوبیەت وە اولوهیەت قۇنوسوندا باشقا ایلاەلارا اینانئیۇرلاردئ. بونون یانئ سئرا آللاهئن راب اۇلوشونون، اینسان یاساسئنئن آحلاق، جمعیەت، ایقتیصاد، مدەنیەت، سیاست یؤنلرینە قارئشمادئغئ اینانجئندایدئلار. شوعایبئ یالانلادئلار وە؛ “بؤیلەجە اۇنو تکذیب أتتیلر. بونون اۆزەرینە اۇنلارئ قارانلئق گۆنۆن عاذابئ یاقالادئ. بو عاذاب، اۇ گۆنۆن بۆیۆک عاذابئیدئ.” مدیەنلی قاومە آللاهئن عاذابئ قۇرقونچ بیر پاتلاما وە زلزلە شکلیندە گلدی. أیکەلی قاومە ایسە آیتتن آنلادئغئمئزا گؤرە بۇل یاغمور ایلە هلاک اۇلدو.
حض. موسا وە فیرعاوونون قاومی
فیرعاوون وە قاومی، طئبقئ نمرود وە قاومینین دۆشتۆگۆ حاطالارا دۆشمۆش، بیر فاضلالئق اۇلاراق فیرعاوون وە قاومیندە میللیەتچیلیک دویغولارئنئن اۇلدوغونو اۇقویۇروز.
فیرعاوونون ایددیعاسئ: طابیعاتئن باغلئ اۇلدوغو نیظامدا ایستەدیگینی یاپابیلن اۆستۆن بیر ایلاهلئق داعواسئ دگیلدی. عاکسینە سیاسی ایلاهلئق داعواسئ ایدی. موعجیزە اۇلاراق طوفان، چکیرگە سۆرۆسۆ، بؤجک ایستیلاسئ وە قان گؤندردی آللاە تعالا. وە یینە فیرعاوون وە قاومی قابول أتمەیینجە حض. موسا وە ایمان أدنلر قورتولوپ فیرعاوون وە قاومی دنیزدە بۇغولاراق هلاک اۇلدولار.
دیققات أدیلیرسە بۆتۆن تاریح قادەمەلریندە، آللاە راب اۇلاراق، طابیعاتاۆستۆ بیر وارلئق اۇلاراق قابول أدیلمیشتیر. هر شەیی آللاهئن یاراتتئغئنئن بیلینجی واردئر. بۆتۆن سئقئنتئلارئنئ وە ایحتیاجلارئنئ آللاها آنلاتمئشلار، دوعا أتمیشلردیر. بو اینانجئن یانئ سئرا سیاستتە، مدەنیەتتە، سۇسیال حایاتتا، أکۇنۇمیدە وە حوقوق آلانئندا چشیتلی یاسالار چئقارمادا، عائیلەدە، أگیتیمدە، چارشئدا پازاردا، قئساجاسئ دۆنیەوی ایشلردە آللاهئن قارئشمادئغئ اینانجئندایدئلار.
تاریح نە سؤومک ایچیندیر، نە دە غورورلانماق ایچیندیر. یاشانئلان ترسلیکلری دۆزلتمک ایچیندیر.
