(18)
قورئان وە بیلیم
سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنْفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَوَلَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ ﴿۵۳﴾ (سورة الفصلت)
اۇنلارا، چەورەلریندە اۇلان آیتلریمیزی گؤسترەجگیز، سۇنوندا اۇنون (قورئانئن) تۆمۆیلە دۇغرو اۇلدوغو، اۇنلار آچئسئندان اییجە اۇرتایا چئقاجاقتئر. صاحیبینین (راببینین) هر شەیە شاهید اۇلماسئ یتمز می؟ (فوصصیلت سورەسی؛ 53)
“یالنئز شو ایکی کیشییە حاسد أدیلەبیلیر: بیری، آللاهئن کندیسینە وردیگی مالئ حاق یۇلوندا حارجایئپ تۆکتن کیمسە؛ دیگری، آللاهئن کندیسینە وردیگی حیکمتلە (دۇغرو قارار ورمە یؤنتمییلە) یرلی یرینجە حۆکمەدن وە اۇنو باشقالارئنا اؤگرتن کیمسە.” (بوحاری)
دگرلی گنچلر؛
یۆجە کیتابئمئزئن ایلک آیتلرینین “اۇقوماقلا” ایلگیلی اۇلدوغوندان داحا اؤنجە سیزلرە سؤز أتمیشتیک. بو بویروق موحاممدە (ع) وریلدیگیندە، اۇنون اؤنۆندە اۇقویاجاغئ بیر متین یۇقتو. بو دورومدا موحاممدین (ع) اۇقوماسئ گرکن نەیدی سیزجە؟
بونون جوابئنئ، قۇنوشمامئزئن باشئندا اۇقودوغوموز فوصصیلت سورەسی؛ 53-نجۆ آیتتە بولویۇروز.
آللاە تعالا بورادا؛ “اۇنلارا، چەورەلریندە وە کندیلریندە اۇلان آیتلریمیزی گؤسترەجگیز، سۇنوندا قورئانئن تۆمۆیلە دۇغرو اۇلدوغو، اۇنلار آچئسئندان اییجە اۇرتایا چئقاجاقتئر.” بویورموشتور.
دەمک کی، یازئلئ اۇلان آیتلرین دئشئندا باشقا تۆرلۆ آیتلر دە وار وە بو آیتلر؛ چەورەمیزدە وە کندیمیزدە. دۆشۆنۆن باقالئم، بو آیتلر نەلر اۇلابیلیر وە بونلارئ کیملر اۇقور؟
مثەلا چەورەمیزدە ناسئل آیتلر اۇلابیلیر؟
بونون دا جوابئنئ قورئاندا بولابیلیریز:
إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَالْفُلْكِ الَّتِي تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِمَا يَنْفَعُ النَّاسَ وَمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ مَاءٍ فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَبَثَّ فِيهَا مِنْ كُلِّ دَابَّةٍ وَتَصْرِيفِ الرِّيَاحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ ﴿۱۶۴﴾ (سورة البقرة)
گؤکلرین وە یرین یاراتئلئشئندا، گجە ایلە گۆندۆزۆن آرد آردا گلیشیندە، اینسانلارا یارارلئ شەیلری دنیزدە تاشئیئپ گؤتۆرن گمیلردە، آللاهئن گؤکتن ایندیردیگی سودا، اۇ سو ایلە اؤلۆ تۇپراغئ دیریلتمەسیندە، قئپئردایان هر جانلئیئ یریۆزۆنە یایماسئندا، رۆزگارلارئن فارقلئ یؤنلرە أسمەسیندە، گؤک ایلە یر آراسئندا گؤرەولی بولوتلاردا، عاقلئنئ قوللانان بیر تۇپلولوق ایچین آیتلر (گؤسترگەلر) واردئر. (باقارا سورەسی؛ 164)
بو آیتتە نەلردن باحثەدیلدیگینە بیرآز دیققات أدەلیم. مثەلا گؤکلرین وە یرین یاراتئلئشئندا، گجە ایلە گۆندۆزۆن آرد آردا گلیشیندە فیزیک، آسترۇنۇمی، گؤک بیلیمی، یر بیلیملری وە ماتەماتیگین قۇنولارئندان سؤز أدیلدیگینی گؤرۆرۆز. گمیلرین دنیزدە یۆزمەسی، مۆهندیسلیگین آلانئنا گیرر.
گؤکتن ایندیریلن سو، بیتکیلر، رۆزگارلار وە بولوتلار، متئۇرۇلۇژی وە بۇتانیگین قۇنولارئدئر. قئپئردایان جانلئلار دا بیۇلۇژی وە زۇئۇلۇژینین قۇنولارئدئر. آللاە، بونلارئن تامامئندا عاقلئنئ قوللانان بیر تۇپلولوق ایچین آیتلر یاعنی گؤسترگەلر اۇلدوغونو بیلدیمیشتیر. دەمک کی، بۆتۆن بو بیلیم داللارئ اۆزەریندە چالئشماق، عاینئ زاماندا آللاهئن آیتلری اۆزەریندە چالئشماقتئر.
دگرلی گنچلر،
قورئانئ کریمدە چشیتلی بیلیم داللارئ اۆزەریندە چالئشمامئزئ ایشارت أدن پک چۇق آیت داحا واردئر. بونلاردان فاطئر سورەسی؛ 27-28-نجی آیتلریندە، آللاهئن یاراتتئغئ آیتلر سایئلمئش، همن آردئندان:
“آللاەتان (گرکتیگی گیبی حاشیەتلە) قۇرقانلار، سادەجە عالیم قوللارئدئر.” بویورموشتور.
دەمک کی بیلیم، اینسانئ آللاهئ داحا ایی تانئمایا یؤنلندیریر؛ چۆنکی آنجاق آللاهئ داحا ایی تانئیانلارئن سایغئسئ وە قۇرقوسو دیگر اینسانلاردان فاضلا اۇلور. آللاە تعالا، ثبات أدن یاعنی دۇغرو سؤز وە قارارلارئندان وازگچمەییپ باشلادئغئ ایشی، سۇنونا دک سۆردۆرن اینسانلار ایچین دە شؤیلە دەر:
إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لَآيَاتٍ لِأُولِي الْأَلْبَابِ ﴿۱۹۰﴾ الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِهِمْ وَيَتَفَكَّرُونَ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَذَا بَاطِلًا سُبْحَانَكَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ ﴿۱۹۱﴾ (سورة آل عمران)
گؤکلرین وە یرین یاراتئلئشئندا، گجە ایلە گۆندۆزۆن پش پشە گلیشیندە، ساغلام دوروشلو اۇلانلار، آیاقتا، اۇتوراراق وە یانلارئ (قۇل وە باجاقلارئ) اۆستۆندە آللاهئ ذیکرەدرلر (آنلایاراق قورئان اۇقویوپ ناماز قئلارلار). بیر دە گؤکلرین وە یرین یاراتئلئشئنئ دۆشۆنۆرلر. دەرلر کی: راببیمیز! سن بونو بۇشونا یاراتمادئن، سانا ایچتن بۇیون أگریز، بیزی اۇ آتشین عاذابئندان قۇرو! (آلی عیمران سورەسی؛ 190-191)
دگرلی گنچلر،
قورئانئ کریم، آللاهئن ایندیردیگی آیتلردن اۇلوشور. کائیناتئن تامامئیسا آللاهئن یاراتتئغئ آیتلری ایچریر.
قورئان آیتلریندن دۇغرو حۆکۆم چئقارما أیلمینە حیکمت دەنیر. کائینات آیتلریندن یۇلا چئقاراق دۇغرو بیلگی اۆرتمک دە حیکمتتیر. بیلیم آداملارئ بو ایشی یاپارلار. بو نەدنلە بیر بیلیم اینسانئنئن یاپتئغئ چالئشمالار، أگر آللاها قوللوق أتمە بیلینجییلە یاپئلئیۇرسا عیبادت سایئلئر.
اؤگرنمەیە، درسلرینیزە وە بیلیمە بیر دە بو گؤزلە باقئن. بلکی سیز دە بیر گۆن باشتا اۇقودوغوموز حادیثی شریفتەکی گیبی قئسقانئلان کیشیلردن اۇلورسونوز.
بؤیلەجە اومولور کی، قورتولوشا أرنلردن اۇلوروز.
