آللاهئ حاشا ایلک سئرایا قۇیماماق (شیرک) بیر اینسانئن کندینە یاپابیلەجگی أن بۆیۆک ظولۆمدۆر:
وَإِذْ قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ وَهُوَ يَعِظُهُ يَا بُنَيَّ لَا تُشْرِكْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ ﴿۱۳﴾ (سورة لقمان)
شۆبهەسیز، اۇغلونا اؤگۆت وریرکن شؤیلە دەمیشتی: “اۇغولجوغوم! آللاها شیرک قۇشما؛ چۆنکی شیرک قۇشماق پک بۆیۆک بیر ظولۆمدۆر.” (لۇقمان سورەسی؛ 13)
إِنَّ اللَّهَ لَا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَنْ يَشَاءُ وَمَنْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا بَعِيدًا ﴿۱۱۶﴾ (سورة النساء)
شۆبهەسیز آللاە کندیسینە اۇرتاق قۇشولماسئنئ باغئشلاماز. بونون دئشئندا دیلەدیگینی باغئشلار. آللاها اۇرتاق قۇشان، موحاققاق کی درین بیر ساپئقلئغا دۆشمۆشتۆر. (نیسا سورەسی؛ 116)
شیرکە بولاشان اینسان، آللاهئ دۇسدۇغرو آنماقتان اوزاقلاشئر. آللاهئن ذیکریندن اوزاقلاشماق دا، هم دۆنیا حایاتئنداکی حوضورا هم دە أساس حایاتتاکی دوروموموزا دۇغرودان تەثیری اۇلاجاق بیر فلاکتتیر.
دۆنیا حایاتئندا قاچئرئلان حوضور:
الَّذِينَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ ﴿۲۸﴾ (سورة الرعد)
… قالبلر آنجاق آللاهئن ذیکری ایلە حوضور بولور. (راعد سورەسی؛ 28)
حایاتتاکی أساس قایئب:
قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى ﴿۱۴﴾ وَذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى ﴿۱۵﴾ (سورة الأعلی)
راببینین (صاحیبینین) آدئنئ عاقلئندان چئقارمایان وە “اۇنون” یۇلوندان آیرئلمایان کیشی قورتولوشا أرمیشتیر. (آعلا سورەسی؛ 14-15)
إِنَّ اللَّهَ لَا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَنْ يَشَاءُ وَمَنْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَرَى إِثْمًا عَظِيمًا ﴿۴۸﴾ (سورة النساء)
آللاە کندیسینە اۇرتاق قۇشولماسئنئ باغئشلاماز. بونون آلتئندا اۇلانئ، گرکنی یاپان کیشی ایچین باغئشلار. کیم آللاها اۇرتاق قۇشارسا درین بیر ساپئقلئغا دۆشر گیدر. (نیسا سورەسی؛ 48)
حایاتئمدا نە آللاهئ ذیکرەتمک، نە دە یۆجە راببیمیزین گؤستردیگی دۇغرو یۇلا داحیل اۇلما غایرتی بولونویۇردو.
پکی، نە اۇلدو دا یاقئن زاماندا یۆجە راببیمیزین آیتلری اۆزرە بیر حایات سۆردۆرمە أگیلیمی سرگیلەدیم؟
تۇلستۇی ایعتیرافئم کیتابئندا دەر کی:
“صئنئفئمئن یاشادئغئ حایاتتان اوزاقلاشتئم، بونون حایات دگیل؛ ساحتە بیر گؤرۆنتۆ اۇلدوغونو فارق أتتیم. کەیفینی سۆردۆگۆمۆز لۆکسلر، حایاتئ آنلامامئزئ ایمکانسئز قئلئیۇردو.”
بنیم دە بو سۆرجە باشلانغئجئم بو حیس ایلە برابر اۇلدو. “صئنئفئم” ایفادەسی ألبتتە اۇنون وە بنیم ایچین موعادیل اۇلماسا دا، بو جۆملەیی کندی شارطلارئما اویارلایاجاغئم.
منسوب اۇلدوغوم جناحئن دۇغرو گؤردۆگۆ وە تارتئشئلماز قابول أتتیگی سکۆلر، بشرین نیظام تاحصیص أدیجی اۇلدوغو وە حاشا “آللاەسئز آلانلار” اۇلوشتورما غایەسیندەکی پرسپکتیف، بانا بکلەدیکلریمی ورییۇر گیبی داورانئیۇردو. حایاتئ بو دۆشۆنجە سیستمینین نۇرملارئ اۆزرینە یاشارکن، یۆجە آللاها گؤنۆللۆجە قوللوق أتمەمیز، طارافئمئزئ دۇغرولاردان یانا، یاعنی آللاهئن آیتلریندن یانا سچمەمیز گرکتیگینی سؤیلەین أمیرلری آصلا گۆندمیمە داحی آلمئیۇردوم.
زیرا بانا آقتارئلان وە بنیم دە نفسیمە اویان فیکیر اۇیدو کی: “یاشایئش بیچیمیمیزی آللاهئن أمیرلرینە آداپتە أتمەمیزە لۆزوم یۇقتور. اۇنلار، گچرلی اۇلوپ اۇلمادئغئ مجهول، ‘أسکی اینسانلارئن’ مۇتیواسیۇنلارئنا حیطاب أدن، بوگۆنۆن چاغداش آتمۇسفرینە اویماسئ مۆمکۆن اۇلمایان، عاقلئ باشئندا بیر کیمسەنین هیچ گؤز آتمادان یۆز چەویرمەسی فارض اۇلان ایبتیدائی یازئلاردان عیبارتتیر.”
وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ مَاذَا أَنْزَلَ رَبُّكُمْ قَالُوا أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ ﴿۲۴﴾ (سورة النحل)
اۇنلارا: “راببینیزین ایندیردیگی نەدیر؟” دییە سۇرولسا: “أسکیلرین ماثاللارئ” دەرلر. (ناحل سورەسی؛ 24)
وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ آمِنُوا كَمَا آمَنَ النَّاسُ قَالُوا أَنُؤْمِنُ كَمَا آمَنَ السُّفَهَاءُ أَلَا إِنَّهُمْ هُمُ السُّفَهَاءُ وَلَكِنْ لَا يَعْلَمُونَ ﴿۱۳﴾ (سورة البقرة)
اۇنلارا: “دیگر اینسانلار ناسئل اینانئیۇرسا اؤیلە اینانئن!” دەندیگیندە، “اۇ عاقئلسئزلارئن ایناندئغئ گیبی می اینانالئم!” دەرلر. دیققات أدین، آصئل عاقئلسئزلار اۇنلاردئر آما بیلمزلر. (باقارا سورەسی؛ 13)
دەدیگیم گیبی، بو قابول بنیم کەیفیمە گلییۇردو. حایاتئما آللاهئن أمیرلرینی سۇقماماق بنیم کندیملە اۇلان ایلیشکیمە، زامان ایدارەمە وە سۇسیال ایلیشکیلریمە بو أمیرلرین مۆداحیل اۇلماماسئنئ ایفادە أدییۇر وە بنیم چئقارلارئم اۆزرینە قورغولادئغئم دۆزنیمین دوام أتمەسینی ساغلئیۇردو.
آلتئندا “صئنئف” اۇلاراق ذیکرەدیلن، ایچینە دۇغدوغوم وە ایچیندە بۆیۆدۆگۆم چەورە اۇلاراق ألە آلدئغئم قالابالئغا اۆیە اۇلوپ، چۇق دا باشارئلئ ایشلر ایجرا أدن سایئسئز اینسان واردئر. اۇ اینسانلارا حاشا “یترسیزلیک” گیبی بیر نیسبتتە بولونماق یالنئزجا بنی زاواللئ دورومونا سۇقار، بونون فارقئندایئم. فاقاط آللاهئ حاشا گری پلانا آتتئقتان سۇنرا ألدە أدیلن مسلکی، ماددی یا دا ویجدانی باشارئ، آللاهئن کندیسینە وە سادەجە کندیسینە عیبادت أتمەمیزی بویوران أمیرلرینی سوستورامایاجاقتئر.
بو یۆزدن، اۇ گیبی مسلکی-آکادمیک باشارئ ألدە أتمیش، یاحود دا بنزەری پۇتانسیەلە صاحیب اۇلان بیر اینسان بو یازئیئ اۇقوما اینجەلیگی گؤستریرسە اۇنا دا شو آیت ایلە سسلنییۇروم:
قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذَلِكَ فَلْيَفْرَحُوا هُوَ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ ﴿۵۸﴾ (سورة یونس)
اۇنلارا، آللاهئن لۆطفونو وە ایکرامئنئ آنلات! ایچلری اۇنونلا راحاتلاسئن. بو، اۇنلارئن بیریکتیردیگی هر شەیدن دگرلیدیر. (یونوس سورەسی؛ 58)
آللاهئن لۆطفو وە ایکرامئ؛ بیریکتیردیگیمیز، قئیامتە قادار بیریکتیرەجگیمیز وە بیریکتیرەبیلەجگیمیز هر شەیین تۇپلامئندان داحا دگرلیدیر. هر شەی، “اۇنون” أمیرلرینە اویدوقتان سۇنرا آنلام وە دگر قازانئر.
سنەلرین آردئندان گؤردۆم کی، أساس حایاتئ (أساس حایاتئن نە اۇلدوغو عانکبوت سورەسی؛ 64-نجۆ آیتتە یازار) هیچە سایان بیر یاشایئشئن اۆرتتیگی گلەجک اؤنگؤرۆسۆ بیر اینسانئ ماعنن تاطمین أدەمەیەجکتیر، بیر آنلئق تاطمین أتسە بیلە قاطعیەن یتمەیەجکتیر. مگر یۆجە راببیمیز آعلا سورەسی؛ 16 وە 17-نجی آیتلردە دوروموموزو آنلاتئیۇر، اۆستۆنە بیر دە اویارئدا بولونویۇرموش:
بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا ﴿۱۶﴾ وَالْآخِرَةُ خَيْرٌ وَأَبْقَى ﴿۱۷﴾ (سورة الأعلی)
حایئر، سیز یاشادئغئنئز شو حایاتئ ترجیح أدییۇرسونوز. اۇیسا ایلردەکی حایات داحا حایئرلئ وە سۆرکلیدیر. (آعلا سورەسی؛ 17-16)
آللاە، قاصاص سورەسی؛ 60-نجئ آیتتە ماددیات، پرەستیژ وە راحاتلئغئ، آللاها قوللوق أتمەیە ترجیح أتمەنین عاقئلسئزلئق اۇلدوغونو سؤیلۆیۇرموش.
اۇ زامانلاردا یۆجە راببیمیزین بونلارئ سؤیلەدیگیندن حابردار دگیلدیم:
وَمَا أُوتِيتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَمَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَزِينَتُهَا وَمَا عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ وَأَبْقَى أَفَلَا تَعْقِلُونَ ﴿۶۰﴾ (سورة القصص)
سیزە وریلن هر شەی دۆنیا حایاتئنئن گچیجی متاعئ وە سۆسۆدۆر. آللاهئن یانئندا اۇلانلارسا داحا حایئرلئ وە قالئجئدئر. عاقلەتمز میسینیز؟ (قاصاص سورەسی؛ 60)
راببیمیز، دۆنیایا تئرناقلارئنئ گچیرن سکۆلر ذیهنە سسلنەرک، ایدئالیزە أتتیکلری شەیین اۇیون وە أگلنجە اۇلدوغونو سؤیلەمیش. دۆنیایئ آحیرتە ترجیح أدنلرە بیر دفعا داحا سۇرارمئش “عاقلەتمز میسینیز؟” دییە:
وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَلَلدَّارُ الْآخِرَةُ خَيْرٌ لِلَّذِينَ يَتَّقُونَ أَفَلَا تَعْقِلُونَ ﴿۳۲﴾ (سورة الأنعام)
دۆنیا حایاتئ اۇیون وە أگلنجەدن عیبارتتیر. شۆبهەسیز آحیرت یوردو قۇرقوپ ساقئنانلار ایچین داحا حایئرلئدئر. عاقلەتمز میسینیز؟ (أنعام سورەسی؛ 32)
آللاە حاشا “دۆنیایئ هیچە سایئن!” دەمز. بوراسئ اینسان اۇغلو ایچین چۇق مۆهیمدیر. دۆنیا بیر بکلەمە اۇداسئ اۇلسا دا، نتیجەدە بیزیم ایمتیحان سالۇنوموزدور.
اؤیلە کی یۆجە راببیمیز:
وَابْتَغِ فِيمَا آتَاكَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَلَا تَنْسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا … ﴿۷۷﴾ (سورة القصص)
آللاهئن سانا وردیکلری ایلە آحیرت یوردونا یؤنل! دۆنیادان دا پایئنئ اونوتما!.. (قاصاص سورەسی؛ 77)
بویورماقتادئر.
