تۆم بو آیتلر (هرکس ایچین گچرلی اۇلماقلا بیرلیکتە) آصئل اۇلاراق مۆمینلرین ایمتیحانا تابیع توتولدوقلارئنئ گؤسترییۇر. چۆنکۆ آصئل سئنانماسئ گرکنلر؛ “بن ایمان أتتیم” دیەنلر دگیل میدیر؟ ایمان أتمەینین نەسی سئناناجاق؟ آما، “ایمان أتتیم” دیەنلرین “ایمانئ”؛ سؤزدە می، قالبتە می؟ ایمانلارئنا “صاداقات” گؤسترییۇرلار مئ؟ تۆم بونلار سئنانئیۇر. دۇلایئسئیلا “ایمان أتتیم” دیەن هیچ کیمسە کندیسینین آرتئق قورتولموش اۇلدوغونو، سئناوئ باشاردئغئنئ دۆشۆنمەملیدیر.
“سئناو”؛ سۇن نفسە قادار دوام أدر. اۇ حالدە آصئل اۇلان “ایمان أتتیم” دەمک دگیل، اؤلنە قادار “ایماندا ثبات” أدەبیلمکتیر.
مۆمینلر ایچین بۆیۆک تهلیکە: “شیرک”
“شیرک”، تۆم مۆمینلری تهدید أدن بۆیۆک بیر تهلیکەدیر. حاتتا أن بۆیۆک تهلیکەدیر. چۆنکۆ “شیرک” هم آللاهئن آصلا باغئشلامایاجاغئنئ بیلدیردیگی تک گۆناە (ظولۆم)، هم دە أن یایغئن ایشلنن گۆناەتئر.
قورئان آیتلرینین بۆیۆک بیر بؤلۆمۆ دە بو نەدنلە “شیرک” ایلە ایلگیلیدیر:
إِنَّ اللَّهَ لَا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَنْ يَشَاءُ وَمَنْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَرَى إِثْمًا عَظِيمًا ﴿۴۸﴾ (سورة النساء)
شۆبهەسیز آللاە، کندیسینە شیرک قۇشولماسئنئ آصلا عاففەتمز. اۇنون دئشئنداکی (دیگر گۆناەلارئ) ایسە دیلەدیگی کیمسەلر ایچین باغئشلار. هر کیم آللاها شیرک قۇشارسا گرچکتن بۆیۆک بیر گۆناە ایلە ایفتیرا أتمیش اۇلور. (نیسا سورەسی؛ 48)
آللاە تعالا، شیرکی آصلا باغئشلامایاجاغئنئ بیلدیردیگی گیبی مۆشریکلر ایچین جننتین حارام قئلئندئغئنئ وە اۇنلارئن واراجاقلارئ یرین دە جهننم اۇلدوغونو شؤیلە بیلدیرمیشتیر:
… مَنْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَيْهِ الْجَنَّةَ وَمَأْوَاهُ النَّارُ وَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ أَنْصَارٍ ﴿۷۲﴾ (سورة المائدة)
… کیم آللاها اۇرتاق قۇشارسا، شۆبهەسیز آللاە اۇنا جننتی حارام قئلمئشتئر وە اۇنون واراجاغئ یر جهننمدیر. ظالیملرین یاردئمجئلارئ دا یۇقتور. (مائیدە سورەسی؛ 72)
مۆشرکلر، آللاها اینانمایان وە آللاهئ اینکار أدن کیمسەلر دگیلدیر. زیرا “مۆشریک” اۇلماق ایچین اؤنجەلیکلە “مۆمین” اۇلماق گرکیر. آللاها ایمان أتمەین بیری “مۆشریک” دگیل، “کافیر” اۇلور. بو دورومدا ایسە (ذاتن آللاها ایمان أتمەدیگی ایچین) آللاها اۇرتاق قۇشاماز. دۇلایئسئیلا مۆشریک اۇلماق ایچین اؤنجە مۆمین اۇلماق گرکیر. قورئان بو دورومو (مۆشریکلرین آللاها ایناندئقلارئنئ) شؤیلە بیلدیرییۇر:
وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ لَيَقُولُنَّ خَلَقَهُنَّ الْعَزِيزُ الْعَلِيمُ ﴿۹﴾ (سورة الزخرف)
آند اۇلسون اۇنلارا (مۆشریکلرە): “گؤکلری وە یری کیم یاراتتئ؟” دییە سۇرسان، موحاققاق: “اۇنلارئ عازیز وە عالیم اۇلان (آللاە) یاراتتئ.” دەرلر. (زوحروف سورەسی؛ 9)
گؤرۆلدۆگۆ اۆزرە مۆشریکلر؛ “گؤکلری وە یری یاراتانئن آللاە اۇلدوغونو” قابول أدییۇرلار. حاتتا آللاە ایچین “عازیز وە عالیم” ایفادەلرینی قوللانئیۇرلار (آیتتەکی بو ایفادەلر مۆشریکلرە عائیدتیر).
شو آیتلر دە بنزەر شکیلدە عاینئ دورومو بیلدیرییۇر:
وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ فَأَنَّى يُؤْفَكُونَ ﴿۶۱﴾ (سورة العنکبوت)
آند اۇلسون اۇنلارا (مۆشریکلرە): “گؤکلری وە یری یاراتان وە گۆنشی وە آیئ أمرینە آمادە قئلان کیمدیر؟” دییە سۇراجاق اۇلسان، شۆبهەسیز: “آللاە (یاراتتئ)” دیەجکلر. شو حالدە ناسئل اۇلویۇر دا چەوریلییۇرسونوز؟ (عانکبوت سورەسی؛ 61)
وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ نَزَّلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ مِنْ بَعْدِ مَوْتِهَا لَيَقُولُنَّ اللَّهُ قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ ﴿۶۳﴾ (سورة العنکبوت)
آند اۇلسون اۇنلارا (مۆشریکلرە): “گؤکتن سو ایندیریپ دە اؤلۆمۆندن سۇنرا یریۆزۆنۆ دیریلتن کیمدیر؟” دییە سۇراجاق اۇلسان، شۆبهەسیز: “آللاە” دیەجکلر. دە کی: “اؤوگۆ دە آللاهئندئر.” لاکین اۇنلارئن چۇغو بونو عاقئل أتمز. (عانکبوت سورەسی؛ 63)
وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْلَمُونَ ﴿۲۵﴾ (سورة لقمان)
آند اۇلسون اۇنلارا (مۆشریکلرە): “گؤکلری وە یری کیم یاراتتئ؟” دییە سۇراجاق اۇلسان، شۆبهەسیز “آللاە” دیەجکلر. دە کی: “حامد دا آللاهئندئر.” لاکین اۇنلارین چۇغو بونو بیلمز. (لۇقمان سورەسی؛ 25)
دەمک کی “مۆشریکلر”، آللاها اینانئیۇر وە ایناندئقلارئ آللاهئن یاراتئجئ وە موطلاق قودرت صاحیبی اۇلدوغونو قابول أدییۇرلار (یاعنی مۆشریکلر دە بیزیم ایناندئغئمئز آللاها اینانئیۇر). مۆشریکلرە گؤرە دە آللاە دئشئندا (اۇنا دنک اۇلان) باشقا بیر ایلاە یۇقتور. آنجاق مۆشریکلر، آللاها عائید باعضئ صئفات وە فیعیللری باشقا وارلئقلارا دا (آراجئلارا) عاطفەدرلر.
یاعنی آللاهئن یتکیسینە اۇرتاق (شیرک) قۇشارلار. بو نەدنلە سادەجە آللاها دگیل آراجئ قابول أتتیکلری باشقا وارلئقلارا دا قوللوق (عیبادت) أدرلر. آما بونو آللاهئ اینکار أتتیکلری ایچین دگیل، بیلعاکیس آللاها ایناندئقلارئ وە آللاها اولاشمایئ موراد أتتیکلری ایچین یاپارلار (ایددیعالار اؤیلەدیر):
أَلَا لِلَّهِ الدِّينُ الْخَالِصُ وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ مَا نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونَا إِلَى اللَّهِ زُلْفَى إِنَّ اللَّهَ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ فِي مَا هُمْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي مَنْ هُوَ كَاذِبٌ كَفَّارٌ ﴿۳﴾ (سورة الزمر)
دیققات أت! حالیص دین یالنئز آللاهئندئر. اۇنونلا بیرلیکتە باشقا أولیا (دۇستلار) أدیننلر: “بیز اۇ (ولیلرە؛ باشقا بیر شەی ایچین دگیل) سادەجە بیزی آللاها یاقلاشتئرسئنلار، دییە قوللوق أدییۇروز” دەرلر. شۆبهەسیز آللاە، ایحتیلاف أتتیکلری شەیلر حاققئندا حۆکمۆنۆ ورەجکتیر. موحاققاق کی آللاە، یالانجئ وە کافیر کیمسەیی هیدایتە أردیرمز. (زۆمر سورەسی؛ 3)
دەمک کی، مۆشریکلر آللاها اینانئیۇر وە حاتتا عیبادتلرینی آللاها یاقلاشماق ایچین یاپئیۇرلار. بونون ایچین آللاە ایلە بیرلیکتە آراجئ قابول أتتیکلری وارلئقلارا دا دوعا أدییۇرلار. آما اۇنلار، آللاها دا دوعا أدییۇرلار. حاتتا قورئان، اۇنلارئن دوعالارئنا؛ “أی آللاهئمئز (اللهم)” دیەرک باشلادئغئنئ بیلدیرییۇر:
وَإِذْ قَالُوا اللَّهُمَّ إِنْ كَانَ هَذَا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِنْدِكَ فَأَمْطِرْ عَلَيْنَا حِجَارَةً مِنَ السَّمَاءِ أَوِ ائْتِنَا بِعَذَابٍ أَلِيمٍ ﴿۳۲﴾ (سورة الأنفال)
(اۇ مۆشریکلر) شؤیلە دەمیشلردی: “أی آللاهئمئز! أگر بو، گرچکتن سنین قاتئندان گلن حاققئن کندیسییسە، گؤکتن اۆستۆمۆزە بیر تاش یاغدئر یا دا بیزی آجئقلئ بیر عاذابا چارپتئر.” (أنفال سورەسی؛ 32)
بو آیتلردن دە آنلاشئلدئغئ اۆزرە مۆشریکلر، کندیلرینجە “دیندار” اۇلان اینسانلاردئر. حاتتا آشئرئ دیندار کیمسەلردیر. اۇ قادار کی، مۆمینلری “دیندار دگیلسینیز” دیەرک قئرانلار (کندیلرینین قوتسال قابول أتتیکلری وارلئقلارئ قوتسال قابول أتمەدیکلری ایچین)، کندیلرینی دیندار ایعلان أدرلر. آما قئلاووزلارئ “آللاهئن کیتابئ” اۇلمادئغئ ایچین مۆشریک دیندارلار آللاهئن دینینین دیندارئ دگیل، کندی اویدوردوقلارئ دینین دیندارئدئرلار.
مۆشریکلر، حانگی عاملین داحا حایئرلئ (اۆستۆن) اۇلدوغونا کندیلری قارار وریر. مثەلا حاجئلارا سو ورمک وە کاعبەیی اۇنارماق گیبی ایشلری (کندیلری یاپتئغئ ایچین) آللاە یۇلوندا جیهاد أتمکتن داحا اۆستۆن قابول أدرلر:
أَجَعَلْتُمْ سِقَايَةَ الْحَاجِّ وَعِمَارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ كَمَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَجَاهَدَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ لَا يَسْتَوُونَ عِنْدَ اللَّهِ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ ﴿۱۹﴾ (سورة التوبة)
سیز حاجئلارا سو ورمەیی وە مسجیدی حارامئ اۇنارمایئ، آللاها وە آحیرت گۆنۆنە ایمان أدیپ دە آللاە یۇلوندا جیهاد أدنلرین ایمانئ ایلە بیر می توتویۇرسونوز؟ حالبوکی اۇنلار آللاە قاتئندا أشیت دگیللردیر. (تەوبە سورەسی؛ 19)
دەمک کی مۆشریکلر آللاهئ اینکار أتمییۇر وە حاتتا کاعبەیی اۇنارماق وە حاجئلارا حیذمت أتمک گیبی کندیلرینجە قوتسال ایشلری یاپئیۇرلاردئ.
مۆشریکلر هیچبیر زامان؛ “بیز آللاها اینانمئیۇروز” دەمەدیکلری گیبی؛ “بیز آللاها شیرک قۇشویۇروز” دا دەمزلر. عاکسینە شیرک قۇشتوقلارئنئ (مۆشریک اۇلدوقلارئنئ) آصلا قابول أتمزلر وە؛ “واللاهی بیز مۆشریک دگیلدیک” دەرلر:
وَيَوْمَ نَحْشُرُهُمْ جَمِيعًا ثُمَّ نَقُولُ لِلَّذِينَ أَشْرَكُوا أَيْنَ شُرَكَاؤُكُمُ الَّذِينَ كُنْتُمْ تَزْعُمُونَ ﴿۲۲﴾ ثُمَّ لَمْ تَكُنْ فِتْنَتُهُمْ إِلَّا أَنْ قَالُوا وَاللَّهِ رَبِّنَا مَا كُنَّا مُشْرِكِينَ ﴿۲۳﴾ انْظُرْ كَيْفَ كَذَبُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ وَضَلَّ عَنْهُمْ مَا كَانُوا يَفْتَرُونَ ﴿۲۴﴾ (سورة الأنعام)
اۇ گۆن حپسینی ماحشردە تۇپلایاجاغئز وە سۇنرا (آللاها) اۇرتاق قۇشانلارا سۇراجاغئز: “حانی نەرەدە اۇ آللاها اۇرتاق قۇشتوقلارئنئز، اۇرتاق اۇلدوغونو ساندئقلارئنئز؟” سۇنرا (اۇنلار): “واللاهی، راببیمیز بیز مۆشریکلردن دگیلدیک.” دیەجکلر، بوندان باشقا بیر قاچاماق جواب (ماعذرت) اویدورامایاجاقلار. باق کی، کندیلری حاققئندا ناسئل دا یالان سؤیلەدیلر وە ایفتیرا أدیپ دوردوقلارئ (اۇرتاقلارئ) ناسئل سئوئشئپ یۇق اۇلدولار. (أنعام سورەسی؛ 24-22)
دەمک کی، آچئق وەیا گیزلی تۆم شیرکلردن قاچئنماق گرکیر. عاکسی حالدە شیرکە دۆشۆلەبیلیر. گؤرۆلدۆگۆ اۆزرە هیچبیر مۆشریک: “بن شیرک قۇشویۇروم” دەمییۇر. حاتتا یاپتئغئنئن شیرک اۇلدوغونو دا قابول أتمییۇر. بلکی دە گرچکتن مۆشریک اۇلمادئغئنا اینانئیۇر. چۆنکۆ کیتابا گؤرە دگیل، ظاننا گؤرە حارەکت أدییۇر…
مۆشریکلرین بو دورومو آللاهئن “حارامدئر” دەدیگی بیر شەی ایچین “حارام دگیلدیر” دیەرک، آللاهئن حۆکمۆنۆ اینکار أدن کیمسەنین دورومونا بنزەر. چۆنکۆ اۇنلار، آللاهئن “شیرکتیر” دەدیگی بیر شەی ایچین؛ “حایئر، بو شیرک دگیلدیر” دەمیش اۇلویۇرلار. یۇقسا هیچ کیمسە؛ “بو یاپتئغئم شیرکتیر آما نفسیمە اویدوم وە شیرک قۇشتوم” دەمز. یاپتئغئنئن “شیرک اۇلمادئغئنئ” ایددیعا أدر. دۇلایئسئیلا شیرک، تۆم مۆمینلری تهدید أدن بۆیۆک بیر تهلیکەدیر. نبیدن (ع) گلن شو ریوایت دە بو دورومو (مۆمینلر ایچین شیرک تهلیکەسینی) شؤیلە حابر ورمکتەدیر:
نبی (ع): “شیرک، اۆممتیم آراسئندا گجە قارانلئغئندا سیاە بیر تاشئن اۆستۆندەکی قارئنجانئن آیاق سسیندن داحا گیزلیدیر.” (آحمد بین حانبل)
