فائیض، أکۇنۇمییی دارالتئر، زکات بۆیۆتۆر
اینسانلارا گؤرە “فائیض”؛ مالئ آرتئرئرکن، “زکات” وە صاداقالار؛ آزالتئر. آللاها گؤرە دوروم ترسینەدیر: “فائیض”؛ دارلئغا، “زکات”؛ گلیشمەیە سبب اۇلور.
آللاە تعالا شؤیلە دەمیشتیر:
آللاە، فائیضلی ایشلری (الربا = ریبا) دارا سۇقار، صاداقالارئ /زکاتلارئ (یربی = ایربا أدر) بۆیۆمە آراجئ یاپار. (باقارا سورەسی؛ )
کؤک آنلامئ آرتما اۇلان “الربا = ریبا”، ایسیم وە ماصدار اۇلاراق قوللانئلئر. ایسیم اۇلاراق “فائیض”، ماصدار اۇلاراق “فائیضلی ایش” آنلامئنا گلیر. چۇغولونون اۇلماماسئ سببییلە اۇنا؛ “فائیضلی ایشلر” آنلامئ دا وریلەبیلیر. آیتتە “زکات وە صاداقالار” ایچین دە عاینئ کؤکتن “یربی” کلیمەسی قوللانئلمئشتئر. یاعنی گلیری آرتئرماق یاپئلان “فائیضلی ایشلملر” دارلئغا یۇل آچار. گلیر آنجاق وریلن زکاتلاردا آرتار.
شو آیت دە زکاتئن، قاتلاناراق بۆیۆمەیە سبب اۇلاجاغئنئ بیلدیرمکتەدیر:
اینسانلارئن ماللارئ ایچیندە آرتسئن دییە فائیضە وردیگینیز شەی، آللاە قاتئندا آرتماز. آللاهئن رئضاسئنئ گؤزتەرک وردیگینیز زکاتا گلینجە ایشتە قات قات آرتئرانلار زکات ورنلردیر. (روم سورەسی؛ )
پارایئ قانا بنزتەرک قۇنویو آنلامایا چالئشالئم. قان، حۆجرەلرە اۇکسیژن وە ایشلنمیش غئدا گؤتۆرۆر. اۇنلارئن اۆرتتیکلرینی وە آتئقلارئنئ دا آلئپ ایلگیلی یرلرە تاشئر. قان آزالئرسا حۆجرەلرە، یترلی غئدا وە اۇکسیژن گیتمز وە وۆجود حاستا اۇلور. پارا، یترلی میقتاردا اۇلمالئ، اۆرتیلن مال وە حیذمتلرین ایلگیلی یرلرە گیتمەسینی ساغلاماق ایچین سۆرکلی دۇلاشئمدا توتولمالئدئر. دۇلاشئمداکی پارا آزالئرسا اینسانلارا یتری قادار مال وە حیذمت اولاشتئرئلاماز، اۆرتیجیلر ماللارئنئ ساتاماز حالە گلیرلر. باعضئ ایش یرلری قاپانئر وە پیاسادا دارلئق باش گؤستریر.
کرەدی ورمک ایچین پارا، دۇلاشئمدان چکیلیپ بیریکتیریلیر وە سادەجە تەمینات گؤسترنلرە، بۇرچ اۇلاراق وریلیر. اؤیلەلری آز اۇلدوغو ایچین گنیش کیتلەلرین قوللانئمئندان آلئنان پارا، بللی کسیملرە تاحصیص أدیلیر. بو ایشلم، دۇلاشئمدان چکیلن قانئن، بیرقاچ اۇرگانا تاحصیصی گیبی اۇلور وە بۆتۆن دنگەلری بۇزار.
کرەدی قوللانانلار، قئسا سۆرن راحاتلئقتان سۇنرا، بۇرجو اؤدەمک ایچین پارا بیریکتیرمک زۇروندا قالئرلار. کرەدییی قوللانما سۆرەسی، یاپتئقلارئ أکۇنۇمیک فاعالیەتین بیتیش سۆرەسینە باغلئ اۇلمادئغئ ایچین یتری قادار پارا بیریکتیرەمز وە بۇرجو ینی کرەدییلە قاپاتماق زۇروندا قالئرلار. ایفلاس أتمەمک ایچین، وردیکلری فائیضی مالیەتلرینە یانسئتئنجا راقیبلری قارشئسئندا چارەسیز قالئر وە سئقئنتئیا گیررلر.
فائیضلی سیستمدە دەولت تشویقی اۇلمادان اؤنملی یاتئرئملار یاپئلاماز. تشویق کرەدیسی، داحا چۇق أنفلاسیۇنون آلتئندا بیر فائیضلە وریلیر. دەولت، یرلی اۆرتیمی تشویق ایچین باعضئ ماللارئن ایدحالاتئنئ یاساقلار، باعضئلارئنا دا یۆکسک گۆمرۆک قۇیار. گنللیکلە بیرقاچ فیرمادان عیبارت اۇلان یرلی اۆرتیجیلر ماللارئنئ، دئش پازارلارا نیسبتلە پاهالئیا ساتما ایمکانئ ألدە أدرلر. راقیبلری اۇلمایاجاغئ ایچین دە کالیتەسیز مالئ پیاسایا سۆرمە فئرصاتئنئ یاقالارلار. بو دا حالقئن، دەولت ألییلە کۆچۆک بیر آزئنلئغا أزدیریلمەسی اۇلور.
زنگینلر، گیتتیکچە آرتان ایشتاەلارئنئ طاطمین ایچین کرەدییە باشوورونجا کرەدی قورولوشلارئنئن کۇنترۇلۆنە گیررلر. آلدئقلارئ هر کرەدییی، ینی کرەدیلرلە اؤدەدیکلری ایچین هر دفعاسئندا داحا دا باتارلار.
اؤنجەلری اینسانلار، بیریکتیردیکلری کۆچۆک تاصارروفلارئ بانکالارا قۇیارلاردئ. شیمدی کیمسەنین تاصارروفو قالمادئغئندان بانکالار، کرەدی کارتئ وە تۆکتیجی کرەدیلری یۇلویلا اینسانلارئن گلەجکلرینی ایپۇتک آلتئنا آلمایا باشلادئلار. آرتئق اینسانلارئن اولاشئلابیلەجکلری أن یۆکسک مرتبە، واصئفلئ ایشچی اۇلماقتئر. أن شانسلئ اۇلانلار، ایش یرلرینین وە فابریکالارئن صاحیبی گیبی گؤزۆکن ایشچیلردیر. چۆنکۆ اینسانلار اۇنلارئ، اۇ ایش یرینین پاترۇنو سانئرلار آما پارا بابالارئ دا هر آن ایشسیز بئراقابیلیرلر.
عارابچادا هر تۆرلۆ بۇرجا “الدَّین = دەین” دەنیر. “دین” دە “دەین” کؤکۆندندیر. سؤزلۆکلردە “الدِّین = دین” کلیمەسینین اؤنە چئقان آنلامئ؛ “بۇیون أگمە” وە “قارشئلئق گؤرمەدیر”. بۇرچ، اینسانئ ایطاعاتا زۇرلادئغئ ایچین فائیضلی سیستم، اینسانلارئ وە دەولتلری، پارا بابالارئنئن أسیری یاپار. آللاە تعالا، فئطراتا ترس اۇلان بو سیستمی، کندینە قارشئ آچئلمئش ساواش سایار وە شؤیلە بویورور:
فائیضجیلیکتن وازگچمزسنیز، آللاە وە ألچیسی طارافئندان آچئلمئش بیر ساواشلا یۆز یۆزە اۇلدوغونوزو بیلین. تەوبە أدرسنیز آنا ماللارئنئز سیزیندیر. نە حاقسئزلئق أدرسینیز، نە دە حاقسئزلئغا اوغرارسئنئز. بۇرچلو، دارلئق ایچیندە ایسە، راحاتاچئقئنجایا قادار بکلەمک گرکیر. بیلسنیز، باغئشتا بولونمانئز سیزین ایچین داحا حایئرلئدئر. (باقارا سورەسی؛ )
نبیمیزین شو دوعایئ یاپتئغئ ریوایت أدیلیر: “آللاهئم! بۇرجا ینیک دۆشمکتن، دۆشمانا دۆشمکتن وە دۆشمانئ سەویندیرمکتن سانا سئغئنئرئم.” (نسایی)
زکاتا دایالئ سیستمدە ایسە اینسانلار، واسئفلئ ایشچی اۇلماق ایچین دگیل، داحا کالیتەلی اۆرتیم یاپماق ایچین چالئشئرلار. اینسان پارا اۆرتەمەیەجگی ایچین یاپابیلەجگی أن ایی ایش بودور. ذاتن پارا نە یەنیر، نە ایچیلیر، نە أو نە دە ألبیسە اۇلور. اینسانلارئ یاشاتان، مال وە حیذمتلردیر. بیر تۇن آلتئنئنئز اۇلسا آما سو وە غئدا بولاماسانئز اؤلۆپ گیدرسینیز. زکات وە صاداقالار، یتری قادار مال وە حیذمتە اولاشامایان کسیمین ایحتیاجئنئ قارشئلایاراق اۇنلارئ حایاتا باغلار.. بو، قاپانان قئلجال دامارلارئ آچئپ حۆجرەلرە غئدا وە اۇکسیژن گؤتۆرمەیە بنزەر. بو سایەدە وۆجودون تامامئنئن چالئشماسئ ساغلانمئش اۇلور. فائیضلی سیستم، سبب اۇلدوغو سئقئنتئلار وە پاهالئلئق سببییلە اینسانلارئ سۆرکلی أکۇنۇمینین دئشئنا آتارکن زکات، أکۇنۇمینین دئشئندا قالانلارئ أکۇنۇمییە قازاندئرئر. هر اینسان بودوروما دۆشەبیلەجگی ایچینزکات وە صاداقا ورن، آصلئندا کندی گلەجگی ایچین یاتئرئم یاپمئش اۇلور. آللاە تعالا شؤیلە دەمیشتیر:
آللاە یۇلوندا اینفاق أدین. کندی أللرینیزلە کندینیزی تهلیکەیە آتمایئن. گۆزل داورانئن. آللاە گۆزل داورانانلارئ سەور. (باقارا سورەسی؛ )
آللاە یۇلوندا اینفاقئن چارپان أتکیسی اۇلور. فاقیر، آلدئغئ زکات وەیا صاداقایئ تۆکتیر. پارا اۇلاراق وریلمیشسە حارجار. مثەلا باققالا اۇلان بۇرجونو وریر. باققال اۇنو تۇپتانجئیا، تۇپتانجئ ایشچیسینە وریر. ایشچی دە ایحتیاجلارئ ایچین حارجار. بؤیلەجە پیاسا ینی مۆشتریلرە قاووشور.
گلیر وە ثروت، تۇپلومون هر کسیمینە اولاشئر. پارا، یانئنا اوغرادئغئ هر کیشینین ایشینی گؤردۆگۆندن پیاسا جانلانئر. یاپئلان بیر لیرالئق حارجاما، بیر سۆرە سۇنرا یدی یۆز لیرالئق حاتتا داحا چۇق ایش گؤرمۆش اۇلور. بونا سبب اۇلانلار هم ثواب قازانئرلار، هم دە پیاسانئن جانلانمادان دۇلایئ قازانچ ساغلارلار.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
ماللارئنئ آللاە یۇلوندا حارجایانلارئن دورومو، یدی باشاق بیتیرن بیر دانەیە بنزەر. هر باشاقتا یۆز دانە واردئر. آللاە، حایرا حارجایانا قات قات وریر. ایمکانلارئ گنیش اۇلان وە هر شەیی بیلن آللاەتئر. (باقارا سورەسی؛ 261)
فائیض، ثروتین فاقیرلردن زنگینلرە آقماسئنا یۇل آچار. زکات ایسە ثروتین زنگینلردن فاقیرلرە آقماسئدئر. بو دا حالقئن آلئم گۆجۆنۆ آرتئرئر وە اۇنلارئ پیاسانئن ینی مۆشتریلری حالینە گتیریر.
فائیض دارلئغا یۇل آچارکن، اینفاق أدیلن مای؛ قات قات آرتئشا سبب اۇلور.
