ایسلام قاردشلیگی، قورئان قاردشلیگیدیر
ایسلامئن برابریندە گتیردیگی قاردشلیک، گرچکتن دە اۆممتین یاپئسئندا سارسئلماز بیر واحدتین اۇلوشابیلمەسی ایچین شارطتئر. یاعنی بؤیلە بیر عونصور، بیرلیک ایچیندە یاشانئلماسئ آدئنا اۇلمازسا اۇلماز بیر دورومدور. فاقاط شو دا وار کی بونون ایچین باعضئ قوراللار حایاتا گچیریلملیدیر.
قورئان، هر قۇنودا اۇلدوغو گیبی بو حوصوصتا دا بیر آنایاسا کیتابئدئر. شو کی گرکلی قانونلارئ قۇیان وە ایلکەلری بیلدیرن بیر رهبردیر. ایسلام کی سادەجە سؤزلە یاشانامایاجاغئ گیبی، منسوبلارئنئن آرالارئنداکی قاردشلیک دە یالنئزجا لافلا ساغلانماز. قورئان بو آنلامدا اۇلوشتورولاجاق اۇلان قاردشلیگین گرک حوقوقونو گرکسە تۆم دتایلارئنئ بیلدیرمیش وە آچئق بیر شکیلدە ایضاح أتمیشتیر. ایشتە بلیرتیلن بو حوصوصلارا اویمایانلار، قاردشلیک اۇلغوسونون ایچریگینە گیرەمەمیشتیرلر. بو یۆزدن، بؤیلە بیر قاورامئ دیللرینە بیلە آلمایا حاقلارئ یۇقتور.
قورئانسئز مۆسلۆمان اۇلونامایاجاغئ گیبی، هیچبیر شکیلدە قاردشلیک دە قورولاماز. قورئانئن تاعریف أتتیگی قاردشلیگە باقئلمادان، قاورانئلمادان وە اویغولانمادان بو حوصوصتا ذررە قادار ایلری گیدیلەمز. یۇق أگر واحیە باشوورولوپ گؤسترمیش اۇلدوغو گۆزرگاەتا یۆرۆنۆلۆرسە، ایشتە اۇ واقیت اۇرتاق نۇقطالارئن فارقئنا وارئلئپ، باحثەدیلن اۇ موحتشم قاردشلیک سەویەسینە اولاشئلمئش اۇلونور!
قورئانا گؤرە قاردشلیک ناسئل اۇلور؟
قورئانئن اؤگرتمیش اۇلدوغو قاردشلیگین اۇلوشتورولابیلمەسی ایچین، ایلک اۇلاراق اۇرتاق قایناقتان یاعنی “واحیین سۇفراسئندان” بسلنیلملیدیر. چۆنکۆ اۇ، حپیمیزین ترددۆدسۆز سارئلماسئ گرکن تک رهبردیر. بو آنلامدا اۇنا توتوندوغوموز تاقدیردە، آصلا ایحتیلافلارا دۆشمەمیزە گرک قالمایاجاقتئر. دەمک کی آرامئزداکی تۆم تفریقالارئن سۇنا أرمەسی ایچین یاپمامئز گرکن، هر نە کی مسئەلە اۇلورسا اۇلسون واحیە دانئشماق وە سونموش اۇلدوغو حۆکۆملرە ترددۆدسۆز تسلیم اۇلماقتئر.
شو کی هرحانگی بیر آیتە دایانماقسئزئن اۇرتادا دۇلاشان؛ “سانا وەیا بانا گؤرە، حۇجانئن یا دا حاجئنئن سؤزۆ وە اۇ دەمیش یاحود بو دەمیش” گیبی لاقئردئلار، مۆسلۆمانلارئن حاقیقاتتن اوزاقلاشماسئنا وە بیربیریندن قۇپماسئنا سبب اۇلموشتور.
اۇیسا کی بیر آیتین مئالیندە شؤیلە بیر آچئقلاما یاپئلماقتادئر:
وَإِنَّ هَذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّكُمْ فَاتَّقُونِ ﴿۵۲﴾ (سورة المؤمنون)
شۆبهەسیز کی سیزین بو اۆممتینیز، تک بیر اۆممتتیر. بن دە سیزین راببینیزیم. اؤیلەیسە بانا قارشئ گلمکتن ساقئنئن! (مۆمینون سورەسی؛ 52)
قورئانئن اؤنم وردیگی قۇنولارئن باشئندا، حاقلارا ریعایت أتمە حوصوصو گلمکتەدیر. مەولامئز، مۆمینلرین بو آیرئنتئیا اؤنم وریپ سایغئ دویمالارئنئ ایستەر. اۇ کی، هر آلاندا اۇلدوغو گیبی بو یؤندە دە سرگیلنەبیلەجک اۇلان هرحانگی بیر ظولۆم آلغئسئنا آصلا مۆساعادە أتمز. یاپئلماسئ گرکتیگی حالدە یاپئلمایان وە یاپئلماماسئ گرکتیگی حالدە یاپئلان سؤزلۆ یا دا فیعیلی تۆم أیلملر، بو حوصوصون ایچینە گیرمکتەدیر.
راببیمیز تۆم بو حاقلارئن گؤزتیلیپ قۇرونماسئنئ أمرەتمکتەدیر. داحاسئ آرامئزدا بیر موحاببتین اۇلوشماسئ گرکتیگینی دە وورغولاماقتادئر. چۆنکۆ سەوگی اؤیلە بیر دویغودور کی هر تۆرلۆ دۆشمانلئغئ یۇق أدەجک وە دۇستلوغو حاکیم قئلاجاق بیر یاپئدادئر.
پەیغامبریمیزە نیسبت أدیلن بیر حادیثین مئالیندە شؤیلە بلیرتیلمکتەدیر:
“بیربیرینیزی سەومەدیکچە، گرچک مۆمین اۇلامازسئنئز. گرچک مۆمین اۇلمادئقچا دا، جننتە گیرەمزسینیز!” (مۆسلیم)
آللاە تعالا ایچین بیربیریمیزی سەومک، گرچکتن دە کیشینین ایمانئ اۇلغونلوغونو گؤسترن بیر اؤلچۆتتۆر. چۆنکۆ بؤیلە بیر دورومدا اؤزۆ ایعتیبارییلە ایلاهی حاطئر بولونماقتادئر. شو کی بیر کیشینین کندیسیندن فایدا گؤردۆگۆ بیر ذاتئ سەومەسی، ذاتن فئطراتئندا اۇلان بیر اؤزللیکتیر. اؤنملی اۇلان دیگرلرینە دە عاینئ طاورئ سرگیلەیەبیلمەسیدیر. ایشتە بوراداکی موحاببت، اؤتەلردن گلمکتەدیر. بو دنلی بیر حیسسین اۇلوشابیلمەسی ایچین یاپئلماسئ گرکن تمل اۇلغولاردان بیری، موحاطابلارئن بیربیرلری آراسئنداکی اۇرتاق نۇقطالارا باقئپ فارق أتمەسیدیر. ایشتە بو اینجەلیکلر بیزلرە توتاماق اۇلاجاق وە واحدت آنلامئندا گلیشمەلرە وسیلەلیک تشکیل أدەجکتیر!
