بیر دە آللاهئن شؤیلە بیر أمری واردئر:
وَلَا تَطْرُدِ الَّذِينَ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِيِّ يُرِيدُونَ وَجْهَهُ مَا عَلَيْكَ مِنْ حِسَابِهِمْ مِنْ شَيْءٍ وَمَا مِنْ حِسَابِكَ عَلَيْهِمْ مِنْ شَيْءٍ فَتَطْرُدَهُمْ فَتَكُونَ مِنَ الظَّالِمِينَ ﴿۵۲﴾ (سورة الأنعام)
صاباح آقشام راببینە دوعا أدیپ اۇنون رئضاسئنئ ایستەینلری اوزاقلاشتئرما! اۇنلارئن حسابئ سندن، سنین حسابئن دا اۇنلاردان سۇرولماز. اۇنلارئ اوزاقلاشتئرئرسان ظالیملردن اۇلورسون. (أنعام سورەسی؛ 52)
“آللاە سنین اؤنجەکی گۆناهئنلا اۇندان سۇنراکی گۆناهئنئ باغئشلاسئن” آیتیندە سؤزۆ أدیلن گۆناەلار بونلار اۇلمالئدئر. فتیح ایلە ایلگیلی ایستیغفارئن زامانئ، مککەنین فتحیندن اؤنجە اینن شو آیتلردە آچئقلانمئشتئر:
إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحُ ﴿۱﴾ وَرَأَيْتَ النَّاسَ يَدْخُلُونَ فِي دِينِ اللَّهِ أَفْوَاجًا ﴿۲﴾ فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَاسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ كَانَ تَوَّابًا ﴿۳﴾ (سورة النصر)
آللاهئن یاردئمئ گلیپ اؤنۆن آچئلدئغئندا، اینسانلارئن دالغالار حالیندە آللاهئن دینینە گیردیگینی گؤردۆگۆندە، هر شەیی گۆزل یاپتئغئندان دۇلایئ راببینە یؤنل وە باغئشلانما دیلە. چۆنکی اۇ، کندینە یؤنلنلری قابول أدر. (ناصر سورەسی؛ 1-3)
“اؤنجە یاپتئغئن حاطایئ دۆزلت، سۇنرا باغئشلانما طالبیندە بولون”… بو، سۇن درەجە اؤنملیدیر. بو آیتلر، مۆسلۆمانلارئن حایاتئندا دەوریم یاپاجاق نیتەلیکتەدیر.
آما آیتلر آراسئ ایلیشکی قورولاراق حیکمتین بولونماسئ أمری اونوتولدوغو ایچین یوقارئداکی آیتلر چۇق ترس آنلاملارا چکیلەبیلمیشتیر. مثەلا هم سوعودی عارابیستان طارافئندان، هم دە تۆرکیە دیانت واقفئ طارافئندان میلیۇنلارجا نۆسحاسئ باسئلمئش اۇلان، قورئانئ کریم وە آچئقلامالئ مئالیندە فتیح سورەسینین ایلک آیتلری ایلە ایلگیلی بیر آچئقلاما یاپئلمئشتئر.
آچئقلامانئن تام آنلاشئلابیلمەسی ایچین اؤنجە بورادا اۇ آیتلرە وریلن مئالی گؤرەلیم:
إِنَّا فَتَحْنَا لَكَ فَتْحًا مُبِينًا ﴿۱﴾ لِيَغْفِرَ لَكَ اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَمَا تَأَخَّرَ وَيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَيَهْدِيَكَ صِرَاطًا مُسْتَقِيمًا ﴿۲﴾ وَيَنْصُرَكَ اللَّهُ نَصْرًا عَزِيزًا ﴿۳﴾ (سورة الفتح)
بیز سانا دۇغروسو آپآچئق بیر فتیح ایحسان أتتیک. بؤیلەجە آللاە، سنین گچمیش وە گلەجک گۆناهئنئ باغئشلار. سانا اۇلان نیعمتینی تاماملار وە سنی دۇغرو بیر یۇلا ایلتیر؛ وە سانا شانلئ بیر ظافرلە یاردئم أدر. (فتیح سورەسی؛ 1-3)
آچئقلاما عاینن شؤیلەدیر:
گچمیشتە وە گلەجکتە گۆناەتان اوزاق بولونان پەیغامبرە تاماملانان ایلاهی نیعمت، مککە وە طائیفین فتحی، دۆنیادا شرفینین یۆجە قئلئنماسئ، یاردئم وە ظافرە نائیل اۇلماسئ، باش قالدئرانلارئن بۇیون أگمەسی شکلیندە تجللی أتمیشتیر…
آللاە گۆناهئنئن باغئشلاناجاغئنئ بیلدیریرکن اۇنون، گچمیشتە وە گلەجکتە گۆناەتان اوزاق اۇلدوغونو سؤیلۆیۇرلار. بونلار بو ایفادەلرییلە آللاها، اۇنون بیلمەدیگی شەیی حاطئرلاتاراق اۇنون بیر یانلئشئنئ مئ دۆزلتییۇرلار؟
سۇنرا آیتە پەیغامبریمیزین گلەجکتەکی گۆناهئنئن باغئشلانماسئ آنلامئ وریلیرکن، شو مئالی وردیکلری آیتی هیچ می حاطئرلامادئلار؟
قُلْ مَا كُنْتُ بِدْعًا مِنَ الرُّسُلِ وَمَا أَدْرِي مَا يُفْعَلُ بِي وَلَا بِكُمْ إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا مَا يُوحَى إِلَيَّ وَمَا أَنَا إِلَّا نَذِيرٌ مُبِينٌ ﴿۹﴾ (سورة الأحقاف)
دە کی: “بن پەیغامبرلرین ایلکی دگیلیم. بانا وە سیزە نە یاپئلاجاغئنئ دا بیلمم. بن سادەجە بانا واحیەدیلنە اویارئم. بن سادەجە آپآچئق بیر اویارئجئیئم. (آحقاف سورەسی؛ 9)
اۆزۆجۆ اۇلانئ، بونلارئن بو ذاتلارا ماحصوص بیر حاطا اۇلماماسئدئر.
کیتاب-سۆننت بۆتۆنلۆگۆ آچئسئندان
صافا ایلە مروە آراسئندا ساعی
ایمام شافیعی شؤیلە دییۇر:
نبینین سۆننتلرینین اۆچ یؤنۆ اۇلدوغو حوصوصوندا فارقلئ گؤرۆشۆ اۇلان بیر عالیم بیلمییۇروم. اۇنو ایتتیفاقلا ایکییە ایندیرمیشلردیر. چۆنکی ایلک ایکیسی عاینئ نۇقطادا بیرلشن ایکی آلت دال گیبیدیر:
1. قورئانلا باغلانتئسئ اۇلان سۆننت
- قورئاندا ناص اۇلان بیر قۇنودا، آللاهئن ألچیسینین قورئان ناصصئ گیبی آچئقلاما یاپماسئ.
- قورئاندا اؤزت گچن قۇنولاردا، آللاەتان آلاراق اۇنون مورادئنئ آچئقلاماسئ.
بو ایکی قۇنودا ایحتیلاف یۇقتور.
2. آللاهئن ألچیسینین، قورئاندا ناص بولونمایان قۇنولاردا قۇیدوغو سۆننت. (ایحتیلاف بورادادئر)
کیمە گؤرە آللاهئن، ألچیسینە ایطاعاتی فارض قئلماسئ وە رئضاسئنا اویغون داوراناجاغئنئ بیلمەسی سببییلە کیتابئندا ناص بولونمایان قۇنولاردا آللاە اۇنا سۆننت قۇیما حاققئ ورمیشتیر.
کیمینە گؤرە دە آللاهئن ألچیسی، نامازئن فارضلئغئ تملیندە ناماز سایئسئنئ وە اویغولاماسئنئ آچئقلایان سۆننتی گیبی کیتابتا تملی اۇلان بیر قۇنودا سۆننت قۇیموش، اۇنون دئشئندا آصلا قۇیمامئشتئر…
کیمینە گؤرە دە بو قۇنودا اۇنا آللاهئن أمری (ریسالتی) گلمیش وە آللاهئن فارض قئلماسئیلا سۆننتی ثابیتلنمیشتیر.
کیمینە گؤرە ایسە اۇنون سۆننتی، آللاە طارافئندان قالبینە قۇنان حیکمتتیر. (شافیعی)
آللاهئن ألچیسی، قورئاندا ناص بولونمایان قۇنولاردا سۆننت قۇیویۇرسا کیتاب-سۆننت بۆتۆنلۆگۆندن سؤز أدیلەمز. گلەنکتە اویغولاما بونون اؤتەسینە تاشئنمئش، باعضن کیتابتاکی آچئق حۆکۆم بیر کنارا بئراقئلاراق، اۇنا ترس گؤرۆلن حادیث آلئنمئشتئر. باعضن دە هم آیت، هم دە حادیث بئراقئلاراق ینی بیر یۇل چیزیلمیشتیر.
چالئشمالارئمئزئ اینجەلەینلر، بونون اۇنلارجا اؤرنگینی گؤرەبیلیرلر. صافا ایلە مروە آراسئندا ساعی اؤرنگینی ورەرک حیکمتی قاورایامامانئن فاقیەلری نە حالە گتیردیگینی گؤرمەیە چالئشالئم.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِمَا وَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْرًا فَإِنَّ اللَّهَ شَاكِرٌ عَلِيمٌ ﴿۱۵۸﴾ (سورة البقرة)
صافا ایلە مروە آللاهئن قۇیدوغو ایشارتلردندیر. هر کیم حاج وەیا عومرە نیەتییلە کاعبەیی طاواف أدرسە، بو ایکیسی آراسئندا ساعی أتمەسیندە بیر گۆناە یۇقتور. کیم ایچیندن گلەرک بیر اییلیک یاپارسا، آللاە اۇنون قارشئلئغئنئ وریر. اۇ هر شەیی بیلیر. (باقارا سورەسی؛ 158)
آیتتە گچن؛ “ساعی أتمەسیندە بیر گۆناە یۇقتور.” سؤزۆ، کیمسەیە ساعی گؤرەوی یۆکلەمز آما آللاهئن ألچیسینین شؤیلە دەدیگی ریوایت أدیلمیشتیر:
ساعی أدین، چۆنکی آللاە سیزە ساعیی فارض قئلمئشتئر. (آحمد بین حانبل)
ایمام نوەوی، مۆسلیم شرحیندە قۇنو ایلە ایلگیلی اۇلاراق شونلارئ سؤیلەر:
صاحابەدن، تابیعیندن وە سۇنراکی عولمادان بۆیۆک بیر کسیمە گؤرە صافا ایلە مروە آراسئندا ساعی، حاججئن رۆکۆنلریندندیر؛ اۇ اۇلمادان حاج اۇلماز. اۇنون أکسیکلیگی دملە (قۇیون وەیا کچی کسمکلە) وەیا باشقا بیر شەیلە گیدریلەمز. مالیک، شافیعی، آحمد، ایسحاق وە أبو ثەور بو گؤرۆشتە اۇلانلارداندئر. سلفتن باعضئلارئ ایسە بونون نافیلە (تاطاووع) اۇلدوغونو سؤیلەمیشلردیر. أبو حانیفەیە گؤرە ایسە ساعی واجیبتیر؛ ترک أدن گۆناهکار اۇلور آما یرینە بیر دم (قۇیون وەیا کچی) کسرسە حاججئ صاحیح اۇلور.
