قورئاندا رسول کلیمەسییلە ملک دگیل، اینسان قاصدەدیلدیگیندە بو رسول، ریسالت دئشئندا بیر اینسانئن بیر اینسانا گؤندردیگی ألچی آنلامئندا قوللانئلابیلمکتەدیر.
مثەلا شو ایکی آیتتە گچن رسول وە مۆرسل کلیمەلری، بیر اینسانئن دیگر بیر اینسانا گؤندردیگی ألچی آنلامئندادئر:
وَقَالَ الْمَلِكُ ائْتُونِي بِهِ فَلَمَّا جَاءَهُ الرَّسُولُ قَالَ ارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ فَاسْأَلْهُ مَا بَالُ النِّسْوَةِ اللَّاتِي قَطَّعْنَ أَيْدِيَهُنَّ إِنَّ رَبِّي بِكَيْدِهِنَّ عَلِيمٌ ﴿۵۰﴾ (سورة یوسف)
کرال دەدی کی: “اۇنو بانا گتیرین!” ألچی گلدیگیندە یوسوف شونلارئ سؤیلەدی: “أفندینە دؤن دە سۇر باقالئم، أللرینی کسن قادئنلار نە بولموشلار؟ بنیم أفندیم (اۇلان آللاە) اۇنلارئن اۇیونلارئنئ بیلیر.” (یوسوف سورەسی؛ 50)
وَإِنِّي مُرْسِلَةٌ إِلَيْهِمْ بِهَدِيَّةٍ فَنَاظِرَةٌ بِمَ يَرْجِعُ الْمُرْسَلُونَ ﴿۳۵﴾ (سورة النمل)
“بن اۇنلارا بیر هدیە گؤندرەجک وە ألچیلرین نە گتیرەجکلرینە باقاجاغئم.” (نمل سورەسی؛ 35)
یینە قورئاندا رسول کلیمەسی، ریسالتلە ایلگیلی بیر واحیە موحاطاب اۇلمایان آنجاق ریسالتی تبلیغ أدن کیشی آنلامئندا دا قوللانئلئر. یاسین سورەسیندە ذیکری گچن مۆرسللرلە؛ نوح، عاد، ثمود، لوط وە أیکە حالقئنئن یالانلادئغئ بیلدیریلن مۆرسللر، بو حالقلارا گؤندریلن نبیلرین، چەورە بؤلگەلرە گؤندردیگی ألچیلر اۇلمالئدئر. رسولوللاە دا چشیتلی یرلرە ألچیلر گؤندرەرک ریسالتین تبلیغ أدیلمەسینی ساغلامئشتئر. رسولوللاهئن موعاذ بین جبلی یمنە گؤندریرکن، اۇنون ایچین قوللاندئغئ ریوایت أدیلن “آللاهئن رسولۆنۆن رسولۆ” ایفادەسی دە دیققات چکیجیدیر.
رسول، قورئاندا نبینین صئفاتئ اۇلاراق دا قوللانئلئر. بو دورومدا؛ “هر نبی رسولدۆر آنجاق هر رسول نبی دگیلدیر.”
ایلگیلی آیت شؤیلەدیر:
وَمَا مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَفَإِنْ مَاتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلَى أَعْقَابِكُمْ وَمَنْ يَنْقَلِبْ عَلَى عَقِبَيْهِ فَلَنْ يَضُرَّ اللَّهَ شَيْئًا وَسَيَجْزِي اللَّهُ الشَّاكِرِينَ ﴿۱۴۴﴾ (سورة آل عمران)
موحاممد سادەجە بیر ألچیدیر. اۇندان اؤنجە دە نیجە ألچیلر گلدی گچتی. شیمدی اۇ اؤلسە وەیا اؤلدۆرۆلسە، سیز گری می دؤنەجەسینیز؟ کیم گری دؤنرسە دؤنسۆن، اۇنون آللاها بیر ضارارئ اۇلماز. آللاە شۆکرەدنلری اؤدۆللندیرەجکتیر. (آلی عیمران سورەسی؛ 144)
آیتتە، موحاممددن (ع) رسول اۇلاراق باحثەدیلیر. اۇ، آللاەتان واحی آلمئشتئر. یاعنی بیر نبیدیر. پک چۇق آیتتە اۇنا نبی اۇلاراق حیطاب أدیلیر. آنجاق اۇنون تۆم نبیلر گیبی، رسول واصفئیلا کندیسینە ایندیریلنی تبلیغ أتمە گؤرەوی واردئر.
یۆجە آللاە شؤیلە بویورماقتادئر:
يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ… ﴿۶۷﴾ (سورة المائدة)
أی رسول! راببیندن سانا ایندیریلنی تبلیغ أت. بونو یاۆمازسان اۇنون ألچیلیگینی یاپمامئش اۇلورسون… (مائیدە سورەسی؛ 67)
یوقارئدا دا گچتیگی اۆزرە، نۆبۆووت وە ریسالتلە ایلگیلی قوللانئملارئندا رسول کلیمەسی، قورئاندا کندیسینە ریسالتلە ایلگیلی بیر واحی ایندیریلمەین یاعنی نبی اۇلمایان کیشیلر ایچین دە قوللانئلئر. بو دورومدا بو رسول، نبیلرین گؤندرمیش اۇلدوغو کیشیلر اۇلابیلەجگی گیبی، آللاهئن هر مۆمینە یۆکلەدیگی، ریسالتی تبلیغ أتمە گؤرەوینی یرینە گتیرمەیە چالئشانلار دا اۇلابیلیر.
آللاهئن حۆکۆملرینی هرکس، هر زامان بیریلرینە اولاشتئرما غایرتی ایچیندە اۇلابیلیر. قورئانئن تبلیغ أدیلمەسی، سادەجە نبیلرین دگیل هرکسین گؤرەویدیر.
ایلگیلی آیت شؤیلەدیر:
وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَتُبَيِّنُنَّهُ لِلنَّاسِ وَلَا تَكْتُمُونَهُ فَنَبَذُوهُ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ وَاشْتَرَوْا بِهِ ثَمَنًا قَلِيلًا فَبِئْسَ مَا يَشْتَرُونَ ﴿۱۸۷﴾ (سورة آل عمران)
آللاە، کندیلرینە کیتاب وریلنلردن؛ “اۇنو اینسانلارا کسینلیکلە آچئقلایاجاقسئنئز وە گیزلەمەیەجکسینیز” دییە کسین سؤز آلدئ. اۇنلار ایسە، اۇ کیتابئ بیر کنارا ایتتیلر وە بونا قارشئلئق گچیجی بیر بدل آلدئلار. آلدئقلارئ اۇ شەی نە کؤتۆدۆر! (آلی عیمران سورەسی؛ 187)
آیتتە کندیلرینە کیتاب وریلمیش اۆممتلردن، أللریندەکی کیتابئ گیزلەمەییپ تبیین أتمەلرینە دائیر سؤز آلئندئغئ بیلدیریلمکتەدیر. باقارا سورەسینین 159-نجو آیتیندە دە، وریلن بو گؤرەوی یرینە گتیرمەینلرین آللاە داحیل تۆم وارلئقلار طارافئندان دئشلاناجاقلارئ، 160-نجئ آیتتە ایسە بونلارئن آنجاق دؤنۆش یاپئپ دوروملارئنئ دۆزلتمەلری وە آللاهئن آیتلرینی تبیین أتمەلری حالیندە باغئشلاناجاقلارئ حابر وریلمکتەدیر.
بو، رسوللرە وریلن ریسالتی تبلیغ أتمە گؤرەویندن باشقا بیر شەی دگیلدیر وە شو آیتە گؤرە بو گؤرەو قئیامتە قادار دوام أدەجکتیر:
مَا كَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِنْ رِجَالِكُمْ وَلَكِنْ رَسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِيِّينَ وَكَانَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا ﴿۴۰﴾ (سورة الأحزاب)
موحاممد، أرککلرینیزدن هیچبیرینین باباسئ دگیلدیر. فاقاط اۇ، آللاهئن رسولۆ وە نبیلرین سۇنونجوسودور. آللاە هر شەیی حاققئیلا بیلندیر. (آحزاب سورەسی؛ 40)
آیتتە، رسولوللاهئن سۇن نبی وە دە رسول اۇلدوغو بیلدیریلمکتەدیر. نبیلیک بیتمیشتیر آما رسول یاعنی قورئان ألیمیزدەدیر. رسوللر آراجئلئغئیلا ریسالتین تبلیغی قئیامتە قادار دوام أدەجکتیر. یوقارئدا دا سؤیلەدیگیمیز گیبی نبی واصفئنئ تاشئمایان رسوللر، آللاهئن ریسالتینی تبلیغ غایرتی ایچیندە اۇلان هرکس اۇلابیلەجگی گیبی بیر نبینین گؤرەولندیردیگی کیشیلر دە اۇلابیلیر. رسول کلیمەسینین بو آنلامدا قوللانئمئ، رسول گؤندریلمەدیگی سۆرەجە سۇروملولوق اۇلمادئغئنا وە هر قاومە کندی دیلییلە رسول گؤندریلدیگینە دائیر آیتلرە دە اویغون دۆشمکتەدیر.
نۆبۆووت وە ریسالتلە ایلگیلی قوللانئلدئغئندا قورئاندا رسول وە نبیلر ایچین بیرتاقئم واصئفلاردان باحثەدیلمکتەدیر. اۇنلارا واحیەدیلدیگی، کیتاب وە حیکمت وریلدیگی، واحی قۇنوسوندا قۇرونموش اۇلدوقلارئ، تبلیغ أدیجی، اویارئجئ، مۆژدەلەیجی، چاغئرئجئ، حاطئرلاتئجئ وە شاهید اۇلدوقلارئ، کیتابئ اۇقویوپ اینسانلارا کیتابئ، حیکمتی وە بیلمەدیکلرینی اؤگرتتیکلری، اینسانلار آراسئندا حۆکۆم وریجی وە اۇنلارئ گلیشتیریجی اۇلدوقلارئ بیلدیریلمکتەدیر. واحی آلما دئشئندا بو واصئفلارئن، ریسالتی تبلیغ أدن هرکس ایچین گچرلی اۇلابیلەجگینی سؤیلەیەبیلیریز.
مثەلا آحقاف سورەسینین 29-نجو آیتیندە شؤیلە بویرولماقتادئر:
وَإِذْ صَرَفْنَا إِلَيْكَ نَفَرًا مِنَ الْجِنِّ يَسْتَمِعُونَ الْقُرْآنَ فَلَمَّا حَضَرُوهُ قَالُوا أَنْصِتُوا فَلَمَّا قُضِيَ وَلَّوْا إِلَى قَوْمِهِمْ مُنْذِرِينَ ﴿۲۹﴾ (سورة الأحقاف)
اۇ گۆن بیز، جینلردن بیرقاچئنئ قورئانئ دینلەسینلر دییە سانا گؤندرمیشتیک. بونلار قورئانئ دینلەمک اۆزرە ایکن بیربیرلرینە؛ “سوسون دا دینلەیەلیم” دەمیشلر، دینلەییپ بیتتیکتن سۇنرا دا قاویملرینی اویارماق ایچین گری دؤنمۆشلردی. (آحقاف سورەسی؛ 29)
سؤزۆ أدیلن جینلردن بیر گروپ، قاویملرینە اویارئجئ اۇلاراق گیدییۇرلارسا، بونلار رسوللۆک گؤرەوی یاپمئش اۇلورلار. قورئانئن “بشیر”، “نذیر”، “هادی” گیبی واصئفلارئنئن اۇلماسئ، قورئانئ تبلیغ أدنلرین مجازن دە اۇلسا رسوللۆک گؤرەوی یاپتئغئ آنلامئنا گلیر. مجازن دییۇروز چۆنکۆ بو واصئفلار آصلن کیتابا عائیدتیر.
شؤیلە تۇپارلایابیلیریز:
قورئاندا رسول کلیمەسی هم ألچی هم دە ألچینین تبلیغ أتتیگی شەی آنلامئندا قوللانئلئر.
اؤتە یاندان ألچی ایلە باعضن ملکلر باعضن دە اینسانلار قاصدەدیلیر.
ألچی ایلە اینسانلارئن قاصدەدیلدیگیندە اۆچ دوروم اۇرتایا چئقار:
قاصدەدیلن؛ بیر اینسانئن بیر باشقا اینسان گؤندردیگی ریسالت دئشئ ألچی آنلامئنا گلەبیلیر.
قاصدەدیلن؛ کندیسینە نبیلیک وریلن کیشینین واصفئ آنلامئنا گلەبیلیر.
قاصدەدیلن؛ نبی اۇلماسا دا بیر نبییە گؤندریلن کیتابئ تبلیغ أدن کیشی آنلامئنا گلەبیلیر. بو دورومدا تبلیغ یاپان کیشییە رسول دەنمەسی مجازندیر. چۆنکۆ آصئل رسول، تبلیغ أتتیگی شەیدیر.
5- قورئانا گؤرە نبی وە رسول قاوراملارئ آراسئنداکی فارقئ
قورئانا گؤرە رسول وە نبی قاوراملارئ آراسئندا فارق واردئر.
آشاغئداکی آیتلردە بو آچئقچا گؤرۆلمکتەدیر:
مَا كَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِنْ رِجَالِكُمْ وَلَكِنْ رَسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِيِّينَ وَكَانَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا ﴿۴۰﴾ (سورة الأحزاب)
موحاممد، أرککلرینیزدن هیچبیرینین باباسئ دگیلدیر. فاقاط اۇ، آللاهئن رسولۆ وە نبیلرین سۇنونجوسودور. آللاە هر شەیی حاققئیلا بیلندیر. (آحزاب سورەسی؛ 40)
آیتتە موحاممدین (ع)، آللاهئن رسولۆ، نبیلرین دە سۇنونجوسو اۇلدوغو بیلدیریلمکتەدیر. نبی، واحی آلماسئ سببییلە دگری آللاە طارافئندان یۆکسلتیلمیش؛ رسول دە تبلیغ أدن کیشیدیر. دۇلایئسئیلا موحاممدین (ع) وفاتئیلا واحی قاپئسئ قاپانمئشتئر، آنجاق نبی اۇلمایان آما آللاهئن دینینی تبلیغ أدن رسوللر سایەسیندە، ریسالتین تبلیغی قئیامتە قادار دوام أدەجکتیر.
بیر باشقا آیت شؤیلەدیر:
وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ وَلَا نَبِيٍّ إِلَّا إِذَا تَمَنَّى أَلْقَى الشَّيْطَانُ فِي أُمْنِيَّتِهِ فَيَنْسَخُ اللَّهُ مَا يُلْقِي الشَّيْطَانُ ثُمَّ يُحْكِمُ اللَّهُ آيَاتِهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ﴿۵۲﴾ (سورة الحج)
سندن اؤنجە دە رسول وەیا نبی اۇلاراق گؤندردیگیمیز کیمسەلردن حانگیسی (تبلیغ شکلی ایلە ایلگیلی) بیر دۆزنلەمە یاپسا، شەیطانلار اۇنون یاپتئغئ دۆزنلەمەیە موطلاقا بیر شەیلر قارئشتئرمئشتئر. (حاج سورەسی؛ 52)
آیتتە، رسول وە نبی کلیمەلرینین آیرئ آیرئ سئرالانماسئ بو ایکی کلیمە آراسئندا فارق اۇلدوغونو گؤستریر. آیتین دوامئندا رسول وە نبیلرە شەیطانئن موساللاط اۇلدوغو بلیرتیلمکتەدیر. بو دوروم، ریسالتی تبلیغ أدن هرکس ایچین گچرلیدیر.
ایکی قاورام آراسئندا فارق اۇلدوغونو گؤسترن بیر باشقا آیت شؤیلەدیر:
الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الْأُمِّيَّ الَّذِي يَجِدُونَهُ مَكْتُوبًا عِنْدَهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَالْإِنْجِيلِ … ﴿۱۵۷﴾ … فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ النَّبِيِّ الْأُمِّيِّ الَّذِي يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَكَلِمَاتِهِ وَاتَّبِعُوهُ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ ﴿۱۵۸﴾ (سورة الأعراف)
یانلارئنداکی تەورات وە اینجیلدە یازئلئ بولدوقلارئ، اۇ اۆممی نبی رسولە اویانلار… آللاها اینانئن؛ اۆممی نبی رسولۆنە دە. اۇ رسول دە آللاها وە اۇنون سؤزلرینە اینانئر. اۇنا اویون کی یۇلا گلەسینیز. (آعراف سورەسی؛ 158-157)
آیتتە گچن “الرسول النبی = اۇ نبی رسول” ایفادەسی، ایکی قاورامئن فارقلئ اۇلدوغونو گؤسترمکتەدیر.
بنزەر ایفادە شو آیتتە دە گچمکتەدیر:
وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ مُوسَى إِنَّهُ كَانَ مُخْلَصًا وَكَانَ رَسُولًا نَبِيًّا ﴿۵۱﴾ (سورة مریم)
(رسولۆم!) “کیتابتا موسایئ دا آن. گرچکتن اۇ ایحلاص صاحیبی ایدی وە هم رسول هم دە نبی ایدی.” (مریەم سورەسی؛ 51)
“رسولا نبیا = نبی اۇلان رسول” دەمکتیر. چۆنکۆ هر رسول، نبی دگیلدیر. آنجاق هر نبی، رسولدۆر. بونون ایچین قورئاندا “نبیا رسولا” یاعنی “رسول اۇلان نبی” ترکیبی قوللانئلمامئشتئر.
شو ریوایت دە ایکی قاورام آراسئندا فارق اۇلدوغونو گؤسترمکتەدیر:
برا بین آزیبدن ریوایتە گؤرە، نبی (ع) شؤیلە بویوردو: “سانا یاتارکن اۇقویاجاغئن بیر دوعا اؤگرتەییم. اۇنو اۇقودوغون گجە اؤلۆرسن فئطرات اۆزرە ترتمیز اؤلۆرسۆن، صاباحا چئقارسان حایئر قازانمئش اۇلورسون. دوؤا شؤیلەدیر: ‘آللاهئم! ایرادەمی سانا تسلیم أتتیم. یؤنۆمۆ سانا چەویردیم. سندن قۇرقوپ سنی ایستەیەرک ایشلریمی سانا بئراقتئم. سئرتئمئ سانا دایادئم. سندن قاچئپ قورتولماق آنجاق سانا دؤنمکلە مۆمکۆندۆر. ایندیردیگین کیتابا وە گؤندردیگین نبییە ایمان أتتیم.”
برا دییۇر کی: “بن گؤندردیگین رسولە دەدیم…” نبی (ع) گؤگسۆمە ووردو وە: “گؤندردیگین نبییە دە!” بویوردو.
