گۆزل بۇرچ آنلامئنا گلن “قَرضًا حَسَنًا” ایفادەسی عاینئ قۇنویلا ایلگیلی اۇلاراق مائیدە سورەسینین آیتیندە دە گچمکتەدیر. اۇرادا دا ایسرائیل اۇغوللارئندان میثاق آلئندئغئ حاطئرلاتئلماقتا وە میثاقئن بیر گرگی اۇلاراق رسولە ایمان أدیپ اۇنا دستک اۇلمالارئ وە آللاها گۆزل بیر بۇرچ ورمەلری ایستنمکتەدیر. (وَآمَنتُم بِرُسُلِی وَعَزَّرتُمُوهُم وَاَقرَضتُم اللە قَرضًا حَسَنًا)
حادید سورەسینین آیتیندە، رسولۆ تاصدیق أدن وە آللاها اؤدۆنچ ورنلردن باحثەدیلمکتەدیر. آیتتە ایسە آللاها وە رسولۆنە اینانانلارئن ‘صئددئقلار’ یاعنی أللریندەکی کیتابئ تاصدیق أدن بیر رسول گلدیگیندە اۇنو دۇغرولایان، تاصدیق أدن؛ دۇلایئسئیلا میثاقئن گرگینی یاپانلاردان باحثەدیلمکتەدیر. بونلار دیگرلری ایچین دە شاهیدلیک یاپاجاق اۇلانلاردئر.
آیتلر شؤیلەدیر:
إِنَّ الْمُصَّدِّقِينَ وَالْمُصَّدِّقَاتِ وَأَقْرَضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا يُضَاعَفُ لَهُمْ وَلَهُمْ أَجْرٌ كَرِيمٌ ﴿۱۸﴾ وَالَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ أُولَئِكَ هُمُ الصِّدِّيقُونَ وَالشُّهَدَاءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَنُورُهُمْ وَالَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا أُولَئِكَ أَصْحَابُ الْجَحِيمِ ﴿۱۹﴾ (سورة الحدید)
تاصدیق أدن أرککلر وە تاصدیق أدن قادئنلار وە آللاها گۆزل بیر بۇرچ ورنلر، اۇنلارا قات قات وریلیر. اۇنلارا بۆیۆک بیر أجیر واردئر. آللاها وە رسولۆنە ایمان أدنلر، اۇنلار تاصدیق أدنلردیر، راببی قاتئندا شاهیدتیرلر. اۇنلار ایچین أجیر واردئر. نور واردئر. گؤرمزدن گلنلر وە آیتلریمیزی یالانلایانلار، اۇنلار جهننم أهلیدیر. (حادید سورەسی؛ 19-18)
قاصاص سورەسینین 51 وە دوامئنداکی آیتلر دە بو قۇنویلا ایلگیلیدیر. 51-نجی آیتتە أهلی کیتابئن تذککۆر أتمەسی ایچین قورئانئن کندیلرینە، أللریندەکی کیتابلا باغلانتئلئ اۇلاراق گؤندریلدیگی بیلدیریلمکتەدیر. یاعنی قورئان، أللریندەکی کیتابئ تاصدیق أتمکتە، بو ایلیشکی اۇنلارئن قورئانا ایمان أتمەلرینین یۇلونو آچماقتادئر. 52 وە 53-نجۆ آیتتە دە بونون اؤرنگی وریلمکتەدیر. أهلی کیتابئن ایچیندن باعضئلارئنئن قورئانا ایمان أتتیکلری، کندیلرینە قورئاندان آیتلر تبلیغ أدیلدیگیندە، اۇقونانئن آللاهئن بیر واحیی اۇلدوغونو ایعتیراف أتتیکلری، کندیلرینین ذاتن مۆسلۆمان اۇلدوقلارئنئ سؤیلەدیکلری بیلدیریلمکتەدیر. بونلار، ذاتن دۇغرو یۇل اۆزریندە حایات سۆرن، آللاها ورمیش اۇلدوقلارئ سؤزۆن گرگینی یرینە گتیرمە غایرتیندە اۇلان، أللریندەکی کیتابئ تاصدیق أدن بیر رسول گلینجە دە اۇنا اینانان وە اۇنا دستک ورن کیمسەلردیر. ایشتە 54-نجۆ آیتتە بوندان دۇلایئ بو کیمسەلرە آللاە ایکی قات أجیر ورەجگینی بیلدیرمکتەدیر.
تۇپارلایاجاق اۇلورساق آلی عیمران سورەسینین 81-نجی آیتیندە نبیلردن آلئندئغئ سؤیلنن میثاق، اۇنلار آراجئلئغئیلا اۆممتلریندن آلئنان سؤزدۆر. اینسانلار بو سؤزۆ، أللریندەکی کیتابا ایمان أتمکلە ورمیش اۇلورلار. بو سؤز، ایلاهی بیر کیتابا باغلئ اۇلوپ بیر نبی بکلنتیسی ایچیندە بولونانلارا، أللریندەکی کیتابئ تاصدیق أدن بیر نبی گلدیگیندە، اۇنا اینانئپ دستک اۇلما سۇروملولوغو یۆکلەر. بو سۇروملولوقتان دۇلایئ أهلی کیتابا، گؤرمزلیکتن گلنلرین اؤنجۆلری اۇلمامالارئ اؤگۆتلنمیشتیر.
یینە بوندان دۇلایئ، أللریندەکی کیتابئ تاصدیق أدن بیر رسولە اینانئرلارسا، کندیلرینە ایکی قات أجیر وریلەجگی بیلدیریلمکتەدیر. بو سۇروملولوق، قورئانا حالا اینانمامئش اۇلان تۆم أهلی کیتاب ایچین گچرلیدیر. آیتتە رسول کلیمەسینین گچمەسینین بو یؤنۆیلە اؤنمی اۇلمالئدئر. چۆنکۆ اینسانلار، أللریندەکی ایلاهی بیر کیتابا ایمان أتمکلە ورمیش اۇلدوقلارئ سؤزۆ، بیر نبینین یانئ سئرا آللاهئن کیتابئنئ تبلیغ أدن بیر رسولە ایناناراق دا یرینە گتیرەبیلیرلر.
رسولوللاهئن چاغداشئ وە موحاطابلارئ اۇلمایانلار ایچین، أللریندەکی کیتابئ تاصدیق أدن رسول، یا بیذذات قورئانئن کندیسی یا دا قورئانئ تبلیغ أدن کیشیلردیر. بو، نیهایتیندە تاصدیق أدنین قورئان اۇلماسئ آنلامئنا گلیر. گرچکتن دە کندیسینە کیتاب وریلن نبی، رسول واصفئیلا کیتابئ تبلیغ أتتیگی ایچین موصاددئق اۇلان هم رسول هم دە کیتابتئر.
هر نبی آراجئلئغئیلا اۆممتلرە ‘ائصر’ یۆکۆملۆلۆگۆنۆن وریلدیگینی، هر نبینین موصاددئق واصفئیلا گلمیش اۇلدوغونو گؤرمکتەییز. اۇ حالدە داعوتین تمل قاورامئ تاصدیق اۇلمالئدئر.
د- قورئاندا تاصدیق اؤرنکلری
قورئان، دیققات چکتیگی ‘تاصدیق’ ایلیشکیسینە اینسانلارئن گؤستردیگی ایکی طاوئردان باحثەتمکتەدیر. ایلک طاوئر؛ بو گلیشمەیە یاعنی بیر نبییلە قارشئلاشمایا وە گرگینی یاپمایا حاضئر اۇلانلارئن تسلیم اۇلماسئ شکلییلە گرچکلشمیشتیر. ایکینجی طاوئر ایسە؛ موحاممدین (ع) اینسانلارا تبلیغ أتتیگی شەیلری أهلی کیتابتان اؤگرندیگینە دائیر ایفتیرا گلیشتیرمە شکلیندە اۇلموشتور.
مدینە دؤنمیندە دە تاصدیق قاورامئنا اؤرنک تشکیل أدەجک پک چۇق آیت واردئر. اۇروچ عیبادتینین سۇن شریعاتتا دا فارض قئلئنئرکن اؤنجەکیلرە عاطئفتا بولونولماسئ، قئبلەنین تاحویلییلە ایلگیلی آیتلردە، بؤیلەسی بیر نسحین گرچکلشەجگینین أهلی کیتاب طارافئندان بیلیندیگینین حابر وریلمەسی، اؤزللیکلە مائیدە سورەسیندە أهلی کیتابئن کندی کیتابلارئنا یؤنلمەلرینین سؤیلنمەسی، اؤزللیکلە باقارا سورەسیندە ایسرائیل اۇغوللارئنا دائیر حاطئرالاردان چۇقچا باحثەدیلمەسی اؤرنک گؤستریلەبیلیر.
ایکی واحی آراسئندا قارشئلاشتئرما یاپئپ سۇنوجا اولاشاجاق دۆزەیدە کیتاب کۆلتۆرۆنە صاحیب اۇلمایانلار، مثەلا مککەلی مۆشریکلر ایچین دە دۇلایلئ بیر تاصدیق ایلیشکیسینە عاطئفتا بولونولویۇر ترددۆد أتتیکلری حوصوصلاردا أهلی کیتابا دانئشابیلەجکلری حاطئرلاتئلئیۇردو. اؤتە یاندان بو گیبیلر ایچین، فئطراتا وە أطرافلارئنداکی کەونی آیتلرە، واحییلە بونلار آراسئنداکی اؤرتۆشمەیە دیققات چکیلییۇر، بیر نویع کەونی آیتلر اۆزریندن تاصدیق ایلیشکیسی قورولمایا چالئشئلئیۇردو. بنزەر دوروم، صاحیب اۇلدوقلارئ نیعمتلرە یا دا شاهید اۇلدوقلارئ اۇلایلارا یاپئلان عاطئفلار ایچین دە گچرلیدیر.
مثەلا واحیین اینیشینین نەرەدەیسە عارفەسیندە یاشادئقلارئ فیل حادیثەسی قورئاندا بیر سورەیە آد وە قۇنو اۇلموشتو. پک چۇق آیتتە صاحیب اۇلدوقلارئ نیعمت، آیرئجالئق وە تیجاری گۆونین حاطئردا توتولماسئ ساغلاناراق اینن واحیلری بو گؤزلە دگرلندیرمەلری ایستنمیشتی. حاتتا بیر نبی بکلنتیسی ایچریسینە گیردیکلرینی گؤسترن کندی ایفادەلرینە عاطئفتا بولونولموش، آتالارئ ایبراهیم وە ایسماعیلین چیزگیسینە صاحیب چئقمالارئ ایستنمیشتی.
أ- رسولوللاهئن سؤز وە اویغولومالارئندا تاصدیق قاورامئنا یاپئلان وورغولار
بو باشلئق آلتئندا، تبلیغ گؤرەوینی یرینە گتیریرکن، رسولوللاهئن، موصاددئق واصفئنا وورغو یاپان سؤز وە اویغولامالارئنا یر ورمەیە چالئشاجاغئز.
أ.1- رسولوللاهئن سؤزلریندە تاصدیق
رسولوللاە ایلک نبی دگیلدیر؛ اؤنجەسیندە پک چۇق نبی گؤندریلمیشتیر. اۇ، نبیلرین سۇنونجوسودور. اۇنا نیسبت أدیلن شو بنزتمە بو دورومو اؤزتلەمکتەدیر:
أبو هۆرەیرەنین ریوایت أتتیگینە گؤرە رسولوللاە شؤیلە دەدی:
“بنیملە بندن اؤنجەکی نبیلرین میثالی، چۇق گۆزل بیر بینا اینشا أدن آدامئن میثالی گیبیدیر. بینانئن سادەجە کؤشەلرینین بیریندە بیر کرپیچ یری بۇش قالمئشتئر. اینسانلار حایرانلئقلا بو أوی دۇشئیۇرلارکن أکسیکلیگی گؤرۆپ؛ ‘بو أکسیک پارچا تاماملانمایاجاق مئ؟’ دییە سۇرویۇرلار. ایشتە أکسیک اۇلان اۇ پارچا بنیم؛ بن نبیلرین سۇنونجوسویوم.”
أ.2- رسولوللاهئن اویغولامالارئندا تاصدیق
تاریحی بلگە اۇلاراق رسولوللاهئن ایسلاما داعوت آماجئیلا چشیتلی کیشیلرە گؤندردیگی مکتوبلاردا، موحاطابلارئنا؛ ‘ائصر’ سۇروملولوغونو حاطئرلاتماق ایچین کندیسینین وە تبلیغ أتتیگی شەیلرین، موحاطابلارئنئن أللریندەکینی تاصدیق أتتیگینە وورغو یاپئپ یاپمادئغئنئ تثبیت أتمک قۇنوموز آچئسئندان اؤنملیدیر. فارقلئ آچئلاردان پک چۇق کیشی طارافئندان ألە آلئنان داعوت مکتوبلارئنئ تاصدیق قاورامئ چرچوەسیندە ألە آلدئغئمئزدا، مکتوبلاردا تمل وورغونون تاصدیق قاورامئ اۆزریندن یاپئلدئغئنئ سؤیلەیەبیلیریز.
قورئانئن پک چۇق آیتیندە رسولوللاهئن، اؤنجەکی کیتابلارئن تاصدیق أتتیگی، یاعنی کندیسینین موصاددئق اۇلدوغو بیلدیریلمکتەدیر. أهلی کیتابا حیطابن دە، قورئانئن وە رسولوللاهئن بو یؤنۆنە دیققات چکیلمکتەدیر. رسولوللاهئن گؤندردیگی مکتوبلاردا دا حپ بو یؤنە وورغو یاپئلماسئ، أهلی کیاتابا ‘ائصر’ یۆکۆملۆلۆکلرینین حاطئرلاتئلماسئ آنلاملئدئر وە بو دوروم مکتوبلارئن صئححاتینی گۆچلندیرمکتەدیر. اؤتە یاندان قورئاندا، رسولوللاهئن تبلیغ گؤرەوی اۇلدوغو پک چۇق آیتتە تکرار أدیلمکتە، اۇنون تۆم اینسانلئغا اویارئجئ اۇلدوغو بیلدیریلمکتەدیر. بو، اۇنون اولاشامادئغئ کیشی وە بؤلگەلرە ألچی گؤندرمەسینین، مکتوپ یازماسئنئن دا طابیعی حاتتا گرکلیلیک اۇلدوغونو گؤستریر.
سۇنوچ اۇلاراق داعوت مکتوبلارئنئن، باشئندان سۇنونا دک آیتلردن حارەکتلە یازئلمئش اۇلماسئ، مکتوبلاردا یر آلان نەرەدەیسە هر کلیمەنین قورئانی بیر تملینین بولونماسئ دیققات چکیجیدیر. بو، راستلانتئ وە کیشیسل بیر ترجیحین دگیل، رسولوللاهئن موصاددئق اۇلدوغونو گؤسترمک، موحاطابلارا دا ‘ائصر’ یۆکۆملۆلۆکلرینی حاطئرلاتما آماجئنئن سۇنوجو اۇلمالئدئر. موحاممد حامیدوللاە، رسولوللاهئن، واعظو ناصیحاتتا بولوناجاق میسیۇنرلر گؤندرمک یرینە، قئسا، اؤزلۆ وە آنلاشئلئر مکتوبلار یازمایئ ترجیح أتمەسینین حایرت وریجی بیر دوروم اۇلدوغو تثبیتیندە بولونور. آنجاق قورئان آچئسئندان باقئلدئغئندا بیر نبیدن بکلننین دە بو اۇلدوغو گؤرۆلۆر. چۆنکۆ قورئان، أهلی کیتابا یاپئلاجاق داعوتین وە اۇنلارلا مۆجادلەنین نە شکیلدە اۇلماسئ گرکتیگینی دتایلئ بیر شکیلدە گؤستریر.
سۇنوچ
یوقارئدا ألە آلئندئغئ اۆزرە، تاصدیق قاورامئنئن، قورئانئ وە اۇنون اینیش سۆرجینی دۇغرو آنلاما آچئسئندان بۆیۆک اؤنمی واردئر. قورئان، اینمەیە باشلادئغئ ایلک گۆندن ایعتیبارن کندی مشروعیەتینی تاصدیق قاورامئ اۆزریندن اۇرتایا قۇیموشتور. مثەلا قورئانئن، آللاهئن ایندیردیگی بیر واحی دگیل، ایفتیرا أدیلەرک اۇنون آدئنا اویدورولان بیر کیتاب اۇلدوغو ایددیعاسئ تاصدیق قاورامئنا وورغو یاپئلاراق رددەدیلمیش، قورئانئن واحی قایناقلئ اۇلدوغونون ایثباتئ اۇنون اؤنجەکی کیتابلارلا آراسئنداکی تاصدیق ایلیشکیسینە دایاندئرئلمئشتئر. بؤیلەلیکلە أهلی کیتابا، ایکی واحی آراسئندا قارشئلاشتئرما یاپمالارئ تکلیف أدیلمیشتیر.
مککەلی مۆشریکلری دە أهلی کیتابا یؤلندیرەرک تاصدیق قاورامئنئن بو یؤنۆیلە دۇلایلئ اۇلاراق اۇنلار ایچین دە آنلام ایفادە أتمەسی ساغلانمئشتئر. اؤتە یاندان أهلی کیتابئن موعجیزە طالبلرینە دە، موحاممدە (ع) واحیەدیلنلرین، اؤنجەکی ایلاهی کیتابلارداکیلردن فارقلئ شەیلر اۇلمادئغئ حاطئرلاتئلاراق، یاعنی تاصدیق قاورامئیلا جواب وریلمیشتیر. بو، قورئانئن واحی اۆرۆنۆ، موحاممدین (ع) دە آللاهئن نبیسی اۇلدوغونو اۇرتایا قۇیما یؤنۆیلە قورئان ایلە اؤنجەکی کیتابلار آراسئنداکی تاصدیق ایلیشکیسینین، موعجیزە دگریندە اۇلدوغونو گؤسترمکتەدیر. حاتتا کندیسینە ایندیریلنلرین قایناغئنا دائیر شۆبهە دویماسئ حالیندە أهلی کیتابا دانئشابیلەجگینین سؤیلنمیش اۇلماسئ، تاصدیق قاورامئنئن کیشیسل تاطمین وە گۆون ساغلاماسئ آچئسئندان موحاممد (ع) ایچین دە اؤنم تاشئدئغئنئ گؤسترمکتەدیر.
تاصدیق، تاریح بۇیونجا نبی بکلنتیسی ایچریسیندە اۇلان تۆم اۆممتلرین منسوبلارئنئ، بکلنن بیر نبییە تابیع اۇلماما ایلە یابانجئ بیرینین پشینە تاقئلئپ گیتمە ایحتیمالی آراسئنداکی گریلیمدن قورتاران یگانە اؤلچۆت اۇلموشتور. بو دورومدا، أللریندەکی کیتابئ تاصدیق أدن رسوللر گلدیگیندە اینسانلارئن اۇنلارا قارشئ چئقئشلارئنئن تک سببینین دە گؤرمزدن گلمک اۇلدوغو سۇنوجونا تاصدیق قاورامئیلا اولاشئلماقتادئر.
تاصدیق قاورامئ، سادەجە موحاممدین (ع) داعوت مکتوبلارئنداکی موحتوا وە اۆسلوبو شکیللندیرمکلە قالمامئش، قئیامتە دک یاپئلاجاق داعوت یؤنتمینی دە بلیرلەمیش اۇلماقتادئر.
تاصدیق، سادەجە سۇن شریعاتئن اؤنجەکی شریعاتلارلا سۆرچ ایچریسیندەکی ایلیشکیسینی گؤسترمکلە قالمامئش، سۇن شریعاتئن اؤنجەکیلرین یرینە قادمە قادمە گچیشینی دە ساغلامئش، بؤیلەلیکلە شریعاتتاکی سۆرکلیلیک وە دواملئلئقئن ناسئل ساغلاندئغئنئ آنلامامئزا یاردئمجئ اۇلموشتور. بو، قورئانئن اینیش سۆرجیندە یۆرۆرلۆکتە اۇلان /اۇلماسئ گرکن بیر شریعاتئن اۇلدوغونو گؤسترمەسی آچئسئندان دا چۇق مۆهیمدیر. چۆنکۆ تاصدیق قاورامئ، اؤنجەسی اۇلمایان بیر دین وە قاپقارانلئق بیر مککە آلغئسئنئ رددەدەرک دۇغرو سیەر آلغئسئنئن اۇلوشماسئنا قاتقئ ساغلاماقتادئر.
دۇک. فاتیح اۇروم
