اؤن سؤز
قورئاندا تبیین، تافصیل، تاصریف گیبی فارقلئ کلیمەلر گچسە دە گنلدە مئاللردە بو کلیمەلرە “آچئقلاما” آنلامئ وریلیر. اؤرنک اۇلماسئ آچئسئندان دیانت واقفئ مئالینی دیققاتە آلاراق اۆچ قاوراما وریلن آنلاملارئ گؤرەلیم:
آ- تبیین
… قَدْ بَيَّنَّا لَكُمُ الْآيَاتِ إِنْ كُنْتُمْ تَعْقِلُونَ ﴿۱۱۸﴾ (سورة آل عمران)
… أگر دۆشۆنۆپ آنلئیۇرسانئز، آیتلریمیزی سیزە آچئقلامئش بولونویۇروز. (آلی عیمران سورەسی؛ 118)
ب- تاصریف
… انْظُرْ كَيْفَ نُصَرِّفُ الْآيَاتِ لَعَلَّهُمْ يَفْقَهُونَ ﴿۶۵﴾ (سورة الأنعام)
… باق، آنلاسئنلار دییە آیتلریمیزی ناسئل آچئقلئیۇروز! (أنعام سورەسی؛ 65)
ج- تافصیل
… كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ ﴿۳۲﴾ (سورة الأعراف)
… ایشتە بیلن بیر تۇپلولوق ایچین آیتلری بؤیلە آچئقلئیۇروز. (آعراف سورەسی؛ 32)
گؤرۆلدۆگۆ اۆزەرە ایلک آیتتە “تبیین” کؤکۆندن “بَیِّنَا”، ایکینجی آیتتە “تاصریف” کؤکۆندن “نُصَرِّفُ”، اۆچۆنجۆ آیتتە دە “تافصیل” کؤکۆندن “نُفَصِّلُ” گچمکتە؛ آما بو اۆچ آیرئ قوللانئم اۆچ آیتین مئالینە دە “آچئقلاما” اۇلاراق یانسئماقتادئر.
اۇیسا شو آیت؛ “تاصریف” وە “تبیینین” فارقلئ شەیلر اۇلدوغونو گؤسترمکتەدیر:
وَكَذَلِكَ نُصَرِّفُ الْآيَاتِ وَلِيَقُولُوا دَرَسْتَ وَلِنُبَيِّنَهُ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ ﴿۱۰۵﴾ (سورة الأنعام)
ایشتە آیتلریمیزی بؤیلە تاصریف أدریز کی بیریلری: “سن بیر یردن اؤگرنمیشسین” دەسین. بیز دە اۇنو بیلن بیر تۇپلولوغا تبیین أتمیش اۇلالئم. (أنعام سورەسی؛ 105)
یوقارئداکی آیتتە؛ آیتلرین تاصریف أدیلدیگی، بونونلا ألدە أدیلن سۇنوجون دا تبیین اۇلدوغو بیلدیریلمکتەدیر. تاصریف وە تبیین فارقلئ شەیلردیر. اۇیسا تۆرکیە دیانت واقفئنا عائید مئالدە یوقارئداکی آیتە شو آنلام وریلمیشتیر:
“بؤیلەجە بیز آیتلری گنیش گنیش آچئقلئیۇروز کی؛ ‘سن درس آلمئشسئن’ دەسینلر دە، بیز دە آنلایان تۇپلوم ایچین قورئانئ اییجە آچئقلایالئم.”
یوقارئداکی مئالین: “سن درس آلمئشسئن، دەسینلر دە”؛ بؤلۆمۆنۆ آتلارساق اۇرتایا چئقان مئال شؤیلە اۇلاجاقتئر:
“بؤیلەجە بیز آیتلری گنیش گنیش آچئقلئیۇروز کی، بیز دە آنلایان تۇپلوم ایچین قورئانئ اییجە آچئقلایالئم.”
دیققاتلی بیر اۇقویوجو، یوقارئداکی مئالدە بیر آنلام بۇزوقلوغو اۇلدوغونو آنلایاجاقتئر.
یاپئلان تاصریفلە بیلینن، ذاتن وار اۇلان شەیلرین تبیینی یاعنی اۇرتایا چئقماسئ آماچلانماقتادئر. تاصریف ایلە تبیین آراسئندا بؤیلەسی بیر ایلیشکی واردئر.
تافصیل ایلە تبیین آراسئنداکی بنزەر بیر ایلیشکی شو آیتتە گؤرۆلمکتەدیر:
وَكَذَلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ وَلِتَسْتَبِينَ سَبِيلُ الْمُجْرِمِينَ ﴿۵۵﴾ (سورة الأنعام)
ایشتە آیتلریمیزی بؤیلە تافصیل أدریز کی سوچلولارئن یۇلو اییجە بللی اۇلسون. (أنعام سورەسی؛ 55)
یاپئلان تاصنیفلە وار اۇلان شەیلرین تبیینی یاعنی اۇرتایا چئقماسئ گرچکلشمکتەدیر.
قاوراملار آراسئنداکی بو ایرتیباطلارئن گؤز آردئ أدیلمەسی قورئانئن آنلاشئلماسئندا اؤنملی بیر أکسیکلیک اۇلوشتورماقتادئر. قورئاندا گچن هر فارقلئ کلیمەنین دیگرلریندن آیرئشان بیر آنلامئ واردئر. بو، عاینئ کؤکە صاحیب اۇلوپ دا فارقلئ قالئبلاردا قوللانئلان کلیمە وە فیعیللر ایچین بیلە سؤز قۇنوسودور.
بیز سریمیزین بو سایئسئندا تبیین قاورامئ اۆزەریندە دوراجاغئز. اؤنجە قاورامئن سؤزلۆک آنلامئنا اۇرتایا قۇیاجاق، سۇنراسئندا دا قاورامئن قورئانداکی قوللانئملارئنئ وە بو قوللانئملار نتیجەسیندە اۇرتایا چئقان آنلامئن قورئانئن آنلاشئلماسئ آچئسئندان اؤنمینی تثبیت أدەجگیز.
دۇک. فاتیح اۇروم
تافصیل
-
گیریش
“تافصیل” کلیمەسی قورئاندا تۇپلام بش یردە گچسە دە کلیمەنین کؤک حارفلرینی اۇلوشتوران “ف-ص-ل”دن تۆرەین فیعیل وە ایسیملر قورئاندا یاقلاشئق قئرق یردە گچر وە تافصیل قاورامئنئن آنلام چرچیوەسینی بلیرلەر.
تافصیل کلیمەسی وە کلیمەنین تفعیل بابئنداکی فیعیل قوللانئملارئنا تفسیر وە مئاللردە “آچئقلاما” آنلامئ وریلیر. بونون تافصیل قاورامئنئن آنلام درینلیگینی یانسئتمادئغئ اۇرتادادئر. چۆنکی تفسیر وە تبیین کلیمەلری ایچین دە “آچئقلاما” آنلامئ وریلیر.
-
کلیمە آنلامئ
“تافصیل” کلیمەسینین کؤکۆ “ف-ص-ل” حارفلریدیر. “فصل” ایکی شەیین آراسئنئ آیئرماق آنلامئنا گلیر. مثەلا فیعیلین ماصدارئ اۇلان “الفصل” کلیمەسینە سؤزلۆکلردە “بَونُ مَا بَینَ الشَّیئین” یاعنی: “ایکی شەیین آراسئنئ آیئرماق” آنلامئ وریلیر. “ایکی شەیین بیربیریندن آیرئلماسئ” آنلامئ؛ “ایکی شەیدن بیرینین ثابیت قالئرکن دیگرینین اۇندان آیرئلماسئ” آنلامئنئ دا ایچرمکتەدیر. بو باغلامدا باعضئ سؤزلۆکلر فیعیلین ایکینجی بیر آنلامئ اۇلاراق دا “بیر شەیین /کیشینین بیر یردن آیرئلماسئ” آنلامئندان باحثەدرلر.
آننەنین چۇجوغونو سۆتتن کسمەسی /آیئرماسئ دا بو فیعیل ایلە ایفادە أدیلیر. أکلم یری آنلامئندا “المَفصَل = مافصئل”، لیسان آنلامئندا “المِفصَل = میفصال”، آناسئندان آیرئلان دوە یاوروسو آنلامئندا “الفَصِیل = فاصیل”، کیشینین منسوب بولوندوغو سۆلالە آنلامئندا “فَصِیلَة = فاصیلە”، حاقلا باطئلئ آیئردئغئ ایچین حاکیم آنلامئندا “الفَیصَل = فایصال” کلیمەلری دە بو فیعیلدن تۆرەمکتەدیر وە حپسینین آنلام مرکزیندە “آیرئلما” آنلامئ واردئر. سؤزلۆکلردە فیعیلین تفعیل بابئنئن “آچئقلاما” آنلامئنا گلدیگی سؤیلنیر وە قاصابئن حایوانئنئن أتلرینی پارچالاماسئنا “تافصیل” دەنیلدیگی بیلگیسی وریلیر.
تۆرکچەدە دە عاینئ کؤکتن باعضئ کلیمەلر قوللانئلئر. بیرقاچ اؤرنک وەبیلیریز:
تافصیلات: آیرئنتئ، آیرئنتئلئ آچئقلاما آنلامئندا.
تافصیل: بیر شەیی آیرئنتئلارئیلا آنلاتما، آچئقلاما.
موفاصصال: آیرئنتئلئ.
فاصئلا: آرالئق، آرا، کسینتی.
فاصئل: بؤلۆم، قئسئم.
گؤرۆلدۆگۆ گیبی کلیمەنین تۆرکچە قوللانئملارئ دا یوقارئدا چیزیلن چرچیوەیلە اؤرتۆشمکتەدیر.
-
کلیمەنین قورئانداکی قوللانئم آلانلارئ
“تافصیل” قاورامئنئن کؤک حارفلریندن اۇلوشان “فصل” فیعیلینین “ایکی شەیین آراسئنئ آیئرماق” وە “بیر یردن آیرئلماق” آنلاملارئ اۇلدوغونو گؤرمۆشتۆک. قورئاندا فیعیلین بو ایکی آنلامئنا اویغون قوللانئملارئنئ گؤرمکتەییز.
بیر یردن آیرئلماق آنلامئ
شو ایکی آیتتە فیعیل “بیر کیشی یا دا شەیین بیر یردن آیرئلماسئ، حارەکت أتمەسی” آنلامئندا قوللانئلماقتادئر:
فَلَمَّا فَصَلَ طَالُوتُ بِالْجُنُودِ قَالَ إِنَّ اللَّهَ مُبْتَلِيكُمْ بِنَهَرٍ … ﴿۲۴۹﴾ (سورة البقرة)
طالوت عاسکرلرییلە بیرلیکتە آیرئلئنجا دەدی کی: “آللاە بیر ائرماقلا سیزی آغئر ایمتیحاندان گچیرەجکتیر…” (باقارا سورەسی؛ 249)
وَلَمَّا فَصَلَتِ الْعِيرُ قَالَ أَبُوهُمْ إِنِّي لَأَجِدُ رِيحَ يُوسُفَ لَوْلَا أَنْ تُفَنِّدُونِ ﴿۹۴﴾ (سورة یوسف)
کروان اۇرادان (مئصئردان) آیرئلئنجا بابالارئ (یاعقوب) دەدی کی: “بن گرچکتن یوسوفون قۇقوسونو آلئیۇروم. اومارئم بانا بوناق دەمزسینیز.” (یوسوف سورەسی؛ 94)
