گ- یونوس سورەسینین 38-نجی آیتی
أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِثْلِهِ وَادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ ﴿۳۸﴾ (سورة یونس)
یۇقسا اۇنو اۇ (موحاممد) اویدوردو مو دییۇرلار؟ دە کی: “آللاە ایلە آرانئزا قۇیدوقلارئنئزدان چاغئرابیلەجگینیز هرکسی چاغئرئن دا اۇنون دنگی بیر سورە گتیرین. صامیمییسنیز یاپارسئنئز. (یونوس سورەسی؛ 38)
یوقارئداکی آیتتە، قورئانئ موحاممدین (ع) آللاها نیسبت أتتیگینی ایددیعا أدنلرە میثلی بیر سورە گتیرمەلری تکلیف أدیلمکتەدیر. اینسانلارئن، هرحانگی بیر قۇنودا آنلام کۆمەسی اۇلوشتورابیلەجک بیرقاچ جۆملە قورامامالارئنئن سببی نە اۇلابیلیر؟
بونون جوابئ بیر اؤنجەکی آیتتە اۇلابیلیر:
وَمَا كَانَ هَذَا الْقُرْآنُ أَنْ يُفْتَرَى مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلَكِنْ تَصْدِيقَ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَتَفْصِيلَ الْكِتَابِ لَا رَيْبَ فِيهِ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِينَ ﴿۳۷﴾ (سورة یونس)
بو قورئان، باشقاسئ طارافئندان اویدورولوپ آللاها مال أدیلمیش دگیلدیر. چۆنکی کندیندن اؤنجەکیلری تاصدیق أدر وە اۇ کیتابلارئ دتایلاندئرئر. ایچیندە هرحانگی بیر شۆبهەیە یر یۇقتور وە عالملرین راببی طارافئندان ایندیریلمیشتیر. (یونوس سورەسی؛ 37)
بنزەر اؤرگۆ باقارا سورەسینین 23-نجۆ آیتیندە دە واردئر:
وَإِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ ﴿۲۳﴾ (سورة البقرة)
قولوموزا ایندیردیگیمیز شەیدن شۆبهەنیز وارسا آللاە ایلە آرانئزا قۇیدوغونوز اولو کیشیلرینیزە یالوارئن دا اۇنداکینە دنک بیر سورە گتیرین! ایددیعانئزدا حاقلئ ایسنیز یاپارسئنئز! (باقارا سورەسی؛ 23)
اۇلوشتورولاجاق آنلام کۆمەسی سادەجە کندی ایچیندە توتارلئ اۇلمایاجاق، اؤنجەکی کیتابلارلا ایرتیباطلئ اۇلاجاق. اۇنلارئ هم تاصدیق أدەجک هم دە دتایلاندئراجاق. آصلئندا بو، سادەجە آللاهئن اۇلوشتورابیلەجگی بیر شەیی اینسانئن یاپامایاجاغئ آنلامئنا گلییۇر. هیچبیر اۇلوشوم آللاهئن یاراتئشئ گیبی اۇلاماز. اۇنون یرینی توتاماز. تادئنئ وە قۇقوسونو ورن قارئشئملار حاضئرلایابیلیریز آما بیر ألما یاراتامایئز. أللریندەکی کیتابتان هرحانگی بیر قۇنودا چشیتلی آیتلری سئرالایاراق بیر قورئان اۇلوشتورابیلیرلر.
آنجاق بونا سورە دەنەمز. سورە اۇلابیلمەسی ایچین اۇ قۇنودا بیلگی ورن آیتلرین پشپشە اۇقونابیلەجک اینسیجاما صاحیب اۇلمالارئ گرکیر. بونون سئرالاماسئ وە سئنئرلارئنئ اینسان تام اۇلاراق بیلەمەیەجگی ایچین سورە اۇلوشتوراماز. ایچریگینی، تادئنئ، قۇقوسونو، باعضئ ایشلەولرینی قارشئلایان بیر قارئشئم یاپئلابیلیر آما اۇنا هیچ کیمسە ألما دەمز. ألمانئن تاسارئمئ، ایچریگی، ایشلەوی آللاها عائیدتیر. اؤتە یاندان یاراتئلان دیگر وارلئقلارلا هر آچئدان اویوم ایچیندەدیر. نامازدا هرحانگی بیر قۇنودا بیزیم تثبیت أتتیگیمیز آنلام کۆمەلرینی دگیل دە ألیمیزدەکی موصحافتان پش پشە آیتلر، أن آزئندان قئسا سورەلر اۇقویۇر اۇلمامئزئن سببی دە بو اۇلابیلیر.
ه- هود سورەسینین 13-نجۆ آیتی
أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ فَأْتُوا بِعَشْرِ سُوَرٍ مِثْلِهِ مُفْتَرَيَاتٍ وَادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ ﴿۱۳﴾ (سورة هود)
یۇقسا اۇنو (قورئانئ)، اۇ اویدوردو مو دییۇرلار؟ اۇنلارا دە کی: “ایددیعانئزدا صامیمی ایسنیز، آللاە ایلە آرانئزا قۇیدوقلارئنئزدان چاغئرابیلەجگینیز هرکسی چاغئرئن دا بونون میثلی، اویدورولموش اۇن سورە گتیرین!” (هود سورەسی؛ 13)
داحا اؤنجە ألە آلدئغئمئز آیتلردە “بیر سورە گتیرین!” دەنیلمکتەیدی. بو آیتتە ایسە اۇن سورەدن باحثەدیلمکتەدیر. بونون سببی نە اۇلابیلیر؟
اؤنجە “بیر سورە گتیرین!” دەنیلمیش اۇلوپ دا، بیر سورە گتیردیکلریندە؛ “بیر سورە گتیردینیز، هایدی اۇن سورە گتیرین!” دەنیلمیش اۇلابیلیر می؟
یاحود بو قۇنودا، یاعنی سورە طالبی ایلە مەیدان اۇقوما حوصوصوندا ایلک اینن آیت “اۇن سورە گتیرین!” دیەن هود سورەسینین 13-نجۆ آیتی اۇلابیلیر می؟ شاید اؤیلە ایسە، اۇ سورە گتیرەمەینلرە، مەیدان اۇقومایئ داحا ایلری بیر سەویەیە تاشئیئپ؛ “اۇن سورە گتیرەمەدینیز، اۇ حالدە بیر سورە گتیرین!” دەنیلمیش اۇلابیلیر می؟ ذاتن مدنی بیر سورە اۇلان باقارانئن 23-نجۆ آیتیندە دە یینە بیر سورە گتیرمەلری تکرار أدیلمیشتیر. بیر نویع، مەیدان اۇقوما حوصوصوندا نسیح گرچکلشمیش دەنەبیلیر می؟
یاحود دا بیر سورە طالبییلە اۇن سورە طالبینین موحاطابلارئ وە ایچریگی آچئسئندان، گتیردیکلری سورەنین اؤنجەکی کیتابلارلا ایرتیباطلئ، یاعنی اۇنلارئ تاصدیق وە تافصیل أدییۇر اۇلماسئ شارطئ قۇشولموش اۇلابیلیر می؟ قالدئ کی بیر سورە طالبیندە بولونولان ایکی آیتتن یونوس سورەسیندەکی آیتین بیر اؤنجەسیندە بو حوصوصتان باحثەدیلمکتەدیر.
سؤز قۇنوسو آیت شؤیلەدیر:
وَمَا كَانَ هَذَا الْقُرْآنُ أَنْ يُفْتَرَى مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلَكِنْ تَصْدِيقَ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَتَفْصِيلَ الْكِتَابِ لَا رَيْبَ فِيهِ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِينَ ﴿۳۷﴾ (سورة یونس)
بو قورئان، باشقاسئ طارافئندان اویدورولوپ آللاها مال أدیلمیش دگیلدیر. چۆنکی کندیندن اؤنجەکیلری تاصدیق أدر وە اۇ کیتابلارئ دتایلاندئرئر. ایچیندە هرحانگی بیر شۆبهەیە یر یۇقتور وە عالملرین راببی طارافئندان ایندیریلمیشتیر. (یونوس سورەسی؛ 37)
بیر سورە گتیریلمەسی طالبیندن باحثەدن دیگر آیت ایسە مدنی بیر سورە اۇلان باقارا سورەسیندە اۇلدوغو ایچین موحاطابلار أهلی کیتابتئر وە عاینئ شارط اۇنلار ایچین دە گچرلی اۇلابیلیر. اۇن سورە گتیرمکتن باحثەدیلن هود سورەسیندە ایسە بو باغلانتئلار آرانمایئپ سادەجە کندی اویدوردوقلارئ اۇن سورەنین بیربیرییلە حاطا ورمەیەجک شکیلدە ایرتیباطلئ اۇلماسئ شارط قۇشولموش اۇلابیلیر می؟ بو قۇنولارداکی مۆذاکرەلر طالبین نو اۇلدوغونون آنلاشئلماسئ حوصوصوندا دۇغرو سۇنوچلارا اولاشئلماسئنئ ساغلایاجاقتئر.
مسئلەیی سۇنلاندئرمادان اؤنجە، قۇنونون آنلاشئلماسئنا قاتقئ ساغلایابیلەجک ایکی آیتە داحا عاطئفتا بولونماق ایستییۇروز. ایلکی قاصاص سورەسینین 49-نجو آیتیدیر.
آیت شؤیلەدیر:
قُلْ فَأْتُوا بِكِتَابٍ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ هُوَ أَهْدَى مِنْهُمَا أَتَّبِعْهُ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ ﴿۴۹﴾ (سورة القصص)
دە کی: “أگر صامیمییسنیز دۇغرو یۇلو، بو ایکیسیندن (تەورات وە قورئاندان) داحا ایی گؤسترن بیر کیتابئ آللاە قاتئندان گتیرین دە اۇنا اویایئم.” (قاصاص سورەسی؛ 49)
بیر دیگر آیت شؤیلەدیر:
فَلْيَأْتُوا بِحَدِيثٍ مِثْلِهِ إِنْ كَانُوا صَادِقِينَ ﴿۳۴﴾ (سورة الطور)
سؤزلرینین آرقاسئندایسالار قورئان گیبی بیر سؤز گتیرسینلر. (طور سورەسی؛ 34)
سۇنوچ
سورە دەیینجە، فاتیحا سورەسی، تەوبە سورەسی گیبی، ألیمیزدەکی موصحافلارئن 114 بؤلۆمۆندن هر بیری عاقلا گلمکتەدیر. بو آچئدان بیر قوللانئمئن، سورە کلیمەسینین سؤزلۆک آنلامئنا اویغون اۇلمادئغئ سؤیلنەمز. چۆنکی سورە، بیر شەیی دیگرلریندن آیئرماق ایچین چیزیلن سئنئرئ ایفادە أدر. آیئرما اؤلچۆتلری یرینە گؤرە دگیشەبیلیر. نیتەکیم قورئانئن 114 بؤلۆمۆندن هر بیرینی دیگریندن آیئران چشیتلی اؤلچۆتلر دیلە گتیریلەبیلیر. مثەلا فاتیحا سورەسی، آللاهئن دینینین تمل ایلکەلرینی أن اؤز بیچیمدە بیلدیریر. یوسوف سورەسی بیر قئصصایئ تۆم آیرئنتئلارئیلا باشتان سۇنا آنلاتئر. آنجاق سورە کلیمەسی قورئاندا بونو آشان بیر قوللانئما صاحیبتیر.
سرینین اؤنجەکی کیتابلارئندا “قورئان” قاورامئ اۆزەریندە دورولموشتو. “هرحانگی بیر قۇنوداکی آیتلردن اۇلوشان آنلام کۆمەسی” اۇلاراق تانئملایابیلەجگیمیز “قورئان” ایلە “سورە” قاورامئ آراسئندا بیر ایرتیباط گۆزۆکمکتەدیر. آیتلردەکی قوللانئملارا باقئلئرسا سورەنین، هرحانگی بیر قۇنوداکی آردئشئق آیتلر تۇپلولوغو اۇلدوغو سؤیلنەبیلیر. بو یؤنۆیلە هر سورە بیر قورئاندئر. آنجاق ترسی یاعنی هر قورئانئن سورە اۇلدوغو سؤیلنەمز. چۆنکی قورئانئن اۇلوشماسئ ایچین آردئشئق آیتلر شارط دگیلدیر. هرحانگی بیر قۇنودا فارقلئ یرلردن چکیلن آیتلردن قورئانئ اۇلوشتورور، آنجاق آردئشئق آیتلر اۇلمادئغئ سۆرەجە سورەدن باحثەدیلەمز. آردئشئق آیتلردن اۇلوشان بیر سورەنین هرحانگی بیر آیتی، بیر باشقا آنلام کۆمەسینین آیتی دە اۇلابیلیر. باقارا سورەسینین ایچیندە “آنلام کۆمەسی” آنلامئندا باشقا سورەلر اۇلابیلیر. بونون یانئ سئرا تک، باشتان سۇنا تک بیر قۇنویلا ایلگیلی آردئشئق آیتلردن اۇلوشان سورەلر دە اۇلابیلیر. یوسوف سورەسی وە قورئانئن اۇتوزونجو جۆزۆندە بولونان قئسا سورەلرین بیرچۇغو گیبی.
سورە قاورامئنئ، هرحانگی بیر قۇنودا پش پشە آیتلردن اۇلوشان کۆمە اۇلاراق آنلامامئز؛ “شونلاردان باحثەدن بیر سورە (سورة أن آمنوا باللە وجاهدوا مع رسولە)”، “بیر حوصوصو اۇرتایا چئقاران بیر سورە (سورة تنبئهم بما فی قلوبهم)”، “ایچیندە شوندان باحثەدیلن بیر سورە (سورة محکمة وذکر فیها القتال)”، “میثلی بیر سورە گتیرین (فأتوا بسورة مثلە)” گیبی ایفادەلرە اویغون دۆشمکتەدیر.
بیتتی
