- آما (آیتلری) اؤرتن وە اؤرتمۆش اؤلنلری؛ آللاە، ملکلری وە بۆتۆن اینسانلار دئشلارلار /لاعنتلەرلر.[209]
- اۇنلار سۆرکلی لاعنت ایچیندە قالئرلار. عاذابلارئ نە حافیفلتیلیر نە دە یۆزلرینە باقئلئر.[210]
- ایلاهئنئز، بیر تک ایلاەتئر. اۇندان باشقا ایلاە یۇقتور. اییلیگی سۇنسوز، ایکرامئ بۇل اۇلان اۇدور.
- گؤکلرین وە یرین یاراتئلئشئندا، گجە ایلە گۆندۆزۆن آرد آردا یر دگیشمەسیندە، اینسانلارا یارارلئ شەیلری دنیزدە تاشئیئپ گؤتۆرن گمیلردە، آللاهئن گؤکتن ایندیریپ اۇنونلا یریۆزۆنۆ اؤلۆمۆندن سۇنرا جانلاندئردئغئ وە هر جانلئیئ اۇنونلا یاراتئپ[211] یریۆزۆنە یایدئغئ سودا، رۆزگارلارئ فارقلئ یؤنلردن أستیرمەسیندە،[212] گؤک ایلە یر آراسئندا گؤرەولی یاغمور بولوتلارئندا، عاقلئنئ قوللانان (دۇغرو باغلانتئلار قوران) بیر تۇپلولوق ایچین آیتلر /گؤسترگەلر[213] واردئر.
- کیمی اینسانلار، آللاە ایلە آرالارئنا، اۇنا بنزەر نیتەلیکلر یۆکلەدیکلری کیمسەلری[214] قۇیار، آللاهئ سەور گیبی سەورلر.[215] اینانئپ گۆوننلر ایسە آللاها چۇق گۆچلۆ بیر سەوگییلە باغلئدئرلار.[216] بو یانلئشئ یاپانلار، بۆتۆن گۆجۆن آللاها عائید اۇلدوغونو وە آللاهئن جزاسئنئن (ایشلەدیکلری سوچلا) باغلانتئلئ اۇلدوغونو،[217] اۇ عاذابئ گؤردۆکلریندە آنلایاجاقلارئنا، کشکە شیمدی آنلاسالار!
- آرقاسئندان گیدیلن کیشیلر اۇ گۆن، کندیلرینی تاعقیب أدنلری ترک أدرلر. آرتئق عاذابئ گؤرمۆشلر وە آرالارئنداکی بۆتۆن باغلار قۇپموشتور.
- اۇنلارئ تاعقیب أدنلر شؤیلە دەمیشلر: “کشکە ألیمیزدە بیر فئرصات اۇلسا دا (حپ بیرلیکتە دۆنیایا دؤنسک) بورادا بونلارئن بیزدن اوزاق دوردوقلارئ گیبی بیز دە (دۆنیادا) اۇنلاردان اوزاق دورساق!” آللاە یاپتئقلارئنئ اۇنلارا، ایچلرینی یاقاجاق شکیلدە گؤسترەجکتیر. آرتئق اۇ آتشتن چئقاجاق دگیللردیر.
- أی اینسانلار! یریۆزۆندەکیلردن حلال وە تمیز[218] اۇلانلارئ یەیین! شەیطانئن ایزیندن گیتمەیین! چۆنکی اۇ سیزین ایچین آچئق بیر دۆشماندئر.
- شەیطان سیزدن کؤتۆلۆکلر وە چیرکین ایشلر یاپمانئزئ وە آللاە حاققئندا بیلمەدیگینیز شەیلر سؤیلەمەنیزی ایستەر.
- اۇنلارا: “آللاهئن ایندیردیگینە اویون!” دەنیلدیگیندە؛ “حایئر! بیز آتالارئمئزدان گؤرمۆشسک، اۇنا اویارئز!” دەرلر. آتالارئ عاقئللارئنئ بیر شەیە چالئشتئرمامئش وە دۇغرو یۇلا گیرمەمیش اۇلسالار دا مئ (اویاجاقلار)؟[219]
- کافیرلیک أدن بو کیشیلرین دورومو، کندیسینە گلن سسی، سادەجە باغئرئپ چاغئرما اۇلاراق آلغئلایئپ اؤتن قارغانئن[220] دورومو گیبیدیر. ساغئر، دیلسیز وە کؤر کسیلیرلر. اۇنلار عاقئللارئنئ قوللانمازلار.
- أی اینانئپ گۆوننلر! آللاهئن سیزە رئزئق اۇلاراق وردیگی شەیلرین تمیز اۇلانلارئندان یەیین! یالنئز آللاها قوللوق أدییۇرسانئز، اۇنا قارشئ گؤرەوینیزی یرینە گتیرین!
- آللاە سیزە سادەجە کسیلمەدن اؤلمۆش حایوانئ، قانئ،[221] دۇموز أتینی وە آللاەتان باشقاسئنئن آدئ آنئلاراق کسیلمیش اۇلانئ حارام قئلمئشتئر.[222] کیم چارەسیز قالئر دا بیرینین حاققئنا سالدئرمادان وە ایحتیاج سئنئرئنئ دا آشمادان بونلاردان یەرسە، اۇنا بیر گۆناە یۇقتور.[223] شۆبهەسیز آللاە، چۇق باغئشلایان وە ایکرامئ بۇل اۇلاندئر.
- آللاهئن ایندیردیگی کیتابتان بیر شەی گیزلەین وە قارشئلئغئندا، گچیجی[224] بیر منفاعات ألدە أدنلر، قارئنلارئنا سادەجە آتش دۇلدورموش اۇلورلار. آللاە قئیامت (مزاردان قالقئش)[225] گۆنۆ اۇنلارلا قۇنوشماز وە اۇنلارئ آقلاماز. حاق أتتیکلری آجئقلئ بیر عاذابتئر.
- اۇنلار بو رهبر /قورئان قارشئلئغئندا دالالتی، باغئشلانما قارشئلئغئندا عاذابئ ساتئن آلمئش کیمسەلردیر. آتشە نە قادار دا دایانئقلئلارمئش!
- بۆتۆن بونلارئن سببی، گرچکلری ایچرن کیتابئ آللاهئن ایندیرمیش اۇلماسئدئر. کیتابا ترس دۆشنلر ایسە درین بیر آیرئلئق ایچینە گیرمیش اۇلورلار.
- أردملی[226] اۇلماق، یۆزۆنۆزۆ دۇغو وە باتئ طارافئنا چەویرمەنیز دگیلدیر. أردملی اۇلان؛ آللاها، آحیرت گۆنۆنە، ملکلرە، کیتابلارا وە نبیلرە اینانئپ گۆونن کیشیدیر.[227] بؤیلە بیر کیشی، سەومەسینە راغمن مالئنئ، کندینە یاقئنلئغئ اۇلانلارا، یتیملرە، چارەسیزلرە، یۇلجولارا، ایستەینلرە وە بیر دە بۇیوندوروق آلتئنداکیلر (اۇنلارئ قورتارماق) ایچین وریر.[228] نامازئ دۆزگۆن وە سۆرکلی قئلار، زکاتئ وریر. بونلار آنلاشما یاپتئقلارئ زامان، یۆکۆملۆلۆکلرینی یرینە گتیریرلر. ماددی سئقئنتئلارا، بدنسل سئقئنتئلارا، بیر دە آنی باسقئنلارا قارشئ دیرنچلی بولونورلار. ایشتە اؤزۆ سؤزۆ دۇغرو اۇلانلار بونلاردئر. مۆتتاقیلر (یانلئشلاردان ساقئنانلار) بونلاردئر.
- أی اینانئپ گۆوننلر! قئصاص[229] سیزە، اؤلدۆرۆلنلر قۇنوسوندا فارض قئلئندئ.[230] حۆرۆ اؤلدۆرن اۇ حۆرە قارشئلئق، أسیری اؤلدۆرن اۇ أسیرە قارشئلئق، قادئنئ اؤلدۆرن دە اۇ قادئنا قارشئلئق (قئصاص أدیلیر).[231] کیم، اؤلدۆرۆلنین قاردشی (میراثچئسئ) طارافئندان بیر بدل قارشئلئغئ باغئشلانئرسا، گرگینی (ماعروف اۇلانئ)[232] یرینە گتیرسین وە بدلی گۆزلجە اؤدەسین. بؤیلە اۇلماسئ، راببینیز /صاحیبینیز طارافئندان یاپئلمئش بیر حافیفلتمە وە بیر اییلیکتیر. کیم بوندان سۇنرا دا دۆشمانلئغئ سۆردۆرۆرسە، اۇنا آجئ بیر عاذاب واردئر.
- أی گرچگین پشیندە اۇلانلار![233] قئصاصتا سیزین ایچین حایات واردئر؛ بؤیلەجە یانلئشلاردان ساقئنابیلیرسینیز.
- بیرینیزە اؤلۆم گلیر دە گرییە مال بئراقمئش اۇلورسا، اۇ مالئ؛ آناسئ، باباسئ وە أن یاقئنلارئ آراسئندا بو کیتابتا بیلدیریلن پایلارا گؤرە بؤلۆشتۆرمە گؤرەوینی یرینە گتیرمک[234] سیزە فارض قئلئنمئشتئر. بو آللاهئن مۆتتاقیلر (یانلئشلاردان ساقئنانلار) اۆزریندەکی حاققئدئر.
———————————————————————-
[209] (آعراف؛ 38). [210] (آلی عیمران؛ 88)، (أنعام؛ 8)، (ناحل؛ 85) وە (أنبیا؛ 40). [211] (أنبیا؛ 30). [212] (جاثیە؛ 5). [213] آللاهئن آیتلری ایکییە آیرئلئر: ایلکی یاراتئلمئش آیتلردیر، بونلار کائیناتتاکی تۆم وارلئقلاردئر. ایکینجیسی ایندیریلمیش آیتلردیر کی اۇنلار ایلاهی کیتابلاردادئر. (فوصصیلت؛ 53-52) وە (شورا؛ 13-14) یاراتئلمئش آیتلر، ایندیریلمیش آیتلرین دۇغرولوغون گؤسترگەسیدیر؛ چۆنکی هم کائیناتئ یاراتان هم دە اۇنونلا ایلگیلی أن دۇغرو بیلگیلری ورن آللاەتئر. ایندیریلمیش وە یاراتئلمئش آیتلر آراسئندا چلیشکی اۇلماز، عاکسینە قۇپماز بیر باغ واردئر. بیلیمین قایناغئ آللاهئن یاراتتئغئ آیتلردیر. بو ساحادا آللاهئن ایندیردیگی آیتلردن دە یارارلانئلئرسا بیلیمدە حایاللرین اؤتەسیندە بیر گلیشمە یاشاناجاقتئر. [214] “أنداد” ایچین باق. (باقارا؛ 22) دیپنۇتو. [215] “مۆشریک”، آللاهئ سەودیگینی سؤیلەر آما کندینی آللاها یاقئن گؤرمەدیگی ایچین اۇنا یاقلاشتئراجاغئنا ایناندئغئ آراجئلارا قول-کؤلە اۇلور. (زۆمر؛ 3) [216] عاراب دیلیندە “شَدّ”؛ “گۆچلۆ باغ” آنلامئندادئر. (مۆفردات) “مۆمین”، آرایا بیر آراجئ قۇیامایاجاغئ ایچین آللاە ایلە باغئ چۇق گۆچلۆدۆر. “مۆشریک”، آرایا آراجئ قۇیاراق، آللاە ایلە ایلیشکییی قۇپاردئغئ ایچین بوراداکی “أشد” کلیمەسینە “صئفاتئ مۆشببهە”، یاعنی دگیشمز اؤزللیک بلیرتن صئفات آنلامئ وریلمیشتیر. [217] “چتین”، آیتتەکی “شدید” کلیمەسینین قارشئلئغئدئر. “شدید”؛ “گۆچلۆ باغلا باغلئ” آنلامئندادئر. آللاە، ورەجگی جزایئ، قولونون سوچونا باغلامئشتئر. (أنعام؛ 160) [218] “تمیز” آنلام وردیگیمیز “طیب” کلیمەسینین کؤک آنلامئ وۆجودون وە دویو اۇرگانلارئنئن لذذت آلدئغئ “تمیز” شەیدیر. (مۆفردات) [219] (مائیدە؛ 104)، (آعراف؛ 28)، (لۇقمان؛ 21) وە (زوحروف؛ 24-22). [220] آیتتە گچن “ینعق” فیعیلینین کؤکۆ قارغانئن اؤتمەسی آنلامئنا دا گلن “نعق” کلیمەسیدیر. (لسان العرب) اۇنون ایچین آنلام بو شکیلدە وریلمیشتیر. [221] سادەجە آقمئش قان حارامدئر، دامارلاردا قالان قان حارام دگیلدیر. (أنعام؛ 145) [222] آللاەتان باشقاسئ آدئنا کسیلدیگی، نت اۇلاراق بیلینمەدیکچە، مۆسلۆمان اۇلمایانلارئن کستیگی وەیا بسملەسیز کسیلن حایوانئن أتی حارام دگیلدیر. عاکسینی گؤسترن نە بیر آیت، نە دە بیر حادیث واردئر. (أنعام؛ 145)، (مائیدە؛ 3) وە (ناحل؛ 115) [223] “گۆناە” آنلامئ وردیگیمیز “أثم”؛ کیشییی صوابتان یاعنی اییلیکلردن اوزاقلاشتئران داورانئش آنلامئندادئر. (مۆفردات) آللاە، “أثم” اۇلاراق تانئملادئغئ هر داورانئشئ حارام سایمئشتئر. (آعراف؛ 33) [224] “قلیل”؛ بیر شەیین “آز اۇلدوغو وەیا گچیجی اۇلدوغو” آنلامئنا گلیر. (مقاییس) [225] “قئیامت”؛ آیاغا قالقما وە قالقئش دەمکتیر. قئیامت گۆنۆ؛ اینسانلارئن ینیدن دیریلیپ قابیرلریندن قالقتئغئ گۆندۆر. [226] “أردم”؛ تۆرکچەدە “ایی اۇلما، آلچاق گؤنۆللۆلۆک، ییگیتلیک، دۇغرولوق، فاضیلت وب. نیتەلیکلرین” گنل آدئدئر. [227] بورادا ایمانئن بش شارطئ سایئلمئش، آلتئنجئسئ اۇلاراق بیلینن “قادرە ایمان” سایئلمامئشتئر. چۆنکی قورئاندا “گلەنکسل آنلامدا؛ قادرە ایمان” یۇقتور. [228] آیتتەکی “الرقاب”، “رقبة” کلیمەسینین چۇغولودور. تۆرکچەدە بونا “بۇیوندوروق آلتئندا اۇلانلار” دەنیر. (تەوبە؛ 60) [229] “قئصاص”؛ ایشلنن سوچ ایلە وریلن جزا آراسئنداکی دنکلیگی، ایفادە أدر. [230] تەوراتتا قئصاص؛ آدام اؤلدۆرمە ایلە بیرلیکتە بۆتۆن یارالاما اۇلایلارئندا، گؤزە گؤز، بورونا بورون، قولاغا قولاق، دیشە دیش شکلیندە یاپئلئردئ. (مائیدە؛ 45) قورئاندا ایسە قئصاص؛ “سادەجە آدام اؤلدۆرمەلردە فارض قئلئنمئشتئر”. بؤیلەجە أسکی حۆکۆملر آللاە طارافئندان حایئرلئسئ ایلە نسحەدیلمیشتیر. (باقارا؛ 106) [231] آیتتە “حۆر = اَلحُر”، “أسیر = اَلعَبد” وە “قادئن = اَلأُنثَی” کلیمەلریندن هر بیری “ألیف-لاملئ” (ال) اۇلاراق آرقا آرقایا ایکی کرە تکرارلانئر. عاراب دیلیندە بو شکیلدە تکرارلانان بو کلیمەلردن بیرینجیسی “جینس”، ایکینجیسی دە “عاهد” ایفادە أدر وە عاینئ شەیی گؤستریر. بو سببلە تاقدیرین شؤیلە یاپئلماسئ زۇرونلودور:
“قاتل الحر بالحر المقتول وقاتل العبد بالعبد المقتول وقاتل الأنثى بالأنثى المقتولة”
حۆرۆ اؤلدۆرن؛ “اؤلدۆردۆگۆ حۆرە قارشئلئق”، أسیری اؤلدۆرن؛ “اؤلدۆردۆگۆ أسیرە قارشئلئق”، قادئنئ اؤلدۆرن؛ “اؤلدۆردۆگۆ قادئنا قارشئلئق” قئصاص أدیلیر.
“تاقدیر” یاعنی جۆملەیە، سؤزۆن آقئشئنا اویغون کلیمە یرلشتیرمە، عاراب دیلینین اۇلمازسا اۇلمازئدئر. آما تاقدیر ایشلمی، هم آیتین “ایچ بۆتۆنلۆگۆنە” هم دە “قورئان بۆتۆنلۆگۆنە” اویغون اۇلماق زۇروندادئر. آیتین ایچ بۆتۆنلۆگۆنۆ ساغلایان “آنا کلیمە”، ایشلنن سوچ ایلە وریلن جزانئن دنکلیگینی ایفادە أدن “قئصاص = القصاص” کلیمەسیدیر. “قئصاصتا”؛ اؤلدۆرۆلنین کیملیگینە باقئلمایاجاغئنئ گؤسترن آیت شودور: “آللاهئن حاقلئ گؤردۆگۆ بیر سبب اۇلمادئقچا اۇنون دۇقونولماز قئلدئغئ جانئ اؤلدۆرمەیین. کیم حاقسئز یرە اؤلدۆرۆلۆرسە اۇنون أن یاقئنئنا (ولیسینە) یتکی ورمیشیزدیر. اۇ دا قاتیلی اؤلدۆرمە ایشیندە آشئرئیا قاچماسئن.” (ایسرا؛ 33) ساواش أسیرلرینین اؤلدۆرۆلمەسی وەیا کؤلەلشتیریلمەسی دییە بیر شەی دە یۇقتور. أسیرلرە یاپئلابیلەجک تک موعاملە؛ اۇنلارئ قارشئلئقسئز وەیا فیدیە قارشئلئغئ سربست بئراقماقتئر. (موحاممد؛ 4)
[232] “ماعروف”؛ عاقلئن وەیا دینین دۇغرو سایدئغئ هر شەیدیر. ضئددئ؛ “مۆنکردیر”. (مۆفردات) [233] عاقئل ایلە قالبین بیرلشمەسینە “لۆب” دەنیر، چۇغولو “ألبابدئر”. (العین) “ساغلام دوروشلو” دییە مئال وردیگیمیز قاورام “لۆب صاحیبلری” آنلامئنا گلن “اولۆل-ألبابدئر”. بونلارئن اؤزللیکلرینی شو آیتتن اؤگرنییۇروز: “سؤزۆ دینلەییپ أن گۆزلینە اویانلار، آللاهئن دۇغرو یۇلدا سایدئغئ کیشیلردیر. ایشتە اولۆل-ألباب اۇنلاردئر. (زۆمر؛ 18) [234] “پایلاشتئرما گؤرەوی” دییە آنلام وردیگیمیز “الوصیة”، نیسا سورەسینین 12-نجی آیتینین سۇنوندا یر آلان “آللاە طارافئندان یاپئلان واصیەتتیر”. (وصیة من اللە) “بو کیتابتا بیلدیریلن پایلار” آنلامئ وریلن کلیمە “المعروف”تور. بو پایلار نیسا سورەسینین 11، 12، 33 وە 176-نجئ آیتلریندە بیلدیریلمیشتیر.
