- قۇجالارئ طارافئندان بۇشانمئش قادئنلارئن دا قورئانداکی حۆکۆملرە (ماعروفا) گؤرە گچیندیریلمە حاقلارئ[344] واردئر. بو، مۆتتاقیلرە ( یانلئشلاردان ساقئنانلارا) یۆکلنمیش بیر گؤرەودیر.
- آللاە سیزە آیتلرینی بؤیلەآچئقلار؛ بلکی عاقلئنئزئ قوللانئرسئنئز.
- اؤلۆم قۇرقوسویلا یورتلارئندان چئقمئش بینلرجە کیشییی گؤزۆندە جانلاندئرماز مئسئن؟ آللاە اۇنلارا: “اؤلۆن!” دەمیش، سۇنرا تکرار دیریلتمیشتی.[345] آللاە اینسانلارا چۇق لۆطوفتا بولونور آما چۇغو اینسان گؤرەوینی یرینە گتیرمز.
- سیز آللاە یۇلوندا ساواشئن. بیلین کی سیزی دینلەین وە بیلن آللاەتئر.
- کیم آللاها گۆزل بیر اؤدۆنچ وریرسە،[346] آللاە اۇنا قات قات فاضلاسئنئ وریر. دارالتان دا آللاەتئر، گنیشلتن دە. ذاتن اۇنون حوضورونا چئقارئلاجاقسئنئز.
- موسادان سۇنرا، ایسرائیل اۇغوللارئنئن اؤندە گلن آداملارئنئ گؤزۆندە جانلاندئرماز مئسئن؟ اۇنلار نبیلرینە: “بیزە بیر کرال گؤرەولندیر دە آللاە یۇلوندا ساواشالئم!” دەمیشلردی. “یا ساواش أمرەدیلیر دە ساواشمازسانئز؟” دەدی. “قایبەدەجک نەییمیز قالدئ کی، آللاە یۇلوندا ساواشمایالئم! هم یورتلارئمئزدان چئقارئلمئشئز هم چۇجوقلارئمئزدان آیرئ دۆشمۆشۆز.” دەدیلر. ایستەدیکلری ساواش اۆزرلرینە فارض قئلئنئنجا، پک آزئ دئشئندا حپسی قاچئوردی. اۇ ظالیملری بیلن آللاەتئر.
- نبیسی اۇنلارا: “آللاە سیزە باشکرال اۇلاراق طالوتو گؤرەولندیردی.” دەدی.[347] “اۇ بیزە ناسئل کرال اۇلابیلیر؟ باشکراللئق اۇندان چۇق بیزیم حاققئمئزدئر. اۇنا فاضلا بیر مال وریلمیش دە دگیل!” دەدیلر. نبی: “اۇنو باشئنئزا آللاە سچتی. اۇنا، بیلگی وە وۆجود باقئمئندان اۆستۆنلۆک دە وردی. آللاە یتکییی، ترجیح أتتیگینە وریر.” دەدی. آللاە ایمکانلارئ گنیش اۇلان وە دائیما بیلندیر.
- نبیسی اۇنلارا دەدی کی: “اۇنا کراللئق وریلدیگینین بلگەسی، سیزە صاندئغئن[348] گلمەسیدیر. ایچیندە راببینیزدن /صاحیبینیزدن سیزی راحاتلاتاجاق بیر شەی، بیر دە موسا وە هارون عائیلەلرینین بئراقتئغئ حاطئرالار اۇلاجاق وە اۇنو ملکلر تاشئیاجاقتئر. أگر اینانئیۇرسانئز بوندا سیزین ایچین گرچک بیر آیت /گؤسترگە واردئر.
- طالوت عاسکرلرییلە بیرلیکتە آیرئلئنجا دەدی کی: “آللاە بیر ائرماقلا سیزی آغئر ایمتیحاندان گچیرەجکتیر. کیم اۇندان ایچرسە بندن دگیلدیر، کیم دە ییەجگینە بیلە قاتمازسا[349] بندندیر. آما ألییلە بیر آووچ آلان آلابیلیر.” سۇنرا پک آزئ دئشئندا حپسی اۇندان ایچتیلر. اۇ وە برابریندەکی مۆمینلر ائرماغئ گچینجە شؤیلە دەدیلر: “بوگۆن جالوتا وە عاسکرلرینە قارشئ قۇیمایئ گؤزە آلاجاق دورومدا دگیلیز.” آللاهئن حوضورونا چئقاجاقلارئ اینانجئندا اۇلانلار ایسە شؤیلە دەدیلر: “نیجە کۆچۆک بیرلیکلر، آللاهئن ایذنییلە بۆیۆک بیرلیکلری آلت أتمیشتیر. آللاە صابرەدنلرین (دیرنچلی اۇلانلارئن) یانئندادئر.”
- جالوت وە اۇردوسونون قارشئسئنا چئقتئقلارئندا شؤیلە دوعا أتتیلر: “أی راببیمیز /صاحیبیمیز! بیزە بۆیۆک بیر دیرنمە گۆجۆ ور! ساغلام بیر دوروش گؤسترمەمیزی ناصیب أیلە! کافیرلر تۇپلولوغونا قارشئ بیزە یاردئم أت!”
- سۇنرا آللاهئن ایذنییلە اۇنلارئ ینیلگییە اوغراتتئلار. داوود، جالوتو اؤلدۆردۆ. آللاە، اۇنا کراللئق وە حیکمت[350] وردی؛ گرکلی گؤردۆگۆ هر شەیی اؤگرتتی. آللاە اینسانلارئن بیر قئسمئیلا دیگرلرینی أنگللەمزسە، یریۆزۆندە دۆزن بۇزولور. نەیسە کی آللاە هرکسە لۆطوفتا بولونماقتادئر.
- بونلار آللاهئن آیتلریدیر. اۇ، بونلارئ سانا تۆم گرچکلری ایچرەجک شکیلدە سئرالئیۇر.[351] سن دە اۇنون ألچیلریندنسین.
- ایشتە ألچیلر! اۇنلاردان کیمینی کیمینە اۆستۆن قئلدئق. آللاە کیمییلە قۇنوشتو، کیمینی بیرقاچ باساماق یۆکسلتتی. مریمین اۇغلو عیسایا دا آچئق بلگەلر وردی وە اۇنو قوتسال روح ایلە دستکلەدی.[352] آللاە ترجیحی (اینسانلارا بئراقمایئپ) کندی یاپسایدئ، سۇنراکیلر اۇ آچئق بلگەلر گلدیکتن سۇنرا بیربیرلرییلە ساواشامازلاردئ. آما آیرئلئغا دۆشتۆلر؛ کیمی اینانئپ گۆوندی، کیمی آیتلری گؤرمزلیکتە دیرندی (کافیر اۇلدو). أوت، ترجیحی آللاە یاپسایدئ (اینسانلارا ترجیح حاققئ ورمەسەیدی)، بیربیرلرییلە ساواشامازلاردئ. آما آللاە دیلەدیگینی یاپار.[353]
- مۆمینلر! سیزە رئزئق اۇلاراق وردیگیمیز شەیلردن حایرا حارجایئن. بونو؛ آلئشوریشین، دۇستلوغون وە شفاعاتین اۇلمایاجاغئ گۆن گلمەدن یاپئن![354] بونلارئ گؤرمەمکتە دیرننلر ظالیملردیر (یانلئشلار ایچیندە اۇلانلاردئر).
- آللاە، کندیسیندن باشقا ایلاە اۇلمایاندئر. دائیما دیریدیر، سۆرکلی ایشینین باشئندادئر؛ اۇنو نە اویوقلاما، نە دە اویقو توتار! گؤکلردە وە یردە اۇلان هر شەی اۇنوندور. اۇندان ایذینسیز، اۇنون قاتئندا کیم بیرینە شفاعات أدەبیلیر؟[355] اۇ، اۇنلارئن اؤنلریندە اۇلان[356] وە آرقالارئندا قالان نە وارسا حپسینی بیلیر. آما اۇنلاردان هیچبیری، اۇنون بیلگیسیندن اۇنون ایمکان وردیگی قادارئ دئشئندا بیر شەی قاورایاماز. حاکیمیەتی، گؤکلری دە قاپسار، یری دە. بو ایکیسینی قۇروماق اۇنا زۇر گلمز. اۇ یۆجەدیر، بۆیۆکتۆر.[357]
- دیندە هیچبیر زۇرلاما اۇلاماز؛[358] دۇغرولار ایلە یانلئش قورغولار بیربیریندن اییجە آیرئلمئشتئر. کیم طاغوتلارئ[359] تانئماز دا آللاها اینانئپ گۆونیرسە، قۇپماسئ ایمکانسئز أن ساغلام قولپا یاپئشمئش اۇلور. هر شەیی دینلەین وە بیلن آللاەتئر.
- اینانئپ گۆوننلرین أن یاقئنئ /ولیسی[360] آللاەتئر؛ اۇ، اۇنلارئ قارانلئقلاردان آیدئنلئغا چئقارئر. کافیرلرین أن یاقئنلارئ /ولیلری ایسە طاغوتلاردئر؛[361] اۇنلارئ آیدئنلئقتان چئقارئپ قارانلئقلارا سۇقارلار. اۇنلار اۇ آتشین أهالیسیدیر، اۇرادا اؤلۆمسۆز اۇلاراق قالاجاقلاردئر.
- آللاە کندیسینە بیر حۆکۆمدارلئق ورمیش دییە، راببی /صاحیبی حاققئندا ایبراهیم ایلە تارتئشان کیشییی گؤزۆندە جانلاندئرماز مئسئن؟ ایبراهیم: “بنیم راببیم /صاحیبیم هم حایات ورن هم دە اؤلدۆرندیر!” دەدیگیندە اۇ: “بن دە یاشاتئرئم، بن دە اؤلدۆرۆرۆم!” دەمیشتی. ایبراهیم: “آللاە، گۆنشی دۇغودان گتیریر، حایدی سن دە باتئدان گتیر!” دەیینجە، کافیرلیک أدن (آیتلری گؤرمزلیکتە دیرنن) اۇ کیشی شاشقئنا دۇنمۆشتۆ. آللاە، یانلئشلار ایچیندە اۇلان بیر تۇپلولوغو یۇلا گتیرمز.
- شو کیشییی دە گؤزۆندە جانلاندئرماز مئسئن؟ (دووارلارئ) تاوانلارئنئن اۆستۆنە چؤکمۆش بیر کنتە اوغرامئشتئ دا: “آللاە بورایئ اؤلۆمۆندن سۇنرا ناسئل دیریلتەجک؟” دەمیشتی. آللاە اۇنو یۆز یئل سۆرەیلە اؤلدۆردۆ، سۇنرا دیریلتتی. “نە قادار قالدئن؟” دییە سۇردو. “بیر گۆن قالدئم، بلکی بیر گۆندن دە آز!” دەدی. آللاە دەدی کی: “یۇق، تام یۆز یئل قالدئن! ییەجگینە وە ایچەجگینە باق، هیچ بۇزولمامئش! بیر دە أشگینە باق! بو، سنی اینسانلارا بیر آیت (بیر موعجیزە) یاپماق ایچیندیر. شیمدی دە (أشکتن قالما) کمیکلرە باق، یردن ناسئل قالدئراجاغئمئزئ، سۇنرا ناسئل أتە بۆرۆندۆرەجگیمیزی گؤر!” بونلارئ آچئق آچئق گؤرۆنجە شؤیلە دەدی: “شیمدی بیلییۇروم کی آللاە هر شەیە بیر اؤلچۆ قۇیار.[362]
- بیر گۆن ایبراهیم دەدی کی: “راببیم! اؤلۆلری ناسئل دیریلتتیگینی بانا گؤستریر میسین؟” آللاە: “یۇقسا اینانمادئن مئ؟” دەدی. (ایبراهیم:) “حایئر، ایناندئم دا، قالبیمین تاطمین اۇلماسئ (ایچیمین یاتئشماسئ) ایچین!” دەدی. (آللاە:) “اؤیلەیسە دؤرت قوش توت، کندینە آلئشتئر، سۇنرا (کس، پارچالا وە) هر داغئن اۆستۆنە اۇنلارئن هر بیریندن بیرەر پارچا قۇی. داحا سۇنرا اۇنلارئ چاغئر؛ بۆتۆن گۆچلرییلە سانا گلەجکلردیر. شونو بیل کی، دائیما اۆستۆن اۇلان وە دۇغرو قارارلار ورن آللاەتئر.” دەدی.
——————————————————————
[344] بۇشانمئش قادئنلارئن گچیندیریلمە حاققئ عیددت سۆرەسینین سۇنوندا بیتر. (باقارا؛ 228) وە (طالاق؛ 6) [345] بو آیتتە موحتملن فیرعاوونون ظولمۆندن قاچاراق مئصئردان چئقان ایسرائیل اۇغوللارئ آنلاتئلماقتادئر. باقارا سورەسینین 56-نجئ آیتیندە گچن “اؤلمەنیزین آردئندان یینە دە سیزی قالدئرمئشتئق کی گؤرەوینیزی یرینە گتیرەسینیز” ایفادەسی دە بونو دستکلەمکتەدیر. زیرا بو اؤلۆپ ینیدن دیریلمە اۇلایئ مئصئردان چئقئش حادیثەسینین همن عاقابیندە گرچکلشمیشتی. [346] “قرض” عارابچادا “کسمک” آنلامئندادئر. آیتتە گچن “گۆزل بیر اؤدۆنچ”؛ “کندی مالئندان کسیپ ورمک، اینفاق أتمک” آنلامئندادئر. کیمسەدن بیر قارشئلئق بکلەمەدن آللاە رئضاسئ ایچین اینفاق أدنلرە آللاە قات قات فاضلاسئنئ ورەجکتیر. (باقارا؛ 261)، (حادید؛ 11 وە 18)، (تغابون؛ 17) وە (مۆززممیل؛ 20)
آللاها اؤدۆنچ ورمە ایفادەسی تەوراتتا دا گچر: “یۇقسولا جؤمرد داورانان راببە اؤدۆنچ ورمیشتیر؛ قارشئلئغئنئ دا راب اۇنا اؤدەیەجکتیر. (19:17)
[347] تەوراتتا، بورادا سؤزۆ گچن نبینین ساموئل، کرال اۇلاراق آتانان کیشینین دە سائول اۇلدوغو ایفادە أدیلیر. [348] اۇن أمرین یازئلئ اۇلدوغو لەوحالارئن موحافاظا أدیلدیگی عاهید صاندئغئ. بو صاندئق موسا (ع) طارافئندان بیذذات راببیمیزین أمرییلە یاپئلمئشتئر: “آکاسیا آغاجئندان بیر صاندئق یاپسئنلار. بۇیو ایکی بوچوق، أنی وە یۆکسکلیگی بیرەر بوچوق آرشئن اۇلسون. ایچینی دە دئشئنئ دا صاف آلتئنلا قاپلا. چەورەسینە آلتئن پرواز یاپ. دؤرت آلتئن حالقا دؤکۆپ دؤرت آیاغئنا تاق. ایکیسی بیر یاندا، ایکیسی اؤبۆر یاندا اۇلاجاق. آکاسیا آغاجئندان سئرئقلار یاپئپ آلتئنلا قاپلا. صاندئغئن تاشئنماسئ ایچین سئرئقلارئ یانلارداکی حالقالارا گچیر. سئرئقلار صاندئغئن حالقالارئندا قالاجاق، چئقارئلمایاجاق. آندلاشمانئن تاش لەوحالارئنئ سانا ورەجگیم. اۇنلارئ صاندئغئن ایچینە قۇی!” (چئقئش؛ 10-16) [349] سو، آغئزدا چیگنن بیر شەیە قاتلئنجا “طاعام” یاعنی “ییەجگین بیر پارچاسئ” اۇلور. (مۆفردات) [350] دۇغرو قارار آلما قابیلیەتی. [351] “ایلتیفات”؛ باق. (باقارا؛ 49) دیپنۇتو. [352] “ایلتیفات”؛ باق. (باقارا؛ 49) دیپنۇتو. [353] بورادا آللاهئن ایرادەسی ایلە مشیئتی آراسئنداکی فارق گؤستریلمیشتیر. آللاهئن ایرادەسی، بیر شەیین اۇلماسئنئ ایستەمەسی، مشیئتی ایسە ایرادەسینین آرقاسئندان “اۇل!” أمرینی ورمەسیدیر. (یاسین؛ 82) “اۇل!” أمرینی ورمەمیشسە، ایرادەسی گرچکلشمەیەبیلیر. (نیسا؛ 27-26) آللاە اینسانلارئ ایمتیحان أتتیگی ایچین، اۇنون ایمتیحانلا ایلگیلی ایرادەسی، قولون دا عاینئ شەیی ایرادە أدیپ یاپماسئ ایلە مشیئتە دؤنۆشۆر. (تکویر؛ 29-26) [354] “شفاعات”؛ “بیرینە أشلیک أتمک وەیا آرقا چئقماقتئر.” (مۆفردات) وە (العین) دۆنیادا اینسانلار بیربیرلرینە شفاعات أدەبیلیر، یاعنی آرقا چئقئپ دستک اۇلابیلیرلر؛ (نیسا؛ 85) آما ماحشر گۆنۆ کیمسە کیمسەیە شفاعات أدەمز. (باقارا؛ 254) وە (اینفیطار؛ 19-17) جننتە گیتمیش بیری، شیرک گۆناهئ ایلە دگیل دە دیگر گۆناەلارئندان دۇلایئ جهننمە گیریپ جزاسئنئ چکمیش اۇلان بیر یاقئنئنا، آللاهئن اۇنایئ ایلە شفاعات أدەبیلیر یاعنی اۇنو یانئنا آلابیلیر. (آعراف؛ 49-46)، (مریەم؛ 87-86) وە (طور؛ 21) آللاهئن اۇنایئ اۇلمادان شفاعات اۇلماز. (باقارا؛ 255)، (طاها؛ 109)، (سجدە؛ 4) وە (سبە؛ 23) [355] آللاەتان باشقاسئنئن شفاعات یتکیسی اۇلمادئغئ ایچین (أنعام؛ 51)، (سجدە؛ 4) وە (زۆمر؛ 44-43) شفاعاتی اۇنون یتکی ورەجگی کیشیلر یاپابیلیرلر. آحیرتتە کیمیلری دۇغرودان جنتتە گیدەجکلردیر. بونلار، بۆیۆک گۆناەلار ایشلەمەدیکلری (نیسا؛ 31) وە (نجم؛ 32-31) وەیا صاوابلارئ گۆناەلارئندان فاضلا اۇلدوغو ایچین (آعراف؛ 8) وە (قاریعا؛ 7-6) جهننمین حئشئرتئسئنئ داحی دویمایاجاقلاردئر. (أنبیا؛ 103-101) بیلەرک شیرک گۆناهئ ایشلەمەدیگی حالدە (آلی عیمران؛ 105-106) وە (نیسا؛ 116-115) گۆناهئ صاوابئندان فاضلا اۇلانلار ایسە جهننمدە جزالارئنئ چکتیکتن سۇنرا (قاریعا؛ 11-8) جننتە گیرەجکلردیر. (مریەم؛ 72-68) جننت ایلە جهننم آراسئندا بیر سور اۇلاجاقتئر. (حادید؛ 15-12) سورون یۆکسک یرلری آعرافتئر. (فاحرددین رازی)جننتە گیدنلر اۇرادان جهننمە باقابیلەجکلردیر. (صاففات؛ 59-50) آعراف اۆزریندە، هرکسی یۆزلریندن تانئیان دگرلی شاحصیەتلر اۇلاجاقتئر؛ (آعراف؛ 46) چۆنکی اۇ گۆن کافیرلرین یۆزۆ قارا، مۆمینلرینینکی آق اۇلور. (آلی عیمران؛ 107-106) آللاهئن، شفاعاتتن یارارلانما حاققئ وردیکلری، یۆزلری آق اۇلانلاردئر. (مریەم؛ 87) اۇنلارا کیمین شفاعات أدەجگینی دە آللاە بلیرلەیەجکتیر. (طاها؛ 109) وە (سبە؛ 23) بونلار، شفاعاتتن سۇنرا جننتە گیرەجکلر (آعراف؛ 49-46) وە اۇراداکی یاقئنلارئنئن یانلارئنا یرلشتیریلەجکلردیر. (طور؛ 21)
[356] اؤنلریندە اۇلان، اۇ آندا وار اۇلاندئر. (سبە؛ 9)، (یاسین؛ 9) وە (حادید؛ 12) [357] بو آیتلر، باعضئ تاصاووفی وە فلسفی آقئملارئن واحدتی وۆجود، واحدتی شوهود گیبی گؤرۆشلرینی رددەتمکتەدیر. (باقارا؛ 164)، (آلی عیمران؛ 190)، (أنعام؛ 99)، (یونوس؛ 6 وە 101)، (راعد؛ 2)، (روم؛ 8)، (جاثیە؛ 13-12) وە (نوح؛ 17-15) [358] ایمانئن تملی قالب ایلە “تاصدیقتیر”. اۇراسئ اینسانئن أن حۆر اۇلدوغو یردیر. بو سببلە هیچ کیمسە بیر اینانجئ قابولە زۇرلاناماز. قالبتن یاپئلمایان نیەت گچرسیز اۇلدوغوندان، زۇرلا عیبادت دە اۇلماز. (ناحل؛ 106) [359] “طاغوت”؛ حاددینی آشماقتا ایلری گیدن اینسان وە جین شەیطانلارئدئر. بونلار، یۇلدان چئقماقلا قالماز، آیتلری یا یۇق سایاراق یا دا آنلاملارئنئ بۇزاراق باشقالارئنئن دا حاددینی آشماسئنا سبب اۇلورلار. (باقارا؛ 257)، (نیسا؛ 50، 60 وە 76)، (مائیدە؛ 60)، (ناحل؛ 36) وە (زۆمر؛ 17) [360] “ولی” کلیمەسی ایچین باق. (باقارا؛ 107) دیپنۇتو. [361] آللاە، اۇنلارا سینیر اوچلارئندان دا یاقئندئر، (قاف؛ 16) آما اۇنلار طاغوتلارئ کندیلرینە داحا یاقئن گؤرۆرلر. طاغوت ایچین آیرئجا باق. (باقارا؛ 256) دیپنۇتو. [362] قودۆستەکی مسجیدین (بەیتۆلماقدیسین) ایلک یئقئلئشئندان سۇنرا، (ایسرا؛ 5) بوحتونناصر یاهودیلری بابیلە سۆرگۆن أتتی. میلاددان اؤنجە 539 یئلئندا بابیلی فتحەدن پرس کرالئ کۇرش؛ عۆذەیر، نهەمیا وە دیگرلرینی مسجیدی ینیدن اینشا أتمەلری ایچین گری گؤندردی. عۆذەیر قودۆسۆ گؤرۆنجە: “آللاە بو کنتی اؤلۆمۆندن سۇنرا ناسئل جانلاندئراجاق؟” دەدی. آللاە دا اۇنو اؤلدۆردۆ وە یۆز یئل سۇنرا تکرار دیریلتتی.بو آرادا مسجید، داریوسون کراللئغئنئن ایکینجی یئلئندا اینشا أدیلمیشتی. عۆذەیر، 2-نجی آرتاشاستانئن کراللئغئنئن یدینجی یئلئنئن بشینجی آیئندا یاعنی میلاددان اؤنجە 437 یئلئندا قودۆسە واردئ. بو، اۇنون قودۆسە ایکینجی وارئشئ ایدی. ایلک وارئشئ ایلە ایکینجیسی آراسئنداکی 100 یئللئق سۆرەدە آللاە “اۇنو اینسانلارا بیر موعجیزە یاپماق ایچین” اؤلدۆرمۆش وە تکرار دیریلتمیشتی.
