ایسلام ناظارئندا ایمان حانگی اؤلچۆدە اؤنم تاشئیۇرسا، عامل دە اۇ اؤلچۆدە اؤنم تاشئماقتادئر. آللاە قاتئندا آحلاق حانگی اؤلچۆدە بیر دگر تاشئیۇرسا، سیاست دە اۇ اؤلچۆدە بیر دگر تاشئماقتادئر. ایلاهی سیستم ایچریسیندە هیچبیر عونصور تک باشئنا بیر آنلام ایفادە أتمەمکتەدیر. گچمیشتن فارقلئ اۇلاراق گۆنۆمۆزدە ایسلامئن سیاسال تکلیفلرینین دە مۆسلۆمانلارئن گۆندمینە قازاندئرئلمئش اۇلماسئ، کافیرلر وە مۆنافئقلار اۆزریندە اۇلدوغو قادار، مۆسلۆمان اۇلاراق تانئنان گلەنکچی وە گؤرەنکچی عونصورلار اۆزریندە دە درین بیر حۇشنودسوزلوغون دۇغماسئنا نەدن اۇلموشتور. بوگۆن آچئقچا گؤرۆلەبیلەجگی اۆزرە، کافیرلر ایسلامئن سیاسی بۇیوتو قۇنوسوندا آشئرئ بیر دویارلئق وە دیققات گؤسترمکتەدیرلر. مۆسلۆمانلارئن ایسلامئن سیاسال سؤیلمینە یؤنەلیک ایلگیلرینین آرتماسئ، حاکیم سیاسال دۆزنلری، مۆسلۆمانلار عالەیهیندە اؤنلملر آلمایا سەوق أتمکتەدیر.
ایسلامئن سیاسال وە تۇپلومسال شیعارلارئنئ آچئقلاماسئنئن مۇدرن تۇپلوملاردا ایرتیجاع شکلیندە ترجۆمە أدیلمەسی آرتئق بیر گلەنک حالینە گلمیشتیر. مۆسلۆمانلارئن ایسلامئن سیاسال سؤیلمییلە دە ایلگیلنمەیە باشلاماسئیلا، مۆسلۆمان کؤکنلی حالقلارا واضعیەت أدن، منفاعاتلری گرکتیردیگی زامان مۆسلۆمانلئغئ کیمسەیە قاپتئرمایان باغئملئ سیاسال ایقتیدارلار، کسینلیکلە بیر ایسلامی سیاسال دۆزنە گچیلمەیەجگینە دائیر أمپریالیستلرە گۆونجە اۆزرینە گۆونجە ورمکتەدیر.
ایسلامئن هر آلانا یؤنەلیک هر تکلیفی، آللاهئن حۇشنودلوغونو قازانما آماجئنا یؤنەلیکتیر. قوللوق هر آلاندا ایلاهی ایرادەنین تجللیسی یۇلوندا سۆرکلی بیر اوغراشئ گرکتیرمکتەدیر. هر سۇروملولوغون أنگین بیر ایچتنلیکلە بیرەیسل وە تۇپلومسال بۆنیەنین هر حۆجرەسینە یانسئتئلماسئ زۇرونلودور.
ایسلام مۆمینلرین هم روحانی هم دە جیسمانی حایاتئ عاینئ اؤلچۆلرلە دۆزنلەمەلرینی ایستەمکتەدیر. بیر موواححیدین حایاتئندا میستیسیزمە واران بیر روهبانلئغا یر وریلمەدیگی گیبی ماتریالیزمە واران بیر دۆنیاجئلئغا دا یر وریلمەمیشتیر. اینسانئن ایچ دۆنیاسئنئ أن مۆکممل بیچیمدە دۇقویان ایسلام، دئش دۆنیاسئنئ دا عاینئ مۆکممللیکتە دۇقوماقتادئر. ایسلام هر آلاندا کندیسینی گرچکلشتیرەبیلەجک بیر مۆکممللیگین آدئدئر. آنجاق بو مۆکممللیک مۇدرن زامانلاردا چۇق اؤزل آلانلاردا حاطئرلانماقتادئر. طاریقاتلار، مۆسلۆمانلارا تۇپلومسال حایاتئن ایچریسیندە ناسئل داوراناجاقلارئنئ دگیل، تککەلردە ناسئل داوراناجاقلارئنئ اؤگرتییۇرلار. طاریقاتلار باغلئلارئنا؛ کافیرلر، مۆرتدلر، مۆفسیدلر وە مۆنافئقلار قارشئسئندا ناسئل داورانمالارئ گرکتیگینی دگیل، شەیحلری قارشئسئندا ناسئل داوراناجاقلارئنئ اؤگۆتلەمکتەدیر. طاریقاتلار باغلئلارئنا ناسئل دۇغرولاجاقلارئنئ دگیل دە ناسئل أگیلەجکلرینی، ناسئل قۇنوشاجاقلارئنئ دگیل دە ناسئل سوساجاقلارئنئ، مەیدانلارا ناسئل چئقئلماسئ لازئم گلدیگینی دگیل دە گیزلیلردە ناسئل ساقلانئلماسئ لازئم گلدیگینی آنلاتماقتادئرلار.
ایسلاما یۇنلتیلن ألشتیری وە سالدئرئلارئن هیچبیر جیددی وە توتارلئ دایاناغئ یۇقتور. ایسلاما یؤنلتیلن سالدئرئلار، بۆتۆنۆیلە ایدئۇلۇژیک چرچیوەلی سالدئرئلاردئر. مۇدرن ایدئۇلۇژیلر وە مۇدرن ایدئۇلۇگلار نیفاقئن، هم دە قوروملاشمئش نیفاقئن تاریحتەکی أن یتکین تمثیلجیلریدیر. نیفاقئن گۆنۆمۆزدە اۇلدوغو قادار باشارئلئ سۇنوچلار آلدئغئ گؤرۆلمەمیشتیر. مۇدرن ایدئۇلۇژیلرین اینسان وە چەورەسییلە ایلگیلی بۆتۆن دۇغال دنگە وە دگرلری یئقتئغئ، زامان وە مکانئ بۆتۆنۆیلە بلیرسیزلیگە ترک أتتیگی بیر دؤنمدە، کندی حایاتی سۇرونلارئنئ بیر طارافا بئراقاراق دیققاتلری، ایسلاما قارشئ اویارماسئ عیبرتلە ایزلنمەسی گرکن بیر اۇلایدئر.
عازیز ایسلام، روحانی حایاتئن دا فیزیکی حایاتئن دا سئنئرلارئنئ ناصلارلا بلیرلەمیش بولونماقتادئر. تەوحیدی بۆتۆنلۆک ایچریسیندە هر دیسیپلین آنجاق ناصلارئن ائشئغئندا بیر عوضویەت قازانئر. مۆسلۆمانلار ناصلارا راغمن بیر یاپئلانمایا گیدەمزلر. بؤیلە اۇلدوغو حالدە بوگۆن تمل ایسلامی ایلکەلرین یرینی بؤلگەسل گؤرەنکلر آلمئش بولونماقتادئر. بؤلگەسل گؤرەنکلرە گؤرە سۆرن دینی حایاتئن نە أمپریالیزملە نە سؤمۆرگەجیلیکلە نە ظولۆملە نە عیصیانلا نە دە طوغیانلا اوزاقتان وە یاقئندان بیر ایلگیسی بولونماقتادئر. أمپریالیزم سۆرمکتە، سؤمۆرۆ سۆرمکتە، ظولۆم سۆرمکتە، عیصیان وە طوغیان سۆرمکتە، بۆتۆن بونلارئن یانئندا بونلاردان کسینلیکلە بیر راحاتسئزلئق دویمایان گؤرەنکلرە دایالئ دینی حایات دا سۆرمکتەدیر.
نیتەلیگی نە اۇلورسا اۇلسون، سئنئرلارئ وە فۇنکسیۇنلارئ ناصلارلا بلیرلنمەین هرحانگی بیر گرچکلیک ایسلاما نیسبت اۇلوناماز. موواححیدلر اۇلاراق، تاریحین حالن ایچریسیندە بولوندوغوموز ذیللتلی گچیتیندە، تەوحیدی بیر عوضویەت قازانماق ایستییۇرساق کندیمیزی بۆتۆن ایمکانلارئمئزلا ایسلاما آداماق دوروموندایئز. ایسلام بۆتۆن زامانلار بۇیونجا آقئپ دوران بیر آکتیویتەنین، بیر دینامیزمین آدئدئر. مۆسلۆمانلارئن أورنسل بیر یاپئلانمایئ گرچکلشتیرەبیلەجک بیر دگیشیم سۆرجینە ایحتیاجلارئ واردئر. أورنسل بیر قاورایئش وە أورنسل بیر دایانئشما بیلینجی، مۆسلۆمانلارئن پک چۇق سۇرونونو چؤزەبیلەجک بیر اۇلغودور. تەوحیدی بیر آکتیویتەنین، تەوحیدی بیر دینامیزمین ینیدن یۆرکلریمیزدن حایاتا دۇغرو بیر یۇل بولماسئ ایچین ایسلامئ دۆزنلی بیر عیبادت آقئشئ ایچریسیندە یۆکلنمەمیز گرکمکتەدیر.
گۆنۆمۆزدە مۆسلۆمانلار، ایدئۇلۇژیک مۇدرنیزمین ناظارئندا زامانئن وە مکانئن دئشئنا چئقارئلماسئ گرکن سۆرۆلر اۇلاراق گؤرۆلمکتەدیر. بو طاورئن ماهیەتینی قاورایاراق گرچک بیر کیملیک وە کیشیلیک آرایئشئنئ سۇموت اوغراشلارا دؤنۆشتۆرن تۇپلولوقلار، اولوسلاراۆستۆ أگەمنلر طارافئندان شیددتلە جزالاندئرئلماق ایستنمکتەدیر. ایسلامئن تەوحیدی بیر عوضویەت قازانماسئنا مۇدرنلرین آصلا تاحاممۆلۆ یۇقتور.
دین بۆتۆنۆ ایچریسیندە، بیر عیبادت بیلینجییلە یۆکلنمەمیز گرکن بۆتۆن سۇروملولوقلارئمئز، حایاتئمئزئ تەوحیدی بیر چیزگی اۆزریندە یؤنلندیرمە وە دگیشتیرمە آماجئ تاشئماقتادئر. اینسانئن دگیشمەسی، زامانئن وە مکانئن دگیشمەسی، مۆمینلرین ایسلاما بۆتۆنۆیلە گۆونمەلرییلە ایلگیلی بیر اۇلایدئر. مۆسلۆمانلار ایسلاما اۇلان گۆونلرینین سارسئلمئش اۇلماسئ نەدنییلە لائیک قوروملاشما بیچیملرینین شمسیەسی آلتئندا دین حیذمتی ورمەیە چالئشماقتادئر. صاف وە اؤزگۆن بیر یاپئلانمانئن أساسئنئ ایسلامئ بۆتۆن عونصورلارئیلا قوشاتان بیر بیلینچ ساغلایابیلیر.
ایسلام مۆسلۆمانلاردان قالئجئ اۇرتاقلئقلار قورمالارئنئ ایستەمکتەدیر. بو اۇرتاقلئقلار یۇلویلادئر کی، کۆفرۆن هر تۆر سالدئرئسئنا قارشئ قۇنولابیلەجکتیر. باشقالارئیلا پایلاشئلمایان ایمکانلار، آللاهئن اۆزریندن برەکتی قالدئردئغئ ایمکانلاردئر. سەوگیدە، آجئدا، اؤزلمدە، دویارلئق وە بیلینچتە، ماددی یا دا ماعنوی هر تۆر ایمکاندا اۇرتاقلئق، هر تۆر ریا وە پرۇپاگاندا عونصوروندان آرئنمئش بیر اۇرتاقلئق، ایسلامئن أن آنلاملئ شیعارلارئنداندئر. کؤکتنجی بیر دگیشیم ایچین هر آلاندا سۇیوت دگیل، سۇموت اۇرتاقلئقلارا ایحتیاجئمئز واردئر.
مۆسلۆمانلار آراسئندا فیعیلی اۇرتاقلئقلار قورابیلمک ایچین ایسلامی هر یۆکۆملۆلۆگۆ گؤنۆللۆ اۇلاراق اۆستلنەبیلەجک، هر یۆکۆملۆلۆگۆ بیر سفربرلیک دویغوسو ایچریسیندە سۇنوچلاندئرابیلەجک یۆرکلرە ایحتیاجئمئز واردئر.
آتاسۇی مۆفتۆاۇغلو
دۆشۆنۆر-یازار
