اینسان؛ قۇنوشان، آنلایان، حاققئ وە حاقلئیئ آیاقتا توتان، ماظلوما صاحیب چئقان، ظالیمدن یۆز چەویرن، مدەنیەتلر اینشا أدندیر. دۇسدۇغرو اۇلما یۇلوندا قارارلئ اۇلاندئر.
اینسان قالما یارئشئنئ اؤنجە کندیمیزلە یاپارئز. ایچیمیزدە غورور، کیبیر، بنجیللیک وە کندینی یترلی گؤرمەیە چالئشانا شەیطانی اۇلغولار واردئر. جین طائیفەسیندن اۇلان ایبلیس اؤرنگی، بو کؤتۆ حاصلتلرینە ینیلنین بو دۆنیاداکی عاقئبتینی گؤزلر اؤنۆنە سرمکتەدیر. (آعراف سورەسی؛ 18-12)
اینسانئن آرزولارئ، قۇرقولارئ، حایاللری، قایبەتمە قۇرقولارئ گرچگی گؤرمەیە أنگلدیر. راببیمیز آعراف سورەسینین 175-نجی آیتیندە، اۇ کیشینین شەیطانئن تاعقیبچیسی اۇلدوغونو عیبرتلە اۇقومامئزئ ایستەمکتەدیر. دوام أدن آیتلردە دە بونون سببینی شو شکیلدە دیلیمیزە دؤکمۆشتۆر:
دیلەسەیدیک ألبتتە اۇنو بو آیتلر سایەسیندە یۆکسلتیردیک. فاقاط اۇ، دۆنیایا ساپلاندئ وە هوەسینین پشینە دۆشتۆ. اۇنون دورومو طئبقئ کؤپگین دورومونا بنزەر؛ اۆستۆنە وارسان دا دیلینی چئقارئپ سۇلور، بئراقسان دا دیلینی چئقارئپ سۇلور. ایشتە آیتلریمیزی یالانلایان قاومین دورومو بؤیلەدیر. قئصصایئ آنلات بلکی دۆشۆنۆرلر. (آعراف سورەسی؛ 176)
دۆشۆنمک ألبتتە اینسانا حاص بیر فاعالیەتتیر.
پکی، اینسان نەدن دۆشۆنمۆیۇر؟
عاجابا اینسانئ أنگللەین نەلردیر؟
اینسانئ أنگللەین ألبتتە آیتی کریمەنین بلیرتتیگی گیبی دۆنیایا ساپلانماق وە هواسئنئن پشینە دۆشمکتیر. مال وە ثروت توتقوسو، گۆچ وە ایقتیدار آرزوسو، تۇپلومسال دئشلانما وە حۇرلانما قۇرقوسو، ایعتیبار قایبئنئن یاشانماسئ ترددۆدلری، تۇپلومدا یرلشیک آنلایئشلار وە گلەنکلر، حاکیم گروپلارئن باسقئلارئ وس…
اؤنجەلیکلە اینسان؛ اینسانئن نە اۇلدوغونو، نەیە وە ناسئل ایناناجاغئنئ، ایستکلرینین وە ایحتیاجلارئنئن نە اۇلدوغونو، ایلگیسینین وە یتەنکلرینین نەلر اۇلدوغونو کشفەتمکلە ایشە باشلاماق زۇروندادئر. عاکسی تاقدیردە موتسوز وە حوضورسوز اۇلمایا ماحکومدور.
گۆنۆمۆز اینسانئنئن آنتیدپرسان عیلاجلارلا گۆنلرینی تاماملادئقلارئنئ، گجەلریندە دە اویقو عیلاجلارئ ایلە اویودوقلارئنئ گؤز اؤنۆنە آلئرساق، نە قادار دا بدباحت اۇلدوغونو گؤرەبیلیریز. حالبوکی جنابئ حاق اینسانئ “موتسوز اۇلسون” دییە یاراتمامئش، بو دۆنیایئ دا بونجا گۆزللیکلرلە سببسیز سۆسلەمەمیشتیر.
گۆنۆمۆز اینسانئ هر شەیە دۇیموش، بیرەیسللشەرک بن مرکزلی یاشار حالە گلمیشتیر. بوندان دۇلایئ بیر آرایئشئن ایچینە گیرمیش وە کندینە ساحتە ایلاهچئقلار أدینمیشتیر. اۇیسا هر شەیی یاراتانئن، یرین وە گؤکلرین تک صاحیبینین، هر شەیە گۆجۆنۆن یتنین داحی کندیسینین تک صاحیبینین آللاە اۇلدوغونو غایت ایی بیلملیدیرلر.
بو بیلگینین کندیسینە بیرچۇق سۇروملولوق گتیردیگینین، گۆندە بش دفعا رۆکوع وە سجدە أتمەسی وە قازانجئندان ایحتیاجئ اۇلانلارا ورمەسی گرکتیگینین، یاپتئقلارئنئن قارشئلئغئنئ هم بو دۆنیادا هم دە آحیرتتە موحاققاق گؤرەجگینین، کندیسی ایچین ایستەدیگینی باشقاسئ ایچین دە ایستەمەدن ایی اۇلامایاجاغئنئن فارقئندادئر.
پسیکۇلۇژیک سۆرچلرین حپسی بەییندە یاشانئر. لاکین دۆشۆنمک، عاقئل یۆرۆتمک، هیدایتە أرمک، ایطمینان اۇلماق، آجئماق، أسیرگەمک، تمیزلنمک، اۆزۆلمک، سئقئلماق، بونالماق، حاسرت چکمک، حیددت دویماق وە بیرچۇق دویغو حپ قالبتە یاشانئر. ایمان، تاقوا، اینکار، نیفاق، شۆبهە، قۇرقولار دا قالبتە اۇلوشور. اۇندان دۇلایئدئر کی راببیمیز بیزیم شو شکیلدە دوعا أتمەمیزی ایستەر:
راببیمیز! بیزی دۇغرو یۇلا ایلتتیکتن سۇنرا قالبلریمیزی أگریلتمە. بیزە طارافئندان راحمت باغئشلا. لۆطفو أن بۇل اۇلان سنسین. (آلی عیمران سورەسی؛ 8)
بۆتۆن بونلارئ بیلن اینسان یینە دە بیر سوچلو آراماقتادئر. وە سوچلو حاضئردئر؛ عالملرین تک صاحیبی آللاە… کندیسینە وریلن اۇنجا نیعمتلری گؤرمەین وە ألینە گچن فئرصاتلارئ دگرلندیرمەین اینسان، باشقالارئنئن ألیندەکیلرە باقاراق کندی أکسیکلیگینە، موتسوزلوغونا، بۆتۆن حاقسئزلئقلارا سبب آراماقتادئر. وە سبب؛ هر زامان باشقاسئدئر. بونون یانئندا هر شەیین اؤنجەدن بلیرلندیگی دۆشۆنجەسی وە بۆتۆن تۇپلوملاردا حاکیم اۇلان اۇرتاق آلغئ؛ “قادر”…
چارەسیزلیک، دیندارلئق اۇلوشتورور. نۇرمال حایاتا گچیلدیگیندە گری دؤنۆش باشلار. حاق تعالا زۇرلوقلار قارشئسئندا قالئپ بوندان قورتولدوقتان سۇنراکیلرین روح حاللرینی شو شکیلدە ایفادە أتمکتەدیر:
داغلار گیبی دالغالار اۇنلارئ قوشاتتئغئ زامان دینی تامامن آللاها حاص قئلاراق (ایحلاصلا) اۇنا یالوارئرلار. آللاە اۇنلارئ قارایا چئقاراراق قورتاردئغئ واقیت ایچلریندن بیر قئسمئ اۇرتا یۇلو توتار. ذاتن بیزیم آیتلریمیزی آنجاق نانکؤر حائینلر بیلەرک اینکار أدر. (لۇقمان سورەسی؛ 32)
سؤزۆن قئساسئ شودور: موتلولوق وە حوضور، کندیسینین دە بیزیم گیبی سئمسئقئ سارئلماقلا سۇروملو توتولدوغو (زوحروف سورەسی؛ 44) وە کندیسینین سۇنونون نە اۇلاجاغئنئ بیلمەین (آحقاف سورەسی؛ 9) وە واحیی أکلەمە وە چئقارتما (حاققا سورەسی؛ 47-44) یاپمادان، بیزە سونماقلا گؤرەولی اۇلان أن سۇن مەمور حض. موحاممدە (ص) اویماقلا وە اۇنون بیزە موعجیزە اۇلاراق گتیردیگی قورئانا گؤنۆلدن تسلیم اۇلماق ایلە ألدە أدیلەجکتیر.
کیشی ایناندئغئ دۇغرولاردا یالنئز قالاجاق، تۇپلومو طارافئندان ترک أدیلەجک؛ مال، ماقام، شان، شؤهرت قایبئنا دا اوغراسا، ایعتیبارسئزلاشتئرئلئپ ایتیلسە دە، ایستنمەین ایعلان أدیلسە دە وازگچیلمز گؤرەوی ألیندەکی حاریطایا اویماقتئر. عاکسی تاقدیردە حپ آرایئش ایچیندە اۇلاجاق، هر زامان باتاقلئغا سۆرۆکلنەجکتیر…
