اؤن سؤز
قورئان؛ دۆنیاداکی هر اینسان طارافئندان نە اۇلدوغو بیلینن، یریۆزۆنۆن أن چۇق اۇقونان کیتابئنئن آدئدئر. چۇق اۇقونماسئنئن سببی، اۇقونماسئنئن عیبادت اۇلدوغونا اینانئلماسئدئر. بو اینانچ، “اۇقوما” دەنیلن أیلمین ایچریسیندن “آنلاما” أیلمینین آیرئلماسئنا سبب اۇلموشتور. بؤیلەجە آرتئق “آنلامادان اۇقوماق” گیبی بیر فاعالیەتین مۆمکۆن اۇلدوغو قانئقسانمئشتئر. اۇیسا قورئان اۇقوماق دئشئندا هیچبیر اۇقومانئن “آنلاما”دان باغئنسئز دۆشۆنۆلەمەدیگینی هر اینسان یاقینن بیلیر. اؤیلە کی بیر شەیی اۇقودوغونو سؤیلەین بیرینە آنلایئپ آنلامادئغئنئن سۇرولماسئ حاقارت قابول أدیلیر. آنجاق قورئان اۇقوماق هیچبیر زامان اۇقودوغونو آنلاماق ماعناسئنئ ایچرمەدیگی (!) ایچین نە آنلاشئلدئغئنا دگیل، قاچ کرە اۇقوندوغونا اؤنم وریلیر اۇلموشتور. بو آجئناسئ موعاملە باشقا هیچبیر کیتابا دگیل، سادەجە آللاهئن کیتابئنا یاپئلماقتادئر.
ایشتە آللاهئن کیتابئنا ایسیم اۇلموش قورئان قاورامئ دا سۆرکلی اۇقوندوغو حالدە بیر تۆرلۆ آنلاشئلامامئش سایئسئز قاوراملارئن أن اؤنملیلریندن بیریدیر. أن اؤنملیلریندن دییۇروز، چۆنکی قورئان قاورامئ آنلاشئلمادان قورئانئن آنلاشئلماسئ، قورئانئن بیر متۇدا گؤرە اۇقونماسئنئ گرکلیلگینین فارق أدیلمەسی وە راببیمیزین گرکتیگی بو متۇدون دۇغرو قوللانئلماسئ دا مۆمکۆن اۇلماماقتادئر. حاتتا بو موعاظظام متۇد گؤرۆلمەدیگی ایچین قورئانئن آللاهئن کیتابئ اۇلدوغو دا ایثباتلاناماز، دۇگماتیک بیر اینانچ حالینی آلماقتادئر. اۇیسا بیر کیتابئن “قورئان” اۇلماسئ، اۇ کیتابئن آللاە قاتئندان گؤندریلدیگینین أن بۆیۆک وە أن کسین دلیلیدیر.
یینە بو قاورام دۇغرو آنلاشئلمادان، قورئانئن اؤنجەکی کیتابلارلا ایلیشکیسینین ساغلئقلئ بیر بیچیمدە قورولماسئ وە اینسانلئغا آللاهئن ایستەدیگی شکیلدە بیر تبلیغ یاپئلابیلمەسی دە اۇلاناقسئز حالە گلمکتەدیر. یۆجە آللاە ایلک اینسان وە ایلک نبی آدمدن (ع) سۇن نبی موحاممدە (ع) قادار چۇق سایئدا نبی گؤندرمیش وە گؤندردیگی نبیلرین تامامئنا کیتاب ورمیشتیر. بو کیتابلارئ دا کندیلریندن اؤنجەکی کیتابلارلا آرالارئنا قۇیدوغو “تاصدیق، تبیین وە نسیح” سیستملری ایلە بیربیرلرینە باغلامئشتئر. بؤیلەجە بیر واحی زینجیری اۇلوشموش وە بو زینجیر، سۇن حالقاسئ اۇلان قورئان ایلە تاماملانمئشتئر. بلکی دە قاورامئن بو بۆیۆک اؤنمی وە آللاهئن کیتابئنئ آنلاماداکی حایاتی ایشلەوی سببییلە قورئان کلیمەسی راببیمیز طارافئندان سۇن کیتابئن اؤزل ایسمی یاپئلمئشتئر.
اۇ حالدە قورئانئن اؤگرتتیگی قاوراملار سریمیزین بو کیتابئندا قورئان قاورامئنئ یینە بیذذات قورئاندان اؤگرنمەیە چالئشالئم. چۆنکی:
إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ يَهْدِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ وَيُبَشِّرُ الْمُؤْمِنِينَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا كَبِيرًا ﴿۹﴾ (سورة الإسراء)
بو قورئان، أن ساغلام یۇلو گؤستریر. ایی ایشلر یاپان مۆمینلرە دە بۆیۆک بیر اؤدۆلۆن وارلئغئنئ مۆژدەلەر. (ایسرا سورەسی؛ 9)
قورئان
1- گیریش
آتالارئ بیر بیچیمدە ایسلام دینینی قابول أتتیکلری ایچین کندیلرینە گۆنۆمۆزدە دە “مۆسلۆمان” دەنیلن بیر تۇپلومدا دۇغموش اۇلان کیشیلر، قورئانئن آللاهئن کیتابئ اۇلدوغونا اۇتۇماتیک اۇلاراق قابول أدیپ اینانماقتادئرلار. عاینئ شکیلدە مۆسلۆمان اۇلمایان بیر تۇپلومدا دۇغوپ یتیشمیش اۇلانلار دا اۇتۇماتیک اۇلاراق بونون عاکسینی ایددیعا أتمکتە، کندی تۇپلوملارئنئن کیتابئنئ آللاهئن کیتابئ سایئپ، قورئانئ آللاەتان گلن بیر کیتاب اۇلاراق قابول أتمەمکتەدیرلر. یاعنی اؤنە سۆرۆلن ایددیعانئن تمللندیریلمەسی باقئمئندان، بو بیربیرینە ضئد ایددیعالارئن صاحیبی اۇلان تۇپلوملاردا دۇغموش کیشیلر آراسئندا هیچبیر فارق یۇقتور. هر ایکیسی دە حایاتا گؤزۆنۆ آچتئغئ کۆلتۆردن، یاعنی کندی ألیندە اۇلمایان بیر سببتن دۇلایئ قورئان حاققئندا بیربیرینە ضئد ایکی ایددیعایا صاحیبتیرلر.
دوروم بؤیلە اۇلونجا دا مۆسلۆمان اۇلدوغونو دۆشۆننلرین؛ “ایی کی بو تۇپلومدا دۇغموشوم، مۆسلۆمان اۇلمایان بیر عائیلەم اۇلسایدئ کافیر اۇلاراق اؤلەجکتیم” گیبی توحاف بیر دۆشۆنجەیە صاحیب اۇلمالارئ قاچئنئلمازدئر. بؤیلەسی بیر دورومدا؛ “ایمانئنئز تامامن آللاهئن تاقدیریدیر(!)”. اینانجئنئزئ سیز سچمەمیشسینیز، عادتا سیز اۇ اینانچ ایچین سچیلمیشسینیز. آرتئق سیزین قادار شانسلئ اۇلمادئقلارئ ایچین کافیر (!) دۇغموش اینسانلارا آجئماق وە آشاغئلاماق ایچین سۆرکلی کندینیزی قاندئرما وە ویجدانئنئزئ سوستورما تاعلیملری یاپمانئز گرکەجکتیر.
اۇیسا بیر کیتاب آللاهئن کیتابئ اۇلدوغو ایددیعاسئنئ تاشئیۇر، حاتتا بو قۇنودا آچئقچا مەیدان اۇقویۇرسا بو ایددیعانئن ایثباتئنئ دا یینە کندی بۆنیەسیندە بارئندئرئیۇر اۇلمالئدئر. اۆستەلیک بو ایثبات اؤیلەسینە ساغلام اۇلمالئدئر کی، یریۆزۆندە یاشایان هرکس یاعنی آللاهئن هر قولو تۆم گۆچلرییلە بو ایددیعایئ چۆرۆتمەیە چالئشسالار داحی بوندا باشارئلئ اۇلامامالئدئرلار. چۆنکی آللاهئن کیتابئ دەمک، ایچیندە آللاهئن آیتلری بولونان کیتاب دەمکتیر. آللاهئن گۆنش آیتینە ایحتیاج دویمادئغئنئ سؤیلەین هیچ کیمسە اۇلامئیۇرسا، آللاهئن ایندیردیگی بیر آیتە ایحتیاج دویمادئغئنئ، دۇلایئسئیلا اۇنون آللاهئن آیتی اۇلامایاجاغئنئ سؤیلەیەبیلەجک بیر کیشی دە اۇلامامالئدئر.
اۇ حالدە آللاهئن سۇن کیتابئ اۇلدوغو ایددیعاسئندا اۇلان قورئان دا بو ایددیعاسئنئ بیذذات کندیسی ایثبات أتملیدیر. زیرا ایددیعانئن صاحیبی گرچکتن آللاە ایسە (یاعنی قورئان اۇنون کیتابئیسا) بو ایددیعایئ اۇندان داحا گۆچلۆ بیر بیچیمدە ایثباتلایاجاق کیم اۇلابیلیر؟ آیرئجا کائیناتتاکی جانلئ جانسئز هر وارلئق، آللاهئن سؤزۆنۆن موطلاق دۇغرو اۇلاجاغئنئ بیلیر. یینە بیلیر کی آللاە بیر ایددیعادا بولونویۇرسا اۇنو موطلاقا ایثباتلامئشتئر.
اؤیلەیسە مۆسلۆمان اۇلدوغونو وە قورئانا تابیع اۇلدوغونو ایددیعا أدن کیشیلر دە آللاهئن بو ایثباتلارئنئ بیذذات گؤرەبیلمک زۇروندادئرلار. عاکسی حالدە سادەجە “آتالارئنئن” آللاهئن کیتابئ اۇلدوغونو ایددیعا أتتیکلری بیر کیتابا ایناناراق یاشامئش وە اؤلمۆش اۇلورلار. بو طاوئر ایسە یینە بیذذات قورئان طارافئندان ألشتیریلمکتە وە آصلا قابول أدیلمەمکتەدیر:
وَإِذَا قِيلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنْزَلَ اللَّهُ قَالُوا بَلْ نَتَّبِعُ مَا أَلْفَيْنَا عَلَيْهِ آبَاءَنَا أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ شَيْئًا وَلَا يَهْتَدُونَ ﴿۱۷۰﴾ (سورة البقرة)
اۇنلارا: “آللاهئن ایندیردیگینە اویون” دەنسە؛ “حایئر! بیز آتالارئمئزئ حانگی یۇلدا بولموشساق اۇنا اویارئز” دەرلر. پکی، آتالارئ عاقئللارئنئ بیر شەیە چالئشترمامئش وە دۇغرو یۇلا دا گلمەمیشلرسە!.. (باقارا سورەسی؛ 170)
سادەجە بو آیتتن بیلە آللاهئن ایندیردیگینین نە اۇلدوغونون آراشتئرئلماسئ گرکتیگی آچئقچا آنلاشئلماقتادئر. آتالارئمئزدان گؤردۆگۆمۆز کیتاب قورئان دا اۇلسا، اۇنو صئرف اۇنلار اؤیلە سؤیلۆیۇرلار دییە آللاهئن ایندیردیگی کیتاب سایمامئز مۆمکۆن دگیلدیر. ذاتن بیر کیتابئن آللاەتان گلدیگینین ایثباتئ بیر اینسانئن سؤزۆنە قالئیۇرسا اۇ کیتاب آللاهئن کیتابئ اۇلاماز.
“قورئان” قاورامئ تام دا بو نۇقطادا؛ یاعنی گرک قورئانئن دۇغرو آنلاشئلماسئ گرکسە آللاهئن کیتابئ اۇلدوغونو نت بیر بیچیمدە گؤرۆلەبیلمەسی نۇقطاسئندا کیلید رۇل اۇینایان قاوراملاردان بیر تانەسیدیر. بو قاورامئ دۇغرو اؤگرنمک؛ قورئانئ اۇقوما وە آنلاما متۇدونو اویغولایابیلمک آچئسئندان دا چۇق اؤنملیدیر. قورئان قاورامئ یینە قورئاندان اؤگرنیلمەدیکچە آللاهئن کیتابئنا اینسانئن یازدئغئ بیر کیتابمئش گیبی باقماق، قاچئنئلماز اۇلاجاق وە بکلنتیلریمیز دە آلئشئلاگلمیش کیتابلارداکینە بنزەر یاپئدا اۇلاجاقتئر.
اؤرنگین عاینئ قۇنوداکی آیتلرین نەدن فارقلئ سورەلردە بولوندوغونو آنلامامئز ایمکانسئزلاشاجاق، حاتتا چۇغو زامان فارقلئ سورەلردەکی ایکی وەیا داحا فاضلا آیتین آصلئندا عاینئ قۇنودان باحثەتتیگینی وە بؤیلەجە قۇنویا دائیر دتای وردیکلرینی گؤرمک بیلە مۆمکۆن اۇلمایاجاقتئر. بو قاورام دۇغرو آنلاشئلمادئغئندا، قورئاندا “ایچیندەکیلر”، “گیریش”، “سۇنوچ” گیبی بؤلۆملرین بولونمایئشئنا بیر آنلام وریلەمەیەجک، بو قادار داغئنئق بیر کیتاب آللاهئن کیتابئ اۇلاماز دەنیلەرک قۇلایجئلئغا قاچئلابیلەجکتیر. قورئان قاورامئ قورئاندا تانئملاندئغئ شکلییلە اۇرتایا قۇنمادئغئ تاقدیردە، آللاهئن کیتابئنا قۇیدوغو سیستملە، یاراتتئغئ کائیناتتاکی تۆم آیتلری آراسئنداکی سیستمین عاینئ اۇلدوغو گؤرۆلەمەیەجکتیر. گۆنشی بیر اینسانئن اویدورماسئ یا دا صئفئردان ایعمال أتمەسی ناسئل مۆمکۆن اۇلامازسا، ایندیریلمیش آیتلرین اینسان طارافئندان اویدورولماسئنئن دا مۆمکۆن اۇلامایاجاغئنئ گؤرمک آنجاق بو قاورامئن دۇغرو تثبیت أدیلمەسی ایلە مۆمکۆندۆر.
