4.2.3 – باقارا سورەسی؛ 189
“بیر” کلیمەسینین؛ “البر” شکلیندە بلیرلیلیک تاقئسئیلا گچتیگی وە اۇرتایا قۇیمایا چالئشتئغئمئز تریم آنلامئندا قوللانئلدئغئ، بؤیلەجە اؤزل بیر “اییلیکتن” باحثەدیلن بیر دیگر آیت دە شؤیلەدیر:
يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَوَاقِيتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ وَلَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ ظُهُورِهَا وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقَى وَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ ﴿۱۸۹﴾ (سورة البقرة)
سانا هیلاللری سۇرویۇرلار. دە کی: “اۇنلار اینسانلار وە حاج ایچین واقیت اؤلچۆلریدیر. “بیر”؛ أولرە آرقالارئندان گیرمەنیز دگیلدیر. “بیر”؛ آللاەتان چکینەرک کندینی قۇرویانئن یاپتئغئدئر. أولرە قاپئلارئندان گیرین. آللاەتان چکینیپ قۇرونون کی اومدوغونوزا قاووشاسئنئز. (باقارا سورەسی؛ 189)
باقارا سورەسینین بو آیتینی 183-نجۆ آیتیندن ایعتیبارن اۇقودوغوموزدا گؤرۆیۇروز کی اۇروچلا ایلگیلی حۆکۆملر؛ “سیزدن اؤنجەکیلرە فارض قئلئندئغئ گیبی سیزە دە فارض قئلئندئ” شکلیندە باشلئیۇر، داحا سۇنرا بیرقاچ دگیشیکلیک بیلدیریلەرک اۇروچ عیبادتی ایلە ایلگیلی تۆم دتایلار آنلاتئلئیۇر. بؤیلەلیکلە ایسرائیل اۇغوللارئ اۇروچلا ایلگیلی حۆکۆملرین کندی کیتابلارئندا اۇلانئ تاصدیق أتتیگینی، یاپئلان دگیشیکلیکلرین دە بیر تاقئم قۇنولاردا قۇلایلئقلار ساغلایاراق حایئرلئسئ ایلە نسیح شکلیندە اۇلدوغونو یاقینن گؤرمۆش اۇلویۇرلار. بونا راغمن طئبقئ قئبلە قۇنوسوندا ایشی یۇقوشا سۆردۆکلری گیبی بورادا دا هیلاللر حاققئندا قۇنویلا ایلگیسی اۇلمایان وە هیچبیر ایشینە یارامایاجاق گرکسیز بیلگیلر آلمایا چالئشئیۇرلار. زیرا آیتتە یۆجە آللاە، هیلاللر حاققئندا گرکلی اۇلان قادار بیلگییی وردیکتن سۇنرا همن “بیررە” وورغو یاپئیۇر. یاعنی عادتا شونو ایفادە أدییۇر؛ “سیزین دردینیز هیلاللر دگیل، گرچگی نت بیر شکیلدە گؤردۆنۆز. کیتابئنئزداکی بیلگیلر تاصدیق وە نسیح أدیلدی. أگر گرگینی یاپارسانئز “بیررە” اولاشاجاقسئنئز. یاعنی “ائصر” یۆکۆنۆ اۆزەرینیزدن آتاجاق وە ینی نبییە اویاجاقسئنئز. آنجاق سیز أولرە آرقاسئندان گیرر گیبی قۇنویو باشقا یرلرە چکییۇر، اۇداق نۇقطاسئندان اوزاقلاشتئرئیۇرسونوز.” زیرا بورادا یاپتئقلارئ هدف ساپتئرما دا یینە باقارا سورەسینین 42-نجی آیتیندە سؤزۆ أدیلن “حاققئ باطئل ایلە گییدیرمە” أیلمیدیر.
آیتین سۇنوندا یینە تاقوایا وورغو یاپئلماسئ، تزیمیزی دستکلەمکتەدیر. آیرئجا آیتتە “بیر” ایلە “تاقوا” آراسئنداکی ایلیشکی اۇرتایا قۇنورکن (طئبقئ “بیر” ایلە ایلگیلی یاپئلماسئ گرکنلری سئرالایان باقارا سورەسینین 177-نجی آیتتە اۇلدوغو گیبی) ایلگینچ بیر اۆسلوب قوللانئلئیۇر: “بیر تاقوادئر” یرینە “بیر تاقوا أدن کیشینین یاپتئغئدئر” (اَلبِرٌ مَنِ اتَّقَی) بویرولویۇر. بورادا یاپئلان أیلمە دیققات چکیلمەسی اؤنملیدیر. عادتا “تاقوا دا بیرری گرچکلشتیرمک اۆزەرە حارەکت أدن کیشینین فیعیلیدیر” شکلیندە، تاقوا أیلمینین ایچریگینە ایشارت أدن بیر تانئم گؤزە چارپماقتادئر.
4.2.4 – آلی عیمران سورەسی؛ 193
“بیر” قاورامئ ایلە ایلگیلی دۆشۆنجەمیزی دستکلەین أن اؤنملی آیتلردن بیری دە آشاغئداکی آلی عیمران سورەسینین 193-نجۆ آیتیدیر:
رَبَّنَا إِنَّنَا سَمِعْنَا مُنَادِيًا يُنَادِي لِلْإِيمَانِ أَنْ آمِنُوا بِرَبِّكُمْ فَآمَنَّا رَبَّنَا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَكَفِّرْ عَنَّا سَيِّئَاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ الْأَبْرَارِ ﴿۱۹۳﴾ (سورة آل عمران)
راببیمیز! چاغرئدا بولونان بیرینی ایشیتتیک؛ “راببینیزە اینانئپ گۆونین” دیەرک ایمانا چاغئرئیۇردو، همن ایناندئق. راببیمیز! گۆناەلارئمئزئ باغئشلا، کؤتۆلۆکلریمیزی اؤرت. روحوموزو “أبرارئن” یانئنا آل! (آلی عیمران سورەسی؛ 193)
“أبرار” کلیمەسی “بیر” کلیمەسینین ایسمی فاعیلی اۇلان “بار” کلیمەسینی چۇغول حالیدیر. یاعنی “بیر یاپمئش اۇلانلار” آنلامئنا گلمکتەدیر. دیگر بیر دەییشلە؛ ألە آلمایا چالئشتئغئمئز شکیلدە “بیر” أیلمینی یرینە گتیرمیش اۇلان کیشیلر دەمکتیر. اۇ حالدە أگر “بیر” کلیمەسینین تاشئدئغئنئ دۆشۆندۆگۆمۆز تریم آنلامئ دۇغرو ایسە “أبرار” دییە آنئلان کیشیلر “بیرری” گرچکلشتیرمیش یاعنی ینی نبییە وە گتیردیگی کیتابا اویاراق ائصر یۆکۆندن قورتولموش کیشیلردیر. گرچکتن اؤیلە اۇلوپ اۇلمادئغئنئ گؤرمک ایچین آیتی اینجەلەمەیە باشلایالئم:
آیتتە روحلارئنئن “أبرار” اۇلانلارلا بیرلیکتە آلئنماسئ ایچین دوعا أدنلر کندیسینی “اۇ بیلدیکلری ایمانا (الإیمان)” چاغئران بیر کیشییی ایشیتتیکلرینی سؤیلەمکتەدیرلر. بورادا بلیرلیلیک تاقئسئ ایلە گلن “ال-إیمان” ایفادەسی، باقارا سورەسینین 177-نجی آیتیندە سئرالانمئش اۇلان ایمان أدیلمەسی گرکن شەیلری قاصدەدییۇر اۇلمالئدئر. آیتیمیزدە بلیرتیلدیگینە گؤرە بو کیشیلر “اۇ ایمانا” اویارلارسا “أبرار” اۇلاراق اؤلەجکلردیر. آماچلارئ بو اۇلدوغو ایچین دوعالارئ دا بو یؤندەدیر. چۆنکی بو شکیلدە اؤلەبیلمەلری ایچین گرکنی یاپمئش، اۇ چاغرئیئ یاپان کیشییە همن اینانمئشلاردئر. بو دا اۆزەریندەکی “ائصر” یۆکۆندن قورتولدوقلارئ آنلامئنا گلمکتەدیر. بو یۆزدن “أبرار” اۇلموش دیگر بیر دەییشلە “بیرری” یرینە گتیرمیش کیشیلرین یانئنا گیتمەیی بکلەمکتەدیرلر.
آیرئجا آیتین سۇن بؤلۆمۆندن، بو کیشیلردن اؤنجە باشقا “أبرار” اۇلانلار دا اۇلدوغونو آنلایابیلییۇروز. بو دا چۇق دۇغالدئر، زیرا آللاهئن گؤندردیگی تۆم کیتابلار آراسئندا بنزەر بیر تاصدیق ایلیشکیسی بولونماقتادئر. مثەلا مائیدە سورەسینین 46-نجئ وە تاهریم سورەسینین 12-نجی آیتلرینە گؤرە؛ عیسانئن (ع) بیذذات کندیسی، اۇلاغان اۆستۆ دۇغوموندان دۇلایئ تەوراتئ تاصدیق أتمکتەدیر. یاعنی تەوراتتا عیسانئن (ع) دۇغومویلا ایلگیلی بیلگیلر اۇلماق زۇروندادئر. آیرئجا اینجیلین کندیسی دە یینە عاینئ آیتە گؤرە تەوراتئ تاصدیق أدر. دۇلایئسئیلا تۆم کیتابلاردا بیر سۇنراکی گلەجک اۇلان ألچییە وە واحیە دائیر بیلگیلر بولونور وە ینی گلن واحیلر بو بیلگیلری گرچکلشتیرەرک تاصدیق أدرلر. دۇلایئسئیلا قورئاندان اؤنجەکی تۆم کیتابلارلا ایلگیلی اۇلاراق بیر “ائصر” یۆکۆندن وە اۇنون گرچکلشتیریلمەسی آنلامئندا “بیر” اۇلغوسوندان باحثەتمک مۆمکۆندۆر. بونو گرچکلشتیرنلر دە “أبرار” اۇلاراق اؤلمۆشلردیر.
آیتلە ایلگیلی سۇن اۇلاراق شونو دا بلیرتەلیم؛ آیتین سۇنوندا گۆناەلارئنئن باغئشلانماسئنئ وە کؤتۆلۆکلرینین اۆستۆنۆن اؤرتۆلمەسینی ایستەینلرین “ائصر” یۆکۆنۆ یرینە گتیردیکلری ایچین بونو ایستەدیکلرینی مائیدە سورەسیندن دە گؤرەبیلیریز. سورەنین 12-نجی آیتیندە یینە آعراف سورەسینین 157-نجی آیتییلە بنزەر شکیلدە “ائصر” سؤزۆنۆن ایچریگی آنلاتئلدئقتان سۇنرا بو سؤزۆ توتانلارا وریلەجک قارشئلئق آنلاتئلماقتادئر. بو قارشئلئق یوقارئداکی آیتتە أبرارئن یانئنا گیتمک اۆزەرە دوعا أدنلرین ایستەدیکلری قارشئلئق ایلە اؤرتۆشمکتەدیر:
وَلَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَبَعَثْنَا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيبًا وَقَالَ اللَّهُ إِنِّي مَعَكُمْ لَئِنْ أَقَمْتُمُ الصَّلَاةَ وَآتَيْتُمُ الزَّكَاةَ وَآمَنْتُمْ بِرُسُلِي وَعَزَّرْتُمُوهُمْ وَأَقْرَضْتُمُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا لَأُكَفِّرَنَّ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَلَأُدْخِلَنَّكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ فَمَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ مِنْكُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاءَ السَّبِيلِ ﴿۱۲﴾ (سورة المائدة)
آللاە اۇن ایکی اؤنجۆ گؤندرەرک ایسرائیل اۇغوللارئندان کسین سؤز آلمئش وە دەمیشتی کی؛ “بن سیزینلەییم. أگر نامازئ تام قئلار، زکات وریر، ألچیلریمە اینانئپ گۆونیر، اۇنلارئ دستکلەر، آللاها گۆزل بیر اؤدۆنچ وریرسنیز، کؤتۆلۆکلرینیزی اؤرتر، سیزی ایچیندن ائرماقلار آقان جننتلرە سۇقارئم. بوندان سۇنرا حانگینیز آیتلری گؤرمزلیکتن گلیرسە دۆز یۇلدان چئقمئش اۇلور. (مائیدە سورەسی؛ 12)
بو بؤلۆمدە اۆزەریندە دوردوغوموز آلی عیمران سورەسینین 193-نجۆ آیتینین ایچریگیندەکی دوعایئ ذیهنیمیزین بیر کؤشەسیندە توتاراق قۇنوموزا دوام أدەلیم.
4.2.5 – طور سورەسی؛ 28
یازئمئزئن باشئندا؛ “البر” کلیمەسینین سادەجە بیر تک آیتتە آللاهئن ایسیملریندن بیری اۇلاراق گچتیگینی بلیرتمیشتیک. اۇ آیت طور سورەسینین 28-نجی آیتیدیر. آنجاق آیتین ایلگیلی اۇلدوغو قۇنو 17-نجی آیتتن ایعتیبارن آنلاتئلماقتادئر:
إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَنَعِيمٍ ﴿۱۷﴾ (سورة الطور)
کندینی قۇروموش اۇلانلار (موتتاقیلر) باحچەلردە وە نیعمتلر ایچیندە. (طور سورەسی؛ 17)
بوندان سۇنراکی آیتلردە موتتاقیلرین یاعنی “تاقوا” صاحیبلرینین جننتتە آلاجاقلارئ ایکراملار آنلاتئلدئقتان سۇنرا سورەنین 28-نجی آیتی گلمکتەدیر:
إِنَّا كُنَّا مِنْ قَبْلُ نَدْعُوهُ إِنَّهُ هُوَ الْبَرُّ الرَّحِيمُ ﴿۲۸﴾ (سورة الطور)
داحا اؤنجە دە حپ اۇنا “دوعا” أدردیک. چۆنکی اۇ “بردیر” وە راحیمدیر. (طور سورەسی؛ 28)
آللاهئن “ال-بر” ایسمی ایلە آنئلدئغئ بو تک آیتتە گچمیشتە دوعا أتتیکلریندن باحثەدیلنلر 17-نجی آیتتە دە گؤردۆگۆمۆز گیبی “تاقوا” صاحیبی اۇلان (موتتاقی) کیشیلردیر. یاعنئ “ائصر” یۆکۆندن دۇلایئ بکلنتی ایچیندە یاشامئش کیشیلردیر. بیر اؤنجەکی آیتیمیز اۇلان آلی عیمران سورەسینین 193-نجۆ آیتیندە ایسە “أبرار” اۇلانلارئن یاعنی “بیرری” گرچکلشتیرمیش اۇلاراق اؤلنلرین یانئنا گیتمک ایستەین کیشیلرین شو دوعالارئ یر آلماقتایدئ: «راببیمیز! چاغرئدا بولونان بیرینی ایشیتتیک؛ “راببینیزە اینانئپ گۆونین!” دیەرک ایمانا چاغئرئیۇردو، همن ایناندئق. راببیمیز! گۆناەلارئمئزئ باغئشلا، کؤتۆلۆکلریمیزی اؤرت. روحوموزو أبرارئن یانئنا آل!» ایکی آیت آراسئندا “بیر” کلیمەسی ایلە کؤکدش اۇلان “ال-بر” وە “أبرار” کلیمەلری واسئطاسئیلا بیر ایلگی قورولموشتور. یاعنی “بیرری” گرچکلشتیریپ جننتتە “أبرارئن” آراسئندا بولونماق ایچین دوعا أدنلر ألبتتە موتتاقی یاعنی “ائصر” یۆکۆنۆ آتماق ایچین ینی نبییی بکلەین تاقوا صاحیبی کیشیلردیر. ایشتە طور؛ 28’دە دە بو دوعایئ أتتیکلرینی سؤیلەین اۇ کیشیلرە، آلاجاقلارئ اۇ “گنیش” قارشئلئغئ ورەجک اۇلان “ال-بر” اۇلان آللاەتئر.
4.2.6 – آلی عیمران سورەسی؛ 198 وە اینسان سورەسی؛ 5
تاقوالئ اۇلان یاعنی تاصدیق سیستمینی بیلیپ دگرلندیرمەیە آلان وە “ائصر” سؤزۆنۆ توتاراق”بیرری” یرینە گتیرنلر ماعناسئنداکی “أبرار” کلیمەسینین گچتیگی تۆم آیتلر آحیرتلە وە جننتلیکلرلە ایلگیلیدیر:
لَكِنِ الَّذِينَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا نُزُلًا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَمَا عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ لِلْأَبْرَارِ ﴿۱۹۸﴾ (سورة آل عمران)
راببینە قارشئ تاقوالئ اۇلانلارئ ایسە ایچیندن ائرماقلار آقان باحچەلر بکلەمکتەدیر. اؤلمەمک وە راببی طارافئندان آغئرلانماق اۆزەرە اۇرایا گیرەجکلردیر. آللاە قاتئندا “أبرار” ایچین حاضئرلانان هر شەی مۆکمملدیر. (آلی عیمران سورەسی؛ 198)
